اثربخشی مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افسردگی و سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم‌توان ذهنی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 2، دوره 8، شماره 30، دی 1395، صفحه 19-30   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهرام مامی؛ کامران امیریان^*

دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، گروه روان شناسی، ایلام، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضرتعیین اثربخشی مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افسردگی و سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم‌توان ذهنی بود. این پژوهش آزمایشی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل و مرحله پی‌گیری می‌باشد، مادران دارای کودک کم توان ذهنی مدارس کم‌توان ذهنی شهر ایلام، پرسشنامه افسردگی بک (1996) و سازگاری اجتماعی بل (1961) را تکمیل نمودند. از میان افرادی که نمره بالاتر از حد طبیعی داشتند، 60 مادر به شیوه تصادفی ساده انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. گروه آزمایش، دوره آموزشی را در 10 جلسه 90 دقیقه‌ای دریافت کردند. پس از اتمام جلسات درمانی از هر دو گروه پس‌آزمون گرفته شد و یک ماه بعد مرحله پیگیری انجام شد. یافته‌های به دست آمده با استفاده از آزمون آماری تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داده میانگین نمره میزان افسردگی در پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه آزمایش تفاوت معنادار داشت، اما این نمره در پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معناداری نداشت. همچنین تفاوت میانگین نمره سازگاری اجتماعی در پیش‌آزمون و پس-آزمون در گروه آزمایش معنادار بود، اما این نمره در پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معناداری نداشت. نتایج نشان داد که آموزش مدیریت استرس شناختی- رفتاری در کاهش افسردگی و افزایش سازگاری اجتماعی مادران دارای کودک کم توان ذهنی مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

مدیریت استرس؛ شناختی- رفتاری؛ افسردگی؛ سازگاری اجتماعی

مراجع

- آقایی، الهام.، بختیاری، آزاده و جمالی پاقلعه، سمیه. (1392). اثربخشی درمان گروهی مدیریت استرس بر افسردگی و فشار خون بیماران زن مبتلا به فشارخون. فصلنامه علمی پژوهشی روانشناسی سلامت، پاییز،  2(2، پیاپی 7): 68- 57.

- افروز، غلامعلی. (1391). مقدمه بر روانشناسی و آموزش و پرورش کودکان استثنایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- باغبان، ایران.، فاتحی زاده، مریم و جزایری، رضوان السادات. (1388). تأثیر روش درمانی شناختی- رفتاری، آموزش ارتباطات و خودیاری روان شناختی بر میزان افسردگی دختران دانشجوی دانشگاه اصفهان. فصلنامه پژوهشهای مشاوره (تازهها و پژوهشهای مشاوره)، زمستان، 8 (30، پیاپی 30): 44- 29.

- پرند، اکرم.، افروز، غلامعلی.، منصور، محمود.، شکوهی‌یکتا، محسن.، بشارت، محمد‌علی و خوشابی، کