بررسی شیوع LBW (وزن کم هنگام تولد) و تعیین نسبت نارسی و IUGR در نوزادان زنده متولد شده در بیمارستان 22 بهمن مشهد طی یکسال

علوم پزشکی

مقاله 1، دوره 5، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 1-6   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جمشید یوسفی¹؛ مرتضی میرزاده¹؛ ندا توسلی عسکری²

¹استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

²پزشک عمومی، دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مقدمه : وزن کم هنگام تولد یکی از عوامل اصلی مرگ و میر نوزادان می باشد که شیوع و عوامل خطر آن در جوامع مختلف متفاوت است که با شناسایی آنها می توان در جهت کاهش میزان تولد نوزادان کم وزن اقدام نمود. هدف این مطالعه بررسی شیوع تولد نوزاد با وزن کم و تعیین نسبت نوزادان IUGR به نوزادان نارس می باشد و برخی از عوامل خطرساز مادری LBW را مورد ارزیابی قرار می دهد.
مواد و روش ها: این بررسی به روش توصیفی و Cross Sectional طی یکسال بر روی متولدین زنده کم وزن بیمارستان 22 بهمن مشهد بعمل آمد. کلیه نوزادان در بدو تولد در زایشگاه وزن شده و نوزادانی که وزنی کمتر از 2500 گرم داشتند وارد مطالعه شدند، سپس اطلاعات مادری و نوزادی و جدول نیو بالارد برای آنان تکمیل گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و روش آماری Pearson's Chi Square (آماره آزمون کی- دو) و Fishers Exact (تست فیشر) و آزمون پارامتری T مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.
یافته ها: از میان 866 نوزاد زنده متولد شده، 143 نوزاد LBW بودند که شیوع آن 5/16% بود در این میان نسبت نوزاد پره ترم به IUGR 3 برابر می باشد. در بررسی عوامل خطر تفاوت معنی دار در سابقه زایمان نارس
(0449/0= P)، ناهنجاری مادرزادی نوزادان (0389/0 = P) و نمره آپگار (0041/0 = P) مشاهده گردید. در سایر عوامل مورد بررسی نظیر اطلاعات دموگرافیک مادر، رتبه حاملگی، مراقبت های بهداشتی پری ناتال، وزن گیری دوران بارداری، بیماری های مزمن و عفونت های دوران بارداری، سابقه مصرف دارو، سابقه زایمان کم وزن قبلی، جنسیت نوزاد و چندقلویی اثر معنی داری یافت نشد.
نتیجه گیری: براساس نتایج این بررسی به نظر می رسد که با کنترل عوامل موثر مرتبط با LBW
می توان شیوع تولد کم وزن و بدنبال آن عوارض و عواقب بعدی آن را کاهش داد. همچنین با اجرای دقیق
برنامه های آموزش بهداشت و ارتقای کیفیت مراقبت های دوران بارداری و تحت نظر گرفتن گروه های پر خطر امید است وضعیت سلامت نوزادان بهبود یابد.
 
 

کلیدواژه‌ها

وزن کم هنگام تولد- نارسی- نقصان رشد داخل رحمی- عوامل خطرساز

اصل مقاله

مقدمه:

از جمله فاکتورهایی که برای بررسی سطح سلامت جامعه مورد بررسی قرار می گیرد میزان شیوع LBW در هر سال در هر جامعه است و هر چه در یک جامعه از میزان شیوع کمتری برخوردار باشد سطح سلامت و مخصوصا سطح مراقبت های پری ناتال در آن جامعه بالاتر خواهد بود.(1) وزن هنگام تولد در همه گروه های جمعیتی بیشترین اهمیت را در تعیین شانس بقا و تجربه یک رشد و نمو سالم بر عهده دارد.هیچ شاخصی در زندگی انسان بسان وزن هنگام تولد وجود ندارد که درباره وقایع گذشته و مسیر آینده زندگی صحبت کند. وزن هنگام تولد مشخصاً تحت تاثیر میزان سلامت و تغذیه مادر قرار می گیرد، بنابراین نسبت نوزادان متولد شده با وزن کم یک اندکس مرتبط با شرایط سلامت جامعه است.(2) مطالعات بسیاری ارتباط وزن هنگام تولد نوزاد با میزان مرگ و میر و ابتلا به بیماری های دوران نوزادی، شیرخواری و کودکی را نشان داده است. نسبت ناهنجاری ها با کاهش وزن هنگام تولد افزایش
می یابد. هزینه مراقبت های بهداشتی برای نوزادان کم وزن چندین برابر بیشتر از سایر نوزادان می باشد.(1) قریب به 75% مرگ و میر نوزادی و 50% مرگ و میر شیرخواری در نوزادان LBW (چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای در حال توسعه) روی می دهد و متشابهاً بیشتر از 70% (تقریبا 75%) مرگ های حوالی تولد در میان LBWها روی می دهد. (3)

