پیوند زهد و حدیث در کتاب الزهد ابن مبارک

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 5، دوره 22، شماره 59، شهریور 1395، صفحه 105-130   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

زهد به مثابۀ یک شیوۀ زندگی و یک نحوۀ سلوک اخلاقی در دو سدۀ نخست هجری در بومهای گوناگون جهان اسلام رواج داشت. در این میان، ابن مبارک نخستین کسی بود که به گردآوری و دسته‌بندی روایات زهد پرداخت. وی محدثی بود که کوشید اندیشه‌های زاهدانه را بر پایۀ روایات نظم بخشد و نظریه‌مند کند. آشنایی وی با اندیشه‌های زاهدانۀ گوناگون و دیگر مکاتب اخلاقی رایج در بومهای مختلف سبب شد وی در تبیین شیوۀ زهد سازگار با سنت اسلامی منابعی گسترده داشته باشد و ازاین‌رو، نظریه‌ای پذیرفتنی برای طیفهای گوناگون گراینده به زهد بازنماید. در این مطالعه بنا ست با شناسایی جریانهای زهد هم‌عصر ابن مبارک، رَدّ هر یک از آنها را در روایات کتاب الزهد وی بازجوییم. چنان که خواهیم دید، وی نخستین کسی است که توانسته است معارف بومی زهد مکاتب مختلف را در هم آمیزد و اندیشه‌ای فرابومی بازنماید.

کلیدواژه‌ها

تاریخ اخلاق اسلامی؛ تاریخ زهد؛ مکاتب بومی جهان اسلام؛ سفیان ثوری؛ بصره؛ کوفه؛ حجاز؛ شام