طراحی مدل بومی مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 5، دوره 10، شماره 34، خرداد 1396، صفحه 91-107   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حمیده خرسند¹؛ علیرضا تلخابی علیشاه²

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز- ایران.

²گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی‌، تهران- ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

بررسی بحران‌های مقطعی در کشورهای در حال توسعهبهخصوصایران که نقطه عطف آن پایتخت می­باشد، نشان می‌دهدکه ارتباطات در اشکال مختلف خود به عنوان عامل تسریع ­بخش و شتاب­آفرین عمل نموده است. از این ­رو این پژوهش به دنبال مدلی است که مدیریت ارتباطات بحران را در شهر تهران ارائه دهد تا بتواند در زمان شیوع بحران اقدامات ارتباطی موثر برای مخاطبان باشد. در این پژوهش، به منظور تحقق هدف‌های مطرح شده و با توجه به ماهیت موضوع، از روش ترکیبی (­تحقیق پیمایشی و تکنیک دلفی) استفاده شده است. میدان مورد مطالعه شامل اساتید ارتباطات، مدیران مسئول رسانه­ها و مسئولان ستادهای مدیریت بحران در شهر تهران در نظر گرفته ­شد. با استفاده از فرمول دوم کوکران تعداد 217 نفر حجم نمونه در نظر گرفته شد. به استناد تکنیک دلفی، از نظرات 30 نفر از اساتید مطرح در این زمینه و مدیران ارشد ستاد مدیریت بحران و مدیران مسئول رسانه­ها به عنوان خبرگان­ (افراد نخبه و متخصص) جهت ساختن و تکمیل نمودن پرسشنامه­ها استفاده گردید. با توجه به نتایج به دست آمده از مدل­سازی معادلات ساختاری، کلیه بار­ عاملی متغیرهای مورد سنجش روی کارکردهای شش­گانه رسانه‌ای در مدیریت پیش از بحران ­(اطلاع­رسانی، آموزش، پایش و رصد محیطی رسانه، ایجاد همبستگی عمومی و هدایت افکار عمومی و ارتباطی) معنادار بوده­اند. هم­چنین بر طبق اطلاعات کسب شده، کلیه بارعاملی متغیرهای مورد سنجش روی الزامات شش‌گانه رسانه‌ها برای مدیریت اثربخش بحران ­(الزامات مدیریتی، الزامات نیروهای رسانه، الزامات ساختاری ارتباطات، ویژگی مخاطب­محور بودن ارتباطات، مطالعات زمینه‌ای و پاسخگویی) معنادار بوده­اند.

کلیدواژه‌ها

مدیریت ارتباطات بحران؛ کارکردهای رسانه‌ای؛ الزامات رسانه‌ها و مدیریت پیش از بحران

اصل مقاله

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال نهم، شماره سی و چهارم، بهار 1396

ص ص  107-91

 

 

 

 

 

طراحی مدل بومی مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران

حمیده خرسند^[1]

دکتر علیرضا تلخابی علیشاه^[2]

تاریخ دریافت مقاله:15/7/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:7/11/1395

چکیده

بررسی بحران‌های مقطعی در کشورهای در حال توسعهبهخصوصایران که نقطه عطف آن پایتخت می­باشد، نشان می‌دهدکه ارتباطات در اشکال مختلف خود به عنوان عامل تسریع ­بخش و شتاب­آفرین عمل نموده است. از این ­رو این پژوهش به دنبال مدلی است که مدیریت ارتباطات بحران را در شهر تهران ارائه دهد تا بتواند در زمان شیوع بحران اقدامات ارتباطی موثر برای مخاطبان باشد. در این پژوهش، به منظور تحقق هدف‌های مطرح شده و با توجه به ماهیت موضوع، از روش ترکیبی (­تحقیق پیمایشی و تکنیک دلفی) استفاده شده است. میدان مورد مطالعه شامل اساتید ارتباطات، مدیران مسئول رسانه­ها و مسئولان ستادهای مدیریت بحران در شهر تهران در نظر گرفته ­شد. با استفاده از فرمول دوم کوکران تعداد 217 نفر حجم نمونه در نظر گرفته شد. به استناد تکنیک دلفی، از نظرات 30 نفر از اساتید مطرح در این زمینه و مدیران ارشد ستاد مدیریت بحران و مدیران مسئول رسانه­ها به عنوان خبرگان­ (افراد نخبه و متخصص) جهت ساختن و تکمیل نمودن پرسشنامه­ها استفاده گردید. با توجه به نتایج به دست آمده از مدل­سازی معادلات ساختاری، کلیه بار­ عاملی متغیرهای مورد سنجش روی کارکردهای شش­گانه رسانه‌ای در مدیریت پیش از بحران ­(اطلاع­رسانی، آموزش، پایش و رصد محیطی رسانه، ایجاد همبستگی عمومی و هدایت افکار عمومی و ارتباطی) معنادار بوده­اند. هم­چنین بر طبق اطلاعات کسب شده، کلیه بارعاملی متغیرهای مورد سنجش روی الزامات شش‌گانه رسانه‌ها برای مدیریت اثربخش بحران ­(الزامات مدیریتی، الزامات نیروهای رسانه، الزامات ساختاری ارتباطات، ویژگی مخاطب­محور بودن ارتباطات، مطالعات زمینه‌ای و پاسخگویی) معنادار بوده­اند.

 

واژگان کلیدی:مدیریت ارتباطات بحران، کارکردهای رسانه‌ای، الزامات رسانه­ها و مدیریت پیش از بحران.

بیان مساله

هنگامی‌که ظرفیت‌های عمومی ‌یک نظام مانند تکنولوژی، ظرفیت فرهنگی، منابع انسانی، ساختارهای مسئول، ایدئولوژی موثر، میزان انعطاف و پاسخگویی، از ظرفیت تخریب، آسیب­پذیری، نقطه ضعف، میزان دخالت متغیر‌های بیرونی و حجم بحران‌های بالقوه کمتر باشد، بحران^[3]  گفته می­شود­(Foster, 1980: 19).  

مشخصه‌هایبارزهربحرانراآمیزه‌ایازسهعنصرتهدیدیافرصت،کوتاهیزمانموجودومیزان فشارروحیواردهتعیینمی‌کند.موقعیت‌هایبحرانیاهدافواحدتصمیم­گیریرابهخطرمی‌اندازند، مدتزمان موجود برای پاسخ­دهی پیش از تغییر دادن تصمیم را محدود می‌کنند و تصمیم­سازان را غافلگیر می‌کنند­(ربیعی و شاقاسمی،1390: 51-44).‌ بحران‌ها زمانی بروز پیدا می‌کنند که ساختار نظام اجتماعی امکاناتی کمتر از آن­چه برای امتداد حیات نظام وجود دارد را برای حل مشکل فراهم کند(Undp, 2002: 34). گسست ویژگی همه بحران‌هاست، به بحران به صورت یک توالی می‌نگرند، بحران در چند مرحله رخ می‌دهد: مرحله پیش از بحران، مرحله اخطار یا تهدید، مرحله اثر که در آن بحران به ناگهان حمله­ور می‌شود؛ ادبیات مدیریت بحران، در بنگاه‌های اقتصادی و نهادهای سیاسی به خصوص بحران‌های بین‌المللی علی‌رغم اهمیت روزافزون آن­ها تعداد آثار مرجع از انگشتان دست فراتر نمی‌رود و این درحالی است که کشور ایران به لحاظ شرایط طبیعی، منطقه‌ای، سوق‌الجیشی، پراکندگی جمعیت، نحوه استقرار شهرها و به طور کلی وضعیت اقلیمی، مکانی و آسیب­پذیری‌های موجود ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای بروز بحران و حوادث غیرمترقبه فراهم آورده است(قلیچ، 1390: 95-70). بنابراین ملحوظ داشتن برنامه مدیریت جامع ارتباط بحران به عنوان بخش مهمی از برنامه‌های توسعه کشور در کاهش میزان اثرات و تبعات ناشی از وقوع سوانح وکنترل خسارات و تلفات انسانی می‌تواند بسیار اثربخش باشد(روشندل­اربطانی و صلواتیان، 1389: 60-50). ارتباطات بحران یک اقدام کوتاه­مدت ارتباطی یا انتقال یک ­سویه اطلاعات از ستاد مدیریت بحران به مردم نیست. ارتباطات بحران یک فرآیند پیچیده و بلند­مدت ارتباطی میان تمام افراد درگیر در بحران است­که کارآیی خود را در هنگام بحران نشان می‌دهد. گاهی ارتباطات بحران بیش از هر عامل دیگری بر روند بحران تاثیر می‌گذارد. بررسی بحران‌های مقطعی در کشورهای درحال توسعه به خصوص ایران که نقطه عطف آن پایتخت می­باشد، نشان می‌دهد که ارتباطات در اشکال مختلف خود به عنوان عامل تسریع­بخش و شتاب­آفرین عمل نموده است. از این رو این پژوهش به دنبال مدلی است که مدیریت ارتباطات بحران را در شهر تهران ارائه دهد تا بتواند در زمان شیوع بحران اقدامات ارتباطی موثر برای مخاطبان باشد.