 نوزادان متولد شده با وزن کمتر از 2500 گرم به عنوان LBW (کم وزنی هنگام تولد) نامیده می شوند. دو علت اصلی تولد نوزاد کم وزن، تولد نوزاد نارس و تاخیر رشد داخل رحمی (IUGR) است. (2) به عبارت دیگر نوزادان LBW  یک گروه متشکل از نوزادان ترم (IUGR) و پره ترم با درجات متفاوت از ریسک فاکتورهای اجتماعی و طبی هستند. براساس رفرنس های معتبر در کشورهای پیشرفته پره مچوریتی (پره ترم LBW) و در کشورهای در حال توسعه IUGR (ترم LBW) علت اصلی LBW می باشند.(3) نسبت ناهنجاری ها با کاهش وزن هنگام تولد افزایش می یابد.(4)

21 میلیون نوزاد LBW هر ساله در کشورهای در حال توسعه متولد می شوند که از بیشترین آمارهای جهانی است. در جوامع چند ملیتی شیوع LBW در محله های فقیر نشین شهری 41% و در مناطق روستائی 38% است.(3)  نزدیک به 80 درصد از نوزادان ترم کم وزن که دچار تاخیر رشد داخل رحمی می باشند در آسیا متولد می شوند. این رقم در افریقای مرکزی حدود 15%، افریقای غربی 11% و در کشورهای آمریکای لاتین 7% است.(1) حدود 7 میلیون نوزاد LBW  سالانه در هندوستان متولد شده که تقریباً دو سوم آنها IUGR (ترم LBW) و نزدیک به یک سوم آنها پره ترم LBW هستند. میزان شیوع LBW در چین و کانادا 6% ، در آمریکا، انگلیس و مصر7% و در مکزیک، اندونزی و ایران 12تا14% است.(4)

تعداد زیادی از ریسک فاکتورهای قوی مادری وجود دارند که می توانند تولد LBW را پیش بینی کنند از آن جمله: وضعیت اجتماعی اقتصادی آموزشی پائین- تاریخچه بد مامایی- بیماری سیستمیک مزمن – جوان بودن مادر(کمتر از 20 سال)- کوتاهی قد مادر (کمتر از cm145)- کم وزن بودن مادر(کمتر از kg40) – کم خونی شدید (Hb کمتر از8) – پریمی گراو بودن- مولتی پاریته بالا-چند قلویی-استرس-اضطراب-کارجسمانی سخت-مصرف سیگار و اعتیاد.(5)

با توجه به اهمیت مسئله در این مطالعه ابتدا شیوع نوزادان باوزن کم هنگام تولد را در جامعه مورد نظر بررسی نموده و سپس با تعیین اینکه چه تعداد از این نوزادان LBW ، نارس و چه تعداد IUGR هستند به مهمترین هدف این مطالعه پاسخ میگوئیم و همچنین طی پرسشنا مه ای عوامل مادری دخیل در نارسی(پره ترم LBW) و  IUGR را بررسی می نماییم.با شناسائی عوامل مؤثر در بروز LBW و با برنامه ریزی های بهداشتی مناسب می توان تا حدودی از تولد چنین نوزادانی پیشگیری نموده و در نهایت مرگ و میر و ناتوانی های وابسته بان را کاهش داد.

 

مواد و روش ها:

جامعه آماری در این مطالعه کلیه نوزادان تولد یافته زنده با وزن کمتر از 2500 گرم می یاشند که به مدت یکسال از اول تیرماه  سال 1386 تا اول  تیرماه سال 1387 در زایشگاه بیمارستان  22 بهمن مشهد متولد شده اند.حجم نمونه مورد بررسی 866 نوزاد زنده متولد شده بود که از این میان 143 نوزاد کم وزن بودند. این بررسی به صورت توصیفی و مقطعی انجام گرفت. کلیه نوزادان در بدو تولد در زایشگاه وزن شده و نوزادانی که وزنی کمتر از 2500 گرم داشتند وارد مطالعه شدند، سپس اطلاعات مادری و نوزادی و جدول نیو بالارد برای آنان تکمیل گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و روش آماری Pearson's Chi Square (آمار آزمون کی- دو) و Fishers Exact (تست فیشر) و آزمون پارامتری T مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.

نتایج:

از مجموع 866 نوزاد زنده متولد شده مورد بررسی 143 مورد  نوزادان کم وزن بوده که فراوانی آن تقریبا 16.5 درصد نشان می دهد. در این میان نسبت نوزادان IUGR به نارس 1 به 3 می باشد. تولد نوزادان نارس در مادرانی که سابقه لیبر زودرس داشته اند 5.6 برابر مادران نوزادا ن IUGR بوده که تفاوت معناداری را نشان می دهد. همچنین ناهنجاری های مادرزادی در میان نوزادان گروه IUGR 5.6 برابر نوزادان نارس بود که دارای اثر معنی دار می باشد به علاوه اینکه نمره آپگار دقیقه یک کمتر از 7 در گروه نوزادان نارس نسبت به  نوزادان IUGR افزایش منی داری را نشان می دهد.در سایر عوا مل مورد بررسی نظیر   

اطلاعات دموگرافیک مادر، رتبه حاملگی، مراقبت های بهداشتی پری ناتال، وزن گیری دوران بارداری، بیماری های مزمن و عفونت های دوران بارداری، سابقه مصرف دارو، سابقه زایمان نوزاد کم وزن قبلی،  سابقه سقط ، سابقه
مرده زایی ، سابقهPROM  ، سابقه پلی هیدروآمینوس، جنسیت نوزاد و چندقلویی اثر معنی داری یافت نشد.

بحث:

میزان بروز تولد نوزاد کم وزن یکی از شاخص های مهم بهداشتی است . وزن هنگام تولد یکی از مهمترین عوامل تعیین کننده احتما ل بقا ورشد و نمو توام با سلامت کودک است . در کشورهای مختلف میزان متولدین LBW رابطه مستقیمی با میزان تغییرات مرگ ومیر دوران کودکی دارد و هزینه مراقبت های بهداشتی برای نوزادان کم وزن 6 برابر بیشتر از سایر نوزادان می باشد.(1)همچنین تعداد LBW شاخص عمده ای از میزان مورتالیتی نوزادی همراه با ناهنجاری های کشنده مادرزادی می باشد و در ناتوانی ها و عوارض دوران کودکی نقش بسزایی دارد.(3)وزن هنگام تولد به عوامل متعددی بستگی دارد،مانند:عوامل ژنتیکی،وضعیت تغذیه مادر،فاصله بین موالید،جنس کودک وفقدان مراقبت های دوران باردای.این عوامل به هم وابسته هستند و به دشواری می توان یکی از آنها را به عنوان عامل اصلی معرفی کرد.(9) نوزادان دختر که با LBW متولد می شوند درآینده مادرانی خواهند بود که احتمال تولد نوزاد کم وزن در آنها بیشتر است،به عبارت دیگر تولد نوزادان کم وزن از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد (Intergeneration)(4) در این مطالعه فراوانی نوزادان کم وزن 16.5 % بود که در این میان 74.1%نوزادان LBW نارس و مابقی آنها IUGR بودند و نسبت نوزادان نارس به IUGR ، 3 برابر بود که مشابه با آمار کشورهای توسعه یا فته می باشد.از میان74%نوزادان کم وزن نارس 92% آنان AGA و 7% آنان SGA بودند.سالیانه 20میلیون نوزاد (تقریباً 16%موالید زنده کشورهای در حال توسعه)باوزن کم هنگام تولد به دنیا می آیند.(5) در سال 2003 در آمریکا شیوع LBW حدود 7.9% گزارش شده که تقریباً30% شیرخواران IUGR می باشند.در حالیکه این نسبت در کشورهای در حال توسعه، حدود70% شیرخوران LBW میباشد.(2)براساس اطلاعات موجود فراوانی نوزادان کم وزن در کل کشور ما 9% است. برطبق مطالعات انجام شده شیوع LBW در شهر همدان 7.2%، در منطقه ورامین 8%، در مناطق شهری کهکیلویه و بویراحمد 4%،  در شهر گرگان 6.3% و در زاهدان 11.8% گزارش شده است.(8) در سال 1383 در بیمارستان مهدیه تهران شیوع  LBW، 7.05% بود که بیشتر از نیمی از نوزادان LBW،  نارس بودند. نسبت دختران LBW به پسران 1.3 برابر بود. در گروه نارس ها رنج سنی مادران 16تا 20 سال و در گروه IUGR  21تا 25 سال بود. (10) البته در مطالعه ای که ما انجام دادیم نسبت دو جنس تقریباً برابر می باشد و بیشترین درصد مادران نوزادان LBW  در محدوده سنی21 تا 35 سال با میانگین سنی 25.8 سال در نارس ها و 26 سال درIUGR ها بدست آمد.در مطالعه ای بیشترین درصد نوزادان کم وزن در میان مادران اول زا و کمترین در صد آن متعلق به نوزادانی بود که حاصل زایمان چهارم مادرانشان بوده اند.(6) در مطالعه ما فراوانی نوزادان LBW در گروه مادران اول زا بیشترین درصد را به خود اختصاص داد.عواملی نظیر تحصیلات و شغل مادر، وزن گیری نرمال مادر، قومیت مادر، با میزان کم وزنی نوزاد رابطه دارد.(8) درمطالعه ما فراوانی نوزادان نارس در مادران ایرانی بیشتر بوده ، همچنین فراوانی نوزاد LBW در مادران با وزن گیری نرمال بیشتر می باشد و فراوانی مادران با مدرک تحصیلی زیر دیپلم در دو گروه نوزادان LBW (نارس و IUGR) بیشتر از مقاطع تحصیلی بالاتر بود و همچنین در صد نوزادان کم وزن در مادران خانه دار بیشتر می باشد.در سال 1382 فراوانی کم وزنی در نوزادانی که مادرانشان مراقبت حین بارداری نداشته اند 2.5 برابر بیشتر بود(7) ولیکن در مطالعه ما بیشترین درصد نوزادان نارس در مادرانی وجود داشت که تحت نظر مراقبت های بهداشتی پری ناتال بوده اند. Moore وابستگی دارویی را باعث افزایش تولد نارس می دانست.(12) در مطالعه ما بیشترین درصد ماداران سابقه مصرف هیچ دارویی را ذکر نکرده و تنها 7% موارد مصرف نارکوتیک داشتند که این نسبت در مادران نوازادان نارس 4 برابرنوزادان IUGR بود. مصیبی شایع ترین عوامل خطر مادری زایمان نارس را، پره اکلامپسی و اکلامپسی و عفونت سیستم ادراری می دانست.(12) درمطالعه ما 24.5% مادران سابقه بیماری مزمن داشتند که شایع ترین بیماری مزمن پره اکلامپسی بود و همچنین از نظر عفونت های دوران بارداری، 38.5% از مادران سابقه عفونت را ذکر می کردند که شایع ترین، عفونت ادراری با شیوع 28.68% می باشد. در سال 2002 افزایش تولد LBW ونارس در میان چند قلوها گزارش شد(11) ولی در مطالعه ما زایمان LBW در
تک قل ها بیشتر از چند قلوها می باشد.                                                                                                                                        

براساس یافته های ما 14.7% مادران سابقه زایمان قبلی LBW، 11.2  % ار مادران سابقه PROM  و 22.4% مادران سابقه سقط و 4.9% مادران سابقه Still birth و 3.5% از مادران سابقه پلی هیدروآمینوس داشته اند. شایان ذکر است که در هیچ یک از موارد ذکر شده فوق اثر معنی داری یافت نشده است.

در مطالعه مصیبی، آسفیکسی و نمره آپگار پایین تا متوسط در نارس ها بسیار شایع بود(10) در مطالعه ما نیز چنین
می باشد و این تفاوت معنی دار است.

11.8% مادران سابقه پره ترم لیبر داشته اند به طوریکه مادران نوزادان نارس 5.6 برابرمادران نوزادان IUGR، لیبر زودرس داشته اند که این رابطه از لحاظ آماری معنی دار می باشد (0.0499 = P).در مطالعه حاضر4.2% نوزادان ناهنجاری مادرزادی داشته اند که دراین گروه درصد نوزادان IUGR بیشتر است بطوریکه این رابطه نیز معنی دار
می باشد(0.0389 = P).   

نتیجه گیری:

یافته های مطالعه ما نشان داد که برای کاهش LBW بایستی عوامل موثر در تولد نوزادان کم وزن را شناسایی کرده و در جهت کاهش آنها اقدام نمود و به این ترتیب می توان تولد نوزادان کم وزن را کاهش داد. در بررسی حاضر نحوه مراقبت مادران باردار که اهمیت فراوانی در کاهش بروز LBW دارد مورد مطالعه قرار نگرفته است و همانطور که در مطالعه مشخص شده تعداد نوزادان LBW در مادران خانه دار بیشتر است که بایستی در آینده ای نزدیک بررسی های تکمیلی در این خصوص صورت گیرد. همچنین با اجرای برنامه های آموزش بهداشت و تحت نظر گرفتن گروه های پرخطر مادران از جمله مادران با سابقه زایمان زودرس می تواند کاهش قابل توجهی درشیوع کم وزنی نوزادان و مرگ و میر شیرخواران بوجود آورد.    

مراجع

1. Dipak K Guha, Arvind Saili, Arvind Shenoi, etal. Low Birth weight New born (1500-2500g). In: Ira Adams Ghapmen, Theresa W, Gauthier. Guha’s Neonatalogy Principles and Practice; 2005.p.536-540.

2. Kliegman, Behrman, Jenson, etal. The High Risk Infant. In: Barbara J. Stoll, Ira Adams-Chapman. Nelson Text book of  Pediatrics; 2007.p.701-710

3. Dipak K Guha, Arvind Saili, Arvind Shenoi, etal. Low Birth weight Infants (Risk in Infancy and Beyond). In: Dipak K Guha, Rashmi Guha, Aditi Vij, Guha’s Neonatalogy Principles and Practice; 2005.p.563-578

4. Richard J. Martin, Avroy A. Fanaroff, Michelo C.Walsh. Intrauterin Growth Restriction. In: Robert M.Kliegman. Fanaroff and Martin’s Neonatal –Perinatal Medicine; 2006.p.271-306

5. Robert M. Kliegman, Karen J.Marcdante, Hal B. Jenson, etal. Assessment of the Mother, Fetus, and Newborn. In: Clarence W. Gowen, Jr. Nelson Essential of Pediatrics; 2006.p.275-276.

6. ترابی. بررسی میزان تولد نوزادان کم وزن و ارتباط آن با سن و رتبه حاملگی در بیمارستان حکیم هیدجی زنجان. مجله دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان زنجان. تابستان 1376، دوره 5، شماره 19، صفحات 19-14.

7. پور صالحی، اسماعیل و همکاران. بررسی ارتباط مراقبت‌های بارداری و وزن تولد نوزادان در گیلان. مجله بیماری‌های کودکان ایران. بهار 1382، دوره 1، شماره1، صفحات 68-66.

8. خوری، الهام و همکاران. میزان کم وزنی زمان تولد در شهر گرگان و برخی از عوامل مرتبط با آن. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان. پاییز و زمستان 1378، دوره1، شماره 3 و4، صفحات 53-46.

 9 .  زاهد پاشا، یدالله و همکاران. بررسی تأثیر برخی از عوامل خطر بر تولد نوزادان کم وزن (LBW) . مجله دانشگاه علوم پزشکی بابل، بهار 1383، شماره2، سال ششم، صفحات 24-18.

10. مصیبی و همکاران. شیوع و ریسک فاکتورهای نوزادان کم وزن هنگام تولد در بیمارستان مهدیه تهران. مجله دانشگاه علوم پزشکی تهران، 1383، سال هشتم، صفحات 67-58.

11. Branum AM, Schoendrof KC. Changing Patterns of Low birth weight and preterm birth in the United States, 1981-98.2002 January; 16(1): 8-15.

12. More ML, Zaccaro DJ. Cigarette smoking, low birth weight, and preterm births in low-income African American Women. 2000 April; 20(3): 176-80.