«بَصیر» و هم‌خانواده‌های آن در قرآن معناشناسی واژگان با رویکرد ساخت‌گرا

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 6، دوره 22، شماره 59، شهریور 1395، صفحه 131-152   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

چکیده

این مطالعه، یک مطالعۀ معناشناسانه است؛ یعنی در آن بنا ست با مطالعۀ علمی روابط میان معانی بر محور کاربردهای قرآنی مختلف یک لفظ، به استخراج معنای نهفته در متن بپردازیم. رویکرد ما در این روش، رویکرد معناشناسی ساخت‌گرا ست؛ یعنی می‌خواهیم بر پایۀ تحلیل روابط معنایی در کاربردهای متنی، معنای واژه‌ای را توصیف کنیم. واژۀ مورد نظر، «بصیر» است که در قرآن کریم به صورت نکره و معرفه در 51 آیه کاربسته شده است و دیگر مُشتَقّات ریشه‌اش نیز، کاربردهای فراوانی در قرآن دارند. با توجه به استعمالهای واژه در قرآن و بررسی روابط همنشینی و جانشینی آن با دیگر واژه‌ها، برای شناخت مؤلفه‌های شرطی و ماهوی بصیر در قرآن خواهیم کوشید. چنان که خواهیم دید، بصیر به فردی اطلاق می‌شود که برخوردار از دانشی دقیق، شناختی صحیح، و توانایی تمییز حق از باطل، و ملتزم به عمل به باورهای قلبی خویش باشد. نیز، چنین بصیرتی بر پایۀ قرآن تنها با تذکر، تعقل، عبرت‌آموزی، تقوا و یقین حاصل می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی ساخت‌گرا؛ بصیر؛ بصیرت؛ ذکر؛ عقل؛ عبرت؛ لباب