 

 

اهداف پژوهش

هدف کلی

- طراحی مدل بومی مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران.

 

اهداف فرعی

- شناسایی و ارائه راهکارهای لازم برای کنترل پیشگیری بحران^[4]  در شهر تهران

- شناسایی و ارائه راهکارهای لازم برای کنترل ارتباطات زمان شیوع بحران در شهر تهران.

 

سوال­های پژوهش

- مدل بومی مناسب برای مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران را چگونه می­توان طراحی کرد تا در پیشگیری و در زمان شیوع بحران موثر باشد؟

- رسانه­های جمعی در مرحله پیش از بحران در مدیریت بحران چه کارکردهایی دارند؟

- مولفه­های اصلی "­مدل نقش رسانه­های جمعی در مدیریت مرحله­ پیش از بحران" کدامند؟

 

تعریف متغیرها

مدل مفهومی در حیطه تئوری، قبل از مدل پیشنهادی و مدل پیشنهادی، قبل از مدل کاربردی قرار می­گیرد. در این پژوهش متغیرهای زیر بر مبنای مطالعات نظری و دیدگاه خبرگان با عنوان مدل پروانه­ای ارتباطات بحران مورد بررسی قرار می­گیرد:

1. کارکردهای اطلاع ­رسانی ارتباطات^[5]

- اطلاع­رسانی برنامه­ریزی شده: عبارت از برنامه­ریزی ساختاری و محتوایی برای اطلاع­رسانی پیش از ورود به چرخه مدیریت بحران و تهیه طرح جامع اطلاع ­رسانی بحران(همان: 137).

- اطلاع­رسانی دقیق و به هنگام^[6] : توجه به دقیق، صحیح، رسا، به هنگام بودن، ساده و شفاف در شرایط بحران به منظور افزایش اثر­بخشی کارکرد اطلاع­ رسانی­(روشندل اربطانی، 1388: 80).

- اطلاع­رسانی فعال: اطلاع­ رسانی با رویکرد فعال و انتقادی با موضعی پیش­ دستانه و فعال به گونه­ای که بحران را به نحوه مطلوب مدیریت نماید(روشندل اربطانی و دیگری، 1389: 137).

- اطلاع­رسانی کامل: به وسیله اشباع اطلاعاتی جامعه از طریق اطلاع ­رسانی حداکثری و کامل، بتواند به خوبی از مخرب­ترین عامل موجود در بحران (شایعه) جلوگیری نماید­(فقیهی، 1383: 27).

- داروازه­بانی هوشمند اطلاع ­رسانی: نظارت دقیق و هوشمندانه بر اطلاعات خروجی در زمان بحران (Guterman, 2004: 55).

  2. کارکرد آموزشی رسانه­ها^[7]

- آموزش فرهنگ­ساز: عبارت از برنامه­ریزی برای ارائه آموزش­های فرهنگ­ساز، اقدام به فرهنگ تعادل، ظرفیت ­بازی در جامعه، تربیت ­مدنی مخاطبان و آموزش مشارکت­های عمومی در زمان وقوع بحران (روشندل اربطانی و دیگری، 1389: 138).

- آموزش پیشگیرانه: عبارت از مصون سازی مخاطبان خود در برابر عوامل بحران­زا کرده و افزایش قدرت تحلیل آن­ها به پیشگیری از وقوع بحران(همان: 138).

- اثربخشی آموزشی: عبارت از افزایش غنای آموزش، جذابیت آموزش آموزش­های خود برای شرایط بحران(لوسین و همکاران، 1380: 79)، تنوع آموزش و بکار­گیری همزمان­.

3. کارکرد پایش و رصد محیطی^[8]

- رصد تیزبینانه تحولات: عبارت از پایش و رصد تیزبینانه و هوشمندانه محیط اقدام به شناسایی تهدیدات موجود و در نهایت پیش­بینی بحران(روشندل اربطانی و دیگری، 1389: 138).

- رصد مستمر افکار عمومی: از طریق تعیین شاخص­های سنجش افکار عمومی و کشف عدم تعادلات در افکار عمومی در پیش­بینی بحران(همان: 138).

- رصد هوشمندانه بازیگران بحران­ساز: عبارت از با رصد و مانیتور دقیق و هوشمندانه رسانه­­های رقیب و در کل دیگران یا بازیگران عرصه بحران و شناسایی نقاط ضعف بحران­خیز(Mcquail, 2000: 193).

4. کارکرد ایجاد همبستگی عمومی^[9]

- ایجاد همبستگی از طریق ایجاد انسجام عمومی: ارسال پیام­های انسجام­بخش و وحدت­بخش و افزایش همدلی بین مردم برای ایجاد همبستگی عمومی­(لوسین و همکاران، 1380: 79).

ایجاد همبستگی از طریق بسیج عمومی: عبارت از تقویت روحیه همکاری جمعی به ایجاد و تقویت بسیج عمومی در جامعه_­(همان: 79 ).

5. هدایت افکار عمومی^[10]

- هدایت افکار عمومی برای ایجاد فضای آرام در جامعه: بهره­گیری از زبان آرامش­بخش و ارسال پیام­های خود، در آرام­سازی افکار عمومی و حفظ آرامش بین مردم

- هدایت افکار عمومی با رعایت اصول علمی پیام­رسانی: به کارگیری اصول علمی پیام­ رسانی، به میزان تاثیرگذاری پیام­های خود در بحث هدایت افکار عمومی توجه به جذابیت، شهرت، اعتبار­(رضائیان، 1382: 17).

 

6. الزامات مدیریتی ارتباطات

- برنامه­ریزی جامع مدیریت بحران: تدوین برنامه جامع و استراتژیک مواجهه با بحران در حوزه­های مالی، لجستیکی، منابع انسانی و ... .

- هماهنگی با مدیریت بحران: تعامل مدیریت بحران با مراکز مدیریت بحران

- مدیریت اثربخش: اجرای برنامه استراتژیک مواجهه با بحران

- شایسته سالاری: انتخاب مدیران شایسته با تاکید و بهره­گیری از مشاوران خبره در ارتباطات(روشندل اربطانی و دیگری، 1389: 138).

7. الزامات نیروی رسانه­ای

- متخصص و ماهر بودن نیروها: به کار­گیری نیرو­های متخصص و خبره با توانایی فردی بالا با مهارت فنی لازم

- آموزش مستمر حین خدمت: آموزش علمی نیرو­ها و مدیران از طریق برگزاری دوره آموزشی آشنایی با بحران

- شناخت علمی رسانه توسط نیروها: عبارت از شناخت دقیق نیروهای مشغول به کار در رسانه­ها و ارتباطات(خجسته، 1384: 15).

8. الزامات ساختاری رسانه^[11]

- ساختار چابک: وجود ساختار منعطف و اقدام سریع و موثر در زمان شرایط بحرانی

- استقلال عمل: استقلال عمل و عدم یک سونگری

- یادگیری سازمانی: به دست آوردن تجربیات با شناخت آسیب­شناسی عملکرد خود در بحران­های گذشته(بیرودیان، 1385: 53).

9. ویژگی مخاطب ­محور بودن

- مخاطب­شناسی: توجه به نیازهای مردم در شرایط بحران

- گسترش مخاطبان: رویکرد محوری مخاطب ­محوری و توجه به خواسته­های مردم

- جلب اعتماد مخاطب: تجزیه و تحلیل باز­خوردهای مخاطبان، رعایت اخلاق حرفه­ای(ربیعی و دیگری، 1390: 58).

 

پیشینه تحقیق

1. بررسی نقش رسانه­ها در مدیریت بحران و ارائه الگوی مناسب برای آن توسط آقای «احمد توکلی» در قالب رساله­ی دکتری در رشته مدیریت رسانه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات در سال تحصیلی 88-1387 صورت گرفته که در آن به روش پیمایشی به بررسی دیدگاه­های اساتید ارتباطات، روزنامه­نگاران و مدیریت بحران در خصوص یافتن نقش حداکثری رسانه­ها در مدیریت بحران پرداخته شد.

فرض اصلی این تحقیق عبارت بود از این­ که: ارتباط رسانه­ها و مدیریت بحران در شرایط بحرانی در ایران دارای نارسایی­های اساسی ناشی از عدم درک متقابل کارکردهای یکدیگر است. هم­چنین در نمونه از فرض­های فرعی تحقیق­که به نوعی بیش از همه با موضوع مورد پژوهش مرتبط است نیز عبارت است از:

مدیریت بحران درک صحیحی از کارکرد رسانه­ها به هنگام بحران ندارد و در نتیجه قادر به ایجاد ارتباط صحیح با آن­ها نیست.

- رسانه­های کشور از کارآیی و کیفیت لازم در مواجهه با بحران برخوردار نیستند.

با توجه به نتایج برآمده از تحقیق، فرضیات این تحقیق به اثبات رسیده و مورد تایید قرار گرفته­اند. پس از بررسی­های انجام شده در ارتباط با پژوهش­های پیشین بر آمده، حاکی از عدم توجه رسانه­ها به ویژه مطبوعات به مرحله قبل ازبحران و آموزش مخاطبان درخصوص آمادگی با مواجهه با چنین شرایطی بوده و هم­چنین بخش دیگری از یافته­ها به عدم هماهنگی مدیران بحران و خبرنگاران­(فعالان رسانه­ای) اشاره کرده است.

2. سلطانی­فر و مرتضوی در سال 1387 مقاله­ای با عنوان برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی، را بررسی کردند، آن­ها به این نتایجی دست یافتند؛ به اعتقاد آن­ها برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری از مهم‌ترین اقدامات مدیریت در هرسازمان محسوب می‌شود و سازمان رسانه وظیفه تولید و توزیع پیام و از جمله اخبار را بر عهده دارد. رسانه‌های جمعی نقش مهمی در آگاهی حادثه‌دیدگان و سازمان‌های امدادی به‌ منظور واکنش مناسب با بحران ­جاری و آتی ایفاء می‌کنند. سازمان رسانه در صورتی می‌تواند یک عامل اثربخش برای کنترل و مهار پیامدهای مخرب فجایع و بحران‌های طبیعی (مانند زلزله شدید) شود که مدیریت آن تابع برنامه‌ریزی، انعطاف‌پذیری و تصمیم‌گیری اطمینان‌بخش باشد؛ به طوری که اولاً فرایند تولید و توزیع اخبار توسط سازمان رسانه با شرایط متغیر بحران، منطبق شود و ثانیاً تصمیم‌گیری‌های خبری بر اساس حداکثر آگاهی مدیران سازمان رسانه از نیازهای خبری حادثه‌دیدگان باشد.

3. مقاله دیگری تحت عنوان «مدیریت رسانه» کلیدی‌‌ترین ابزار برای «مدیریت بحران»، نوشته سام‌بند و قره‌باغ در سال 1387 است. هدف اصلی این نوشتار آن است که با ارائه تصویری از بحران و مدیریت بحران نقش رسانه‌ها در کنترل و یا تشدید بحران‌ها را بررسی کرده و با معرفی شیوه‌های نوین ارتباطی در مدیریت این شرایط خاص و یادآوری نقش خبرنگاران و رسانه‌های حرفه‌ای در آن به ارائه پیشنهادی برای استفاده بهتر از رسانه‌ها برای کنترل و مدیریت بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی بپردازد.

4. نصیری در سال 1387 مقاله­ای تحت عنوان «کارکرد رسانه‌ها در مدیریت بحران» را نوشته است، وی به بررسی نقش رسانه‌ها در دوران بحران می‌پردازد. به اعتقاد او رسانه‌ها به‌‌ دلیل توانایی در جذب مخاطب انبوه و مشارکت در فرآیند شکل دادن به افکار عمومی طیف گسترده‌ای از مردم، نقش قابل ملاحظه‌ای در بحران‌ها و کشمکش‌های سیاسی- اقتصادی دارند. او بر این باور است که فعالیت ارتباطی در دوران بحران، مستلزم در نظر گرفتن چگونگی درک بحران از سوی شهروندان، تحلیل عمومی عوامل درگیر و مداخله‌ کننده، نحوه عمل سایر گروه‌ها، ماهیت متغیر و تضاد و ناهمخوانی میان عوامل یاد شده است.

5. شریفی درسال 1389 نقش رسانه­های محلی در مدیریت بحران­های طبیعی (­مورد سیل) در استان گلستان از دیدگاه روزنامه­نگاران استان را بررسی کرد. جامعه­ آماری او کلیه روزنامه­نگاران مشغول به کار در 28 نشریه بود که تعداد آن­ها 123 نفر بود؛ حجم نمونه در این تحقیق برابر با کل جامعه آماری می­باشد، گردآوری اطلاعات از روش نمونه­گیری تمام شماری استفاده شده است، لذا روش نمونه­گیری به صورت همه ­پرسی انجام شده است. ایشان در این پژوهش به نتایج ذیل دست یافت؛ بین آگاهی بخشی مردم از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر چه بر میزان آگاهی بخشی مردم از طریق رسانه­های محلی افزوده می­شود بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد. بین ترویج روحیه تحمل و مدارا از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر ­چه بر میزان ترویج روحیه تحمل و مدارا بین مردم منطقه حادثه­دیده از طریق رسانه­های محلی افزوده می­شود، برمیزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد؛ بین افزایش حس مشارکت شهروندان از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر­ چه بر میزان مشارکت شهروندان از طریق رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد و بین پیگیری وعده­های مسئولان استانی از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر چه وعده­های مسئولان استانی از طریق رسانه­های محلی بیشتر پیگیری می­شود بر مدیریت بحران سیل منطقه نیز افزوده می­شود؛ بین اعتقاد آسیب­دیدگان از کنترل بحران از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان­ گفت هر چه بر میزان نظم و امنیت منطقه توسط رسانه­های محلی افزوده می­شود بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد و بین هدایت افکار عمومی از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان­گفت هرچه بر میزان هدایت افکار عمومی توسط رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد.

6. نقش ارتباطات در مدیریت بحران عنوان مقاله­ای پژوهشی است که توسط ربیعی و شاقاسمی در سال 1385 نوشته شده است. در این مقاله با مرور ادبیات و تجربه بحران در مناطق مختلف جهان، خواهیم دید که نقش ارتباطات دربحران کمتر از میزان واقعی ارزیابی شده است. در واقع اهمیت ارتباطات آنقدر زیاد است که گاهی می­­تواند پیش از شروع بحران از وقوع آن پیشگیری کند. تجربه­های کشورها و تیم­های مدیریت بحران در مناطق مختلف جهان نشان داده که یک سری از اصول کلی ارتباطی میان اکثر بحران­ها مشترک هستند، بنابراین تیم مدیریت بحران می­تواند با استفاده از این اصول یک برنامه کلی برای خود طراحی کند.

 

روش پژوهش

در این پژوهش، با توجه به ماهیت موضوع، از روش ترکیبی (­تحقیق پیمایشی و تکنیک دلفی) استفاده شده است. از سوی دیگر با توجه به روش تحقیق ترکیبی (کیفی و کمی)، روش گردآوری داده­ها در این پژوهش، استفاده از منابع کتابخانه­ای، پرسشنامه است. با انتخاب هدف­مند مصاحبه ­شوندگان که شامل 30 نفر از اساتید ارتباطات، مدیران مسئول رسانه­ها و مسئولان ستادهای مدیریت بحران در شهر تهران­ (نمونه­گیری نظری) در گذر مصاحبه­های نیمه رهنمودی ایده­ها، طرح­ها، عوامل و عناصر موضوع را طی فرایندهای کد­گذاری و تحلیل همزمان به مفهوم و قضایا تبدیل نموده و در نهایت به یک مدل در باب مدیریت ارتباطات بحران رسید.

 

ابزار جمع­آوری اطلاعات

از آن­ جایی که ما در پی شناسایی شاخص­های مورد نظر در مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران و طرح مدل بومی مربوطه هستیم، بنابراین در بخش کمی با توجه به نظریات مربوط به مدیریت بحران پرسشنامه­ای تنظیم و طراحی گردید و در بخش کیفی از تکنیک دلفی برای ساخت پرسشنامه نهایی استفاده شد تا شاهد دقت عمل بیشتری برای طراحی مدل مذکور باشیم. به استناد تکنیک دلفی، از نظرات 30 نفر از اساتید مطرح در این زمینه و مدیران ارشد ستاد مدیریت بحران و مدیران مسئول رسانه­ها به عنوان خبرگان­ (افراد نخبه و متخصص) جهت ساختن و تکمیل نمودن پرسشنامه­ها استفاده گردید. در این تحقیق برای گردآوری اطلاعات جهت تدوین ادبیات تحقیق از روش کتابخانه­ای بهره گرفته شده است. در همین راستا از انواع کتاب­ها، مقالات انگلیسی و فارسی و هم­چنین پایان­نامه­های مرتبط با موضوع تحقیق استفاده شده است. در تحقیق حاضر قسمت عمده داده­ها و اطلاعات به کمک پرسشنامه به دست آمده است. برای این منظور پرسشنامه­ای بر اساس ادبیات و تئوری­ها از پرسشنامه طراحی گردید.

اعتبار^[12]   پرسشنامه

در تحقیق حاضر برای افزایش اعتبار، در مرحله اول، ادبیات موضوع از طریق مطالعه کتاب­ها و هم­چنین مقالات مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله بعد مولفه­های تحقیق شناسایی و بر اساس آن­ها سوالات پرسشنامه طراحی گردید. با کسب نظرات اساتید راهنما و مشاور اصلاحاتی در پرسشنامه اولیه صورت گرفت. به منظور حصول اطمینان از بدون ابهام و قابل درک بودن پرسشنامه، با تعدادی از متخصصین و کارشناسان مطرح و اعتبار محتوایی سوالات برآورد گردید. بعد از طی این مراحل، پرسشنامه نهایی و تایید شده بین اعضای نمونه توزیع گردید.

جدول شماره (1): ضریب اعتبار محتوای (CVR)

	مولفه­ها	ne	Min  value
کارکردهای رسانه­ای در مدیریت پیش از بحران	کارکرد اطلاع­رسانی	5	42/0
		6	71/0
		6	71/0
		7	1
		7	1
		7	1
	کارکرد آموزشی	5	42/0
		6	71/0
		5	42/0
		6	71/0
		7	1
		7	1
		7	1
	کارکرد پایش و رصد محیطی رسانه­ای	6	71/0
		6	71/0
		7	1
		5	42/0
	ایجاد همبستگی عمومی	5	42/0
		7	1
	هدایت افکار عمومی	6	71/0
		4	14/0
		5	42/0
		6	71/0
		6	71/0
		6	71/0
		7	1
	کارکرد ارتباطی	5	42/0
		4	14/0
		4	14/0
الزامات رسانه­ها برای مدیریت اثربخش بحران	الزامات مدیریتی	7	1
		6	71/0
	الزامات نیروهای رسانه­ای	7	1
		5	42/0
		5	42/0
	الزامات ساختاری ارتباطات	6	71/0
		6	71/0
		6	71/0
	ویژگی مخاطب­محور بودن رسانه	7	1
		7	1
		6	71/0
		7	1
	مطالعات زمینه­ای	4	14/0
		5	42/0
		6	71/0
	پاسخگویی	5	42/0
		6	71/0
		5	42/0

 

در این پژوهش اعتبار محتوایی 64 سوال بررسی گردید. نتایج نشان داد که روی تناسب اکثر ماده­های این پرسشنامه توافق خوبی وجود دارد. 14 ماده را همه متخصصان تایید کرده­اند (CVR=1).میانگین CVRکارکردهای رسانه­ای در مدیریت پیش از بحران با روایی 67/0، الزامات رسانه­ها برای مدیریت اثربخش بحران با روایی 67/0 و  کل ماده­ها نیز برابر 67/0 است.

 

پایایی^[13]  پرسشنامه

جدول شماره (2): میزان پایایی پرسشنامه

مولفه­ها	میزان آلفای کرونباخ	تعداد سوالات
کارکرد اطلاع­رسانی	95/0	6
کارکرد آموزشی	93/0	7
کارکرد پایش و رصد محیطی رسانه	77/0	3
ایجاد همبستگی عمومی	68/0	2
هدایت افکار عمومی	79/0	3
الزامات مدیریتی	92/0	6
الزامات نیروی­های رسانه	94/0	3
الزامات ساختاری ارتباطات	94/0	3
ویژگی مخاطب­محور بودن رسانه	95/0	4
کارکرد ارتباطی	93/0	3
مطالعات زمینه­ای	77/0	3
پاسخگویی	79/0	3

 

با توجه به مقادیر به دست آمده­، می­توان گفت که میزان ضریب پایایی تمامی متغیرهای، بالای 7/0 به دست آمده است، در نتیجه ابزار گردآوری داده­ها از پایایی مطلوبی برخوردار است.

 

جامعه آماری و نمونه

جامعه آماری پژوهش حاضر، اساتید مطرح حوزه ارتباطات و مدیران ارشد ستاد مدیریت بحران و مدیران مسئول رسانه­ها می­باشند. نمونه­گیری در این تحقیق به صورت انتخابی و فشرده در نظر گرفته که تنها در یک مقطع زمانی خاص است. نمونه­گیری در پژوهش­های کیفی با روش­های کمی تفاوت بسیاری دارد، زیرا هدف در پژوهش­های کیفی، به جای تعمیم یافته­ها، کسب درک عمیق از پدیده مورد بررسی است. انتخاب مشارکت­کنندگان در پژوهش­کیفی با هدف دست­یابی به بیشترین اطلاعات در مورد پدیده مورد بررسی انجام می­شود. نمونه­گیری هدف­مند که مطابق با اهداف پژوهش است و نه به صورتی تصادفی. البته چون روش تحقیق این پژوهش، روش ترکیبی است لذا در بخش روش کمی نیز از روش نمونه­گیری تصادفی سیستماتیک یا منظم بهره ­گرفته شده است. در پژوهش حاضر از فرمول زیر استفاده شد.

 

یافته­ها

نتایج نشان داد که 5/88 درصد پاسخگویان مرد و 5/11 درصد آن­ها زن بوده­اند. میانگین سنی پاسخگویان 09/43 بوده است که حداقل سن آن­ها از 27 سال شروع و حداکثر سن آن­ها 61 سال بوده است. میانگین سنوات کاری 09/17 سال و حداقل سنوات کاری پاسخگویان برابر 3 سال و بیشترین سنوات کاری 30 سال بوده است.

برای آزمون برازش مدل نظری تحقیق با تاکید بر 12 شاخص نیکویی برازش می­توان به برازش مدل تدوین شده از یک ­سو و داده­های تجربی از سوی دیگر، تاکید داشت. بنابراین انطباق مطلوبی بین مدل­های به تصویر در آمده و یا مدل ساختاری شده با داده­های تجربی فراهم گردیده است و با تاکید بر معادلات ساختاری، الگوی مناسبی در زمینه رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته طراحی گردیده و برازش مطلوب معرف الگویابی معادلات ساختاری است.

- بررسی شاخص‌های برازش مدل تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم کارکردهای رسانه­ای

باتوجه به نتایج به دست آمده ازمدل­سازی معادلات ساختاری، کلیه بارعاملی متغیرهای مورد سنجش روی کارکردهای شش‌گانه رسانه‌ای در مدیریت پیش از بحران (اطلاع­رسانی، آموزش، پایش و رصد محیطی رسانه، ایجاد همبستگی عمومی و هدایت افکار عمومی و ارتباطی) معنادار می‌باشند. در بین کارکردهای شش‌گانه، کارکرد ارتباطی (93/0) بیشترین اهمیت و کارکرد هدایت افکارعمومی (65/0) کمترین اهمیت را در بین کارکردهای شش‌گانه رسانه‌ای در مدیریت پیش از بحران داشته‌اند. لازم به ذکر است تمامی بارهای عاملی مطلوب و معنادار بوده­اند.

با توجه به شاخص‌های برازش مدل، مقدارdf/2xمحاسبه شده 518/1 است، وجود df/2xکوچک­تر از 3 نشان­دهنده برازش مناسب مدل است، هم­چنین تقریب ریشه خطای میانگین مجذورات (RMSEA) می‌بایستی کمتر از 08/0 باشد که در مدل ارائه شده این مقدار برابر 065/0 است. میزان مولفه‌های GFI، AGFI، CFI و NFIنیز باید بیشتر از 90/0 باشد که در مدل تحت بررسی به ترتیب برابر 95/0، 93/0، 92/0 و 94/0 است. هم­چنین مقدار RMR نیز بایستی باید کوچک­تر از 05/0 باشدکه درمدل تحت بررسی برابر 039/0 است، با توجه به شاخص‌ها و خروجی‌های نرم­افزار لیزرل می‌توان گفت که داده‌ها نسبتاً با مدل منطبق هستند و شاخص‌های ارائه شده نشان ­دهنده این موضوع هستند که در مجموع مدل ارائه شده مدل مناسبی است و داده‌های تجربی اصطلاحاً به خوبی با آن منطبق می­باشند.

نتایج این تحقیق با یافته­های تحقیق روشندل اربطانی و صلواتیان(1389) همخوانی و مطابقت دارد. تجزیه و تحلیل یافته­ها در تحقیق مذکور نشان داد که تمامی کارکردهای پنج­گانه مذکور در اجرای وظایف سه­گانه­ رسانه در مدیریت پیش از بحران نقش دارند اما رسانه با رصد دقیق و تیزبینانه­ی تحولات و پایش مداوم افکار عمومی می­تواند بیشتر به وظیفه پیش­بینی بحران بپردازد.

هم­چنین نتایج این تحقیق با یافته­های تحقیق توکلی(1387) همخوانی دارد. در این پژوهش با توجه به نتایج برآمده ازتحقیق، فرضیات این تحقیق به اثبات رسیده و مورد تایید قرار گرفته­اند. پس از بررسی­های انجام شده در ارتباط با پژوهش­های پیشین برآمده، حاکی ازعدم توجه رسانه­ها به­ ویژه مطبوعات به مرحله قبل از بحران و آموزش مخاطبان در خصوص آمادگی با مواجهه با چنین شرایطی بوده و هم­چنین بخش دیگری از یافته­ها به عدم­ هماهنگی مدیران بحران و خبرنگاران­ (فعالان رسانه­ای) اشاره ­کرده است و از سوی دیگر با نتایج تحقیق سلطانی­فر و مرتضوی(1387) همخوانی و مطابقت داشت. آن­ها به این نتایجی دست یافتند؛ به اعتقاد آن­ها برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری از مهم‌ترین اقدامات مدیریت در هر سازمان محسوب می‌شود و سازمان رسانه وظیفه تولید و توزیع پیام و از جمله اخبار را بر عهده دارد. رسانه‌های جمعی نقش مهمی در آگاهی حادثه‌ دیدگان و سازمان‌های امدادی به‌ منظور واکنش مناسب با بحران جاری و آتی ایفاء می‌کنند. سازمان رسانه در صورتی می‌تواند یک عامل اثربخش برای کنترل و مهار پیامدهای مخرب فجایع و بحران‌های طبیعی (مانند زلزله شدید) شود که مدیریت آن تابع برنامه‌ریزی، انعطاف‌پذیری و تصمیم‌گیری اطمینان‌بخش باشد؛ به طوری که اولاً فرایند تولید و توزیع اخبار توسط سازمان رسانه با شرایط متغیر بحران، منطبق شود و ثانیاً تصمیم‌گیری‌های خبری براساس حداکثر آگاهی مدیران سازمان رسانه از نیازهای خبری حادثه‌دیدگان باشد. هم­چنین با نتایج تحقیق نصیری(1387) همخوانی دارد. به اعتقاد او رسانه‌ها به ‌‌دلیل توانایی در جذب مخاطب انبوه و مشارکت در فرآیند شکل دادن به افکار عمومی طیف گسترده‌ای از مردم، نقش قابل ملاحظه‌ای در بحران‌ها و کشمکش‌های سیاسی- اقتصادی دارند. او بر این باور است که فعالیت ارتباطی در دوران بحران، مستلزم در نظر گرفتن چگونگی درک بحران از سوی شهروندان، تحلیل عمومی عوامل درگیر و مداخله‌ کننده، نحوه عمل سایر گروه‌ها، ماهیت متغیر و تضاد و ناهمخوانی میان عوامل یاد شده است. شریفی درسال 1389 نقش رسانه­های محلی در مدیریت بحران­های طبیعی (­مورد سیل) در استان گلستان از دیدگاه روزنامه­نگاران استان را بررسی کرد. جامعه­ آماری او کلیه روزنامه­نگاران مشغول به کار در 28 نشریه بود که تعداد آن­ها 123 نفر بود؛ حجم نمونه در این تحقیق برابر با کل جامعه آماری می­باشد، گردآوری اطلاعات از روش نمونه­گیری تمام شماری استفاده شده است، لذا روش نمونه­گیری به صورت همه­پرسی انجام شده است. ایشان در این پژوهش به نتایج ذیل دست یافت؛ بین آگاهی­بخشی مردم از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان­گفت هرچه بر میزان آگاهی­بخشی مردم ازطریق رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد؛ بین ترویج روحیه تحمل و مدارا از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر چه بر میزان ترویج روحیه تحمل و مدارا بین مردم منطقه حادثه دیده از طریق رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد؛ بین افزایش حس مشارکت شهروندان از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان­گفت هرچه بر میزان مشارکت شهروندان از طریق رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد؛ بین پیگیری وعده­های مسئولان استانی از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر چه وعده­های مسئولان استانی از طریق رسانه­های محلی بیشتر پیگیری می­شود، بر مدیریت بحران سیل منطقه نیز افزوده می­شود؛ بین اعتقاد آسیب­دیدگان از کنترل بحران از طریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر چه بر میزان نظم و امنیت منطقه توسط رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد و بین هدایت افکار عمومی ازطریق رسانه­های محلی و مدیریت بحران سیل رابطه معناداری وجود دارد و می­توان گفت هر چه بر میزان هدایت افکار عمومی توسط رسانه­های محلی افزوده می­شود، بر میزان مدیریت بحران سیل نیز افزوده خواهد شد. نتایج به دست آمده از این تحقیق با نتایج تحقیق مذکور مطابقت و همخوانی دارد؛ زیرا در این تحقیق نشان داده است­که متغیرهای میزان آگاهی­بخشی مردم از طریق رسانه­های محلی و هدایت افکار عمومی با مدیریت بحران سیل همخوانی دارد. نقش ارتباطات در مدیریت بحران عنوان مقاله­ای پژوهشی است­که توسط ربیعی و شاقاسمی درسال 1385 نوشته شده است. در این مقاله با مرور ادبیات و تجربه بحران در مناطق مختلف جهان، خواهیم دید که نقش ارتباطات در بحران­کمتر از میزان واقعی ارزیابی شده است. در واقع اهمیت ارتباطات آن قدر زیاد است که گاهی می­­تواند پیش از شروع بحران از وقوع آن پیشگیری کند. تجربه­های کشورها و تیم­های مدیریت بحران در مناطق مختلف جهان نشان داده که یک سری از اصول کلی ارتباطی میان اکثر بحران­ها مشترک هستند، بنابراین تیم مدیریت بحران می­تواند با استفاده از این اصول یک برنامه کلی برای خود طراحی کند. نتایج برگرفته از این تحقیق با یافته­های تحقیق حاضر مطابقت و همخوانی دارد.

- بررسی شاخص‌های برازش مدل تحلیل عاملی تاییدی مرتبه دوم الزامات رسانه­ها

بر طبق اطلاعات کسب شده، کلیه بار عاملی متغیرهای مورد سنجش روی الزامات شش‌گانه رسانه‌ها برای مدیریت اثربخش بحران ­(الزامات مدیریتی، الزامات نیروهای رسانه، الزامات ساختاری ارتباطات، ویژگی مخاطب­محور بودن ارتباطات، مطالعات زمینه‌ای و پاسخگویی) معنادار می‌باشند. در بین الزامات شش‌گانه، الزامات ساختاری ارتباطات (84/0) بیشترین اهمیت و پاسخگویی­ (57/0) کمترین اهمیت را در بین الزامات شش‌گانه رسانه‌ها در مدیریت اثربخش بحران داشته‌اند. لازم به ذکر است تمامی بارهای عاملی مطلوب و معنادار می‌باشند.

با توجه به شاخص‌های برازش مدل که­، مقدار df/2x محاسبه شده 535/1 است، وجود df/2x کوچک­تر از 3 نشان­دهنده برازش مناسب مدل است­، هم­چنین تقریب ریشه خطای میانگین مجذورات ­(RMSEA) می‌بایستی کمتر از 08/0 باشد که در مدل ارائه شده این مقدار برابر 059/0 است. میزان مولفه‌های GFI، AGFI، CFI و NFI نیز باید بیشتر از 90/0 باشد که در مدل تحت بررسی به ترتیب برابر 94/0، 92/0، 94/0 و 91/0 است. هم­چنین مقدار RMR نیز بایستی باید کوچک­تر از 05/0 باشد که در مدل تحت بررسی برابر 042/0 است­، با توجه به شاخص‌ها و خروجی‌های نرم­افزار لیزرل می‌توان گفت که داده‌ها نسبتاً با مدل منطبق هستند و شاخص‌های ارائه شده نشان­ دهنده این موضوع هستند که در مجموع مدل ارائه شده مدل مناسبی است و داده‌های تجربی اصطلاحاً به خوبی با آن منطبق می­باشند.

نتایج تحقیق حاضر با نتایج یافته­های روشندل اربطانی و صلواتیان(1389) مطابقت و همخوانی دارد. در این تحقیق نتایج به دست آمده از مصاحبه­ها نشان داد که علاوه ­بر وظایف و کارکردهای رسانه در مدیریت بحران، الزامات چهارگانه (الزامات مدیریتی، الزامات نیروی رسانه­ای، الزامات ساختاری ارتباطات و ویژگی مخاطب­محور بودن رسانه) در مدیریت بحران اثربخش بوده است.

 

 

پیشنهادهای اجرایی

1. آمادگی برای مقابله با بحران­های احتمالی: اگر­چه همیشه نمی­توان بحران­ها را پیش­بینی­کرد، اما یک ارتباط­گر خوب با انجام برنامه­ریزی، آمادگی­کم و بیش نسبی برای مقابله با بحران­ها کسب می­کند. بنابراین پیشنهاد می­گردد یک برنامه مکتوب به همراه انجام آموزش­ها و تمرین­های لازم به اعضای تیم مدیریت ارتباطات بحران داده شود؛ در این صورت وجود این برنامه به آن­ها کمک می­کند تا با وظایف خود آشنا شوند.

2. اطلاع ­رسانی به مردم و سازمان­های مسئول: پیشنهاد می­شود که همیشه در مورد بحران­های احتمالی طوری به مردم و سازمان­های مسئول اطلاع داده شود که در صورت وقوع بحران، ضربه اولیه خبر آن کاهش یابد. ضربه اولیه در بحران نقش غافلگیری دارد. این غافلگیری می­تواند به نوبه خود بحران را به جایی که پیش­بینی آن برای باهوش­ترین مدیران بحران هم غیرممکن باشد، هدایت کند. هم­چنین پیشنهاد می­گردد رسانه­ها به صورت برنامه­ریزی شده دست به اطلاع­ رسانی در خصوص بحران بزند. برای این منظور باید برنامه­ریزی ساختاری و محتوایی برای اطلاع­ رسانی پیش از ورود به چرخه­ مدیریت بحران اقدام کرده و طرح جامع اطلاع ­رسانی در بحران را تهیه کند؛ تا بتواند به اطلاع­رسانی دقیق، صحیح، سریع، به هنگام، ساده و شفاف بپردازد.

3. آموزش: پیشنهاد می­گردد نظام ­آموزشی نیرومند برای آموزش حرفه­ای ارتباطات و شرکت فعال کارورزان ارتباطات بحران ایجاد گردد. تشکیل نظام آموزشی نیرومند باعث می­گردد تا نهادهای مدیریت بحران بتوانند کارآیی ارتباطی بیشتری داشته باشند. علاوه ­بر این مسئله، تیم ارتباطات بحران باید آموخته­های خود را در عمل آزمون کنند تا به هماهنگی برسند. هم­چنین پیشنهاد می­گردد رسانه با برنامه­ریزی برای ارائه­­ی آموزش­های فرهنگ­ساز، اقدام به فرهنگ تعادل، ظرفیت­سازی در جامعه، از طریق افزایش غنای آموزش، افزایش تنوع درآموزش، توجه به جذابیت در آموزش، استفاده از محتوای متنوع، به کارگیری همزمان  آموزش­های مستقیم و غیرمستقیم و ... اثربخشی آموزش­های خود را برای جامعه و آرام­سازی افکار عمومی با بهره­گیری از زبان آرامش­بخش در رسانه و ارسال عادی پیام­ها ­شود. ازاین طریق با ایجاد حس آرامش در مخاطبان از هرگونه تشدید وضعیت و وقوع بحران پیش­گیری می­شود.

4. ایجاد همبستگی عمومی بین مردم و رسانه­ها: ارسال پیام­های انسجام بخش و وحدت­بخش و افزایش هم­­دلی بین مردم، برای افزایش سطح همبستگی عمومی بین آن­ها از کارکردهای مهم رسانه در جهت آماده کردن جامعه برای رو به رو شدن با بحران است. هم­چنین رسانه می­تواند از طریق روحیه­ همکاری به ایجاد و تقویت بسیج عمومی در جامعه کمک کند.

5. زیرساخت­های ارتباطی: حجم اطلاعاتی که باید رد و بدل شوند در زمان بحران به شدت افزایش می­یابد. بنابراین پیشنهاد می­گردد کانال­های ارتباطی افزایش پیدا کنند تا ظرفیت لازم برای جابه­جایی چنین حجم اطلاعاتی را داشته باشند.

6. مدیریت ارتباطات: تفکیک ارتباطات درستاد بحران امری مهم برای مدیریت بحران است. بنابراین وجود یک نهاد مسئول در برنامه­ریزی ارتباطی برای بحران، امری ضروری و مهم تلقی می­گردد. به گونه­ای که وجود یک نهاد مسئول می­تواند به این امر کمک نماید که ارتباطات درون سازمانی، بین سازمانی و همگانی خود را ازهم متمایز کند. بنابراین پیشنهاد می­گردد تفکیک ارتباطات در درون سازمان وجود داشته باشد، زیرا این امر می­تواند به فرایند حل بحران کمک نماید.

7. مدیریت ارتباطات رسانه­ای: داشتن روابط عمومی قوی باعث می­شود که نظام جریان ارتباط با عموم آهنگ طبیعی به خود بگیرد و برای زمان بحران، روان­تر کار کند. بدین منظور پیشنهاد می­گردد کارورز ارتباطات بحران پیش ازوقوع بحران با رسانه­ها ارتباط برقرارکند. حفظ ارتباط با رسانه­ها به خودی خود باعث می­شود کارورزان ارتباطی با همتایان رسانه­ای خود بیشتر آشنا شوند و در مواقع بحران، از طریق رسانه­ها راحت­تر با مردم ارتباط برقرار کنند.

8. الزامات نیروی رسانه­ا­ی: شامل برنامه­ریزی جامع و استراتژیکی برای مدیریت بحران پیش از درگیر شدن با آن، هماهنگی و تعامل تنگاتنگ با مراکز مدیریت بحران، انتخاب مدیران شایسته در سازمان رسانه­ای و تلاش برای مدیریت اثربخش در هنگام بحران است.

 

منابع

احمدی، ثریا؛ رضایی بایندر، محمدرضا. ( 1387). نقش رسانه­های گروهی در کاهش عوارض روان­شناختی ناشی از بحران و ایجاد آرامش در جامعه. فصلنامه پژوهش­های ارتباطی. سال پانزدهم، شماره 55 و 56.

بیرودیان، نادر. (1385). مدیریت بحران: اصول ایمنی در حوادث غیره منتظره­. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.

پای، لوسین؛ و همکاران. (1380). بحران­ها و توالی در توسعه­ سیاسی. ترجمه: غلام­رضا، خواجه سروی. تهران: پژوهشکده­ مطالعات راهبردی.

پورعزت، علی­اصغر؛ فیروز­پور، آرمین. (1391). مطالعه و مقایسه رویکرد اجتماع­محور مدیریت بحران در کشورهای منتخب. فصلنامه مدیریت سازمان­های دولتی. سال اول، شماره 2، صص 52-37. 

تن­برگ، دیودنیه. (1373). مدیریت بحران. ترجمه: محمد­علی، ذوالفقار اصل. تهران: نشر حدیث.  

توکلی، احمد. (1388). بررسی نقش رسانه­ها در مدیریت بحران و ارائه الگوی مناسب. رساله دکتری، رشته مدیریت رسانه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

خجسته، حسن. (1384). بحران بلایای طبیعی و نقش رادیو در کنترل آن. فصلنامه پژوهش و سنجش. سال دوازدهم، شماره 42 و 43.

ربیعی، علی؛ شاقاسمی، احسان. (1390). نقش ارتباطات در مدیریت بحران. پژوهشنامه مدیریت بحران. گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی. صص 81-62.

ربیعی، علی؛ شاقاسمی، احسان. (1385). نقش ارتباطات در مدیریت بحران. مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره 7 (علمی- پژوهشی). صص  82-61.

رضائیان، علی. (1382). مبانی سازمان و مدیریت. تهران: انتشارات سمت. چاپ سوم.

رمضان­زاده، مهدی. (1390). نقش مدیریت محلی د­ر ارتقاء تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تا­کید بر سیلاب. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران.

روشندل اربطانی، طاهر. (1387). نقش مدیریت رسانه در تحول بحران از تهدید به فرصت. فصلنامه پژوهش و سنجش. شماره 55 سال پانزدهم.

روشندل اربطانی، طاهر؛ صلواتیان، سیاوش. (1389). طراحی مدل نقش رسانه­های جمعی در مدیریت مرحله پیش از بحران. فصلنامه علوم مدیریت ایران. سال پنجم، شماره 17، صص 24-1.

سام­بند، میثم؛ قره­باغ، سید­محمد. (1387). «مدیریت رسانه» کلیدی‌‌ترین ابزار برای «مدیریت بحران». پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران 1. تهیه شده در: معاونت پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی/ گروه پژوهش‌های رسانه. شماره 33.

سلطانی­فر، محمد؛ و مرتضوی، محمود­­رضا. (1387). برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی. پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران 1. تهیه شده در: معاونت پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی/ گروه پژوهش‌های رسانه. شماره 33.

سلطانی­فر، محمد؛ مرتضوی، محمود­رضا. (1387). برنامه­ریزی و تصمیم­گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی. مدیریت بحران رسانه. گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی. صص 36-14.

سلطانی­گرد فرامرزی، محمد سالار؛ و همکار. (1389). ارتباطات بحران هدایت­گر سازمان به ساحل نجات. مجله تدبیر. شماره 218.

شریفی، طیبه. (1389). بررسی نقش رسانه­های محلی در مدیریت بحران­های طبیعی (­مورد سیل) در استان گلستان از دیدگاه روزنامه­نگاران استان. پایان­نامه کارشناسی­ارشد چاپ نشده، رشته علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده علوم اجتماعی و روان­شناسی.

قره­باغ، سیدمحمد. (1387). مدیریت رسانه، کلیدی­ترین ابزار برای مدیریت بحران. پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران (1). شماره 33.

مویدی­نژاد، حمزه؛ حقی­آبی، امیرحمزه؛ جلیلی، سعید. (1386). نواقص و کاستی­های مدیریت بحران درشریان­های حیاتی ایران. سومین کنفرانس بین­المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه. تهران: شرکت کیفیت ترویج.

ناطق­الهی، فریبرز. (1378). مدیریت بحران برای کاهش عوارض زمین لرزه در واحدهای صنعتی. فصلنامه دانش­نامه. شماره 14 و 15.

ناطق­الهی، فریبرز. (1378). مدیریت بحران زلزله در ایران: ساختار، نیازهای پژوهشی، آموزشی و اجرایی. تهران: پژوهشگاه بین­الملی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.

نصیری، بهاره. (1387). کارکرد رسانه‌ها در مدیریت بحران. پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران 1. تهیه شده در: معاونت پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی/ گروه پژوهش‌های رسانه. شماره 33.

وظیفه­دوست، حسین؛ میرحسینی، کیاندخت. (1390). حلقه مفقوده اعتماد در مدیریت بحران. پژوهشنامه فرهنگی و اجتماعی. گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی. صص 94-78.

Banks-Fearn, K. (2002). Crisis com, munications. A Casebook Approach, Mahwah,nj, Lawrence Erlbaum.

Chakra art, u. (1997). Crisis of Higher Education. Delhi university http:// revolutionary / democracy. Org / rdv 3nI / teachers. esmatlyintercultural. blogfa.com

Foster, H, D. ( 1980). Disaster Planning. The preservation of  life andproperty. springvelage.

Hayes, M. (2002). Crisis com, munication: To be Effective. Treat it like Water, University of Washington, School of Publi Health, Community Medicine & Northwest Public Health.

McQuail, D. (2000). McQuail's mass communication theory. (4th ed.), London: Sage.

Ulmer, R, R., Sellnow, T, L., & Seeger, M, W. (2007). Effective Crisis Communication. Moving from Crisis to Opportunity. Thousand Oaks:SAGE Publication.

Vielhaber, M. (1990). CRISIS COMMUNICATION. The Business Communicator's Strategies for Communicating under Stress, Business Communication Quarterly, SAGE Publications, 53; 29.

 

 

 

 

---

1. دانش­آموخته کارشناسی ارشد ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز- ایران.    

2. گروه ارتباطات اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی­، تهران- ایران (نویسنده مسئول).

[3]^. CRISE

[4]^. Crisisprevention Control

[5]^. Functions of Information Communication

[6]^. Accurate and Time Lyinformation

[7]^. Educational Function of the Media

[8]^. Performance Monitoring and Environmental Monitoring

[9]^. The Function of Publicsolidarity

[10]^. Guiding Public Opinion

[11]^. Mediastructural Requirements                                                                                                                

[12]. Validity

[13]^. Reliabity

مراجع

احمدی، ثریا؛ رضایی بایندر، محمدرضا. ( 1387). نقش رسانه­های گروهی در کاهش عوارض روان­شناختی ناشی از بحران و ایجاد آرامش در جامعه. فصلنامه پژوهش­های ارتباطی. سال پانزدهم، شماره 55 و 56.

بیرودیان، نادر. (1385). مدیریت بحران: اصول ایمنی در حوادث غیره منتظره­. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.

پای، لوسین؛ و همکاران. (1380). بحران­ها و توالی در توسعه­ سیاسی. ترجمه: غلام­رضا، خواجه سروی. تهران: پژوهشکده­ مطالعات راهبردی.

پورعزت، علی­اصغر؛ فیروز­پور، آرمین. (1391). مطالعه و مقایسه رویکرد اجتماع­محور مدیریت بحران در کشورهای منتخب. فصلنامه مدیریت سازمان­های دولتی. سال اول، شماره 2، صص 52-37. 

تن­برگ، دیودنیه. (1373). مدیریت بحران. ترجمه: محمد­علی، ذوالفقار اصل. تهران: نشر حدیث.  

توکلی، احمد. (1388). بررسی نقش رسانه­ها در مدیریت بحران و ارائه الگوی مناسب. رساله دکتری، رشته مدیریت رسانه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

خجسته، حسن. (1384). بحران بلایای طبیعی و نقش رادیو در کنترل آن. فصلنامه پژوهش و سنجش. سال دوازدهم، شماره 42 و 43.

ربیعی، علی؛ شاقاسمی، احسان. (1390). نقش ارتباطات در مدیریت بحران. پژوهشنامه مدیریت بحران. گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی. صص 81-62.

ربیعی، علی؛ شاقاسمی، احسان. (1385). نقش ارتباطات در مدیریت بحران. مطالعات فرهنگی و ارتباطات. شماره 7 (علمی- پژوهشی). صص  82-61.

رضائیان، علی. (1382). مبانی سازمان و مدیریت. تهران: انتشارات سمت. چاپ سوم.

رمضان­زاده، مهدی. (1390). نقش مدیریت محلی د­ر ارتقاء تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تا­کید بر سیلاب. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران.

روشندل اربطانی، طاهر. (1387). نقش مدیریت رسانه در تحول بحران از تهدید به فرصت. فصلنامه پژوهش و سنجش. شماره 55 سال پانزدهم.

روشندل اربطانی، طاهر؛ صلواتیان، سیاوش. (1389). طراحی مدل نقش رسانه­های جمعی در مدیریت مرحله پیش از بحران. فصلنامه علوم مدیریت ایران. سال پنجم، شماره 17، صص 24-1.

سام­بند، میثم؛ قره­باغ، سید­محمد. (1387). «مدیریت رسانه» کلیدی‌‌ترین ابزار برای «مدیریت بحران». پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران 1. تهیه شده در: معاونت پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی/ گروه پژوهش‌های رسانه. شماره 33.

سلطانی­فر، محمد؛ و مرتضوی، محمود­­رضا. (1387). برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی. پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران 1. تهیه شده در: معاونت پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی/ گروه پژوهش‌های رسانه. شماره 33.

سلطانی­فر، محمد؛ مرتضوی، محمود­رضا. (1387). برنامه­ریزی و تصمیم­گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی. مدیریت بحران رسانه. گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی. صص 36-14.

سلطانی­گرد فرامرزی، محمد سالار؛ و همکار. (1389). ارتباطات بحران هدایت­گر سازمان به ساحل نجات. مجله تدبیر. شماره 218.

شریفی، طیبه. (1389). بررسی نقش رسانه­های محلی در مدیریت بحران­های طبیعی (­مورد سیل) در استان گلستان از دیدگاه روزنامه­نگاران استان. پایان­نامه کارشناسی­ارشد چاپ نشده، رشته علوم ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده علوم اجتماعی و روان­شناسی.

قره­باغ، سیدمحمد. (1387). مدیریت رسانه، کلیدی­ترین ابزار برای مدیریت بحران. پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران (1). شماره 33.

مویدی­نژاد، حمزه؛ حقی­آبی، امیرحمزه؛ جلیلی، سعید. (1386). نواقص و کاستی­های مدیریت بحران درشریان­های حیاتی ایران. سومین کنفرانس بین­المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه. تهران: شرکت کیفیت ترویج.

ناطق­الهی، فریبرز. (1378). مدیریت بحران برای کاهش عوارض زمین لرزه در واحدهای صنعتی. فصلنامه دانش­نامه. شماره 14 و 15.

ناطق­الهی، فریبرز. (1378). مدیریت بحران زلزله در ایران: ساختار، نیازهای پژوهشی، آموزشی و اجرایی. تهران: پژوهشگاه بین­الملی زلزله­شناسی و مهندسی زلزله.

نصیری، بهاره. (1387). کارکرد رسانه‌ها در مدیریت بحران. پژوهشنامه رسانه و مدیریت بحران 1. تهیه شده در: معاونت پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی/ گروه پژوهش‌های رسانه. شماره 33.

وظیفه­دوست، حسین؛ میرحسینی، کیاندخت. (1390). حلقه مفقوده اعتماد در مدیریت بحران. پژوهشنامه فرهنگی و اجتماعی. گروه پژوهش­های فرهنگی و اجتماعی. صص 94-78.

Banks-Fearn, K. (2002). Crisis com, munications. A Casebook Approach, Mahwah,nj, Lawrence Erlbaum.

Chakra art, u. (1997). Crisis of Higher Education. Delhi university http:// revolutionary / democracy. Org / rdv 3nI / teachers. esmatlyintercultural. blogfa.com

Foster, H, D. ( 1980). Disaster Planning. The preservation of  life andproperty. springvelage.

Hayes, M. (2002). Crisis com, munication: To be Effective. Treat it like Water, University of Washington, School of Publi Health, Community Medicine & Northwest Public Health.

McQuail, D. (2000). McQuail's mass communication theory. (4th ed.), London: Sage.

Ulmer, R, R., Sellnow, T, L., & Seeger, M, W. (2007). Effective Crisis Communication. Moving from Crisis to Opportunity. Thousand Oaks:SAGE Publication.

Vielhaber, M. (1990). CRISIS COMMUNICATION. The Business Communicator's Strategies for Communicating under Stress, Business Communication Quarterly, SAGE Publications, 53; 29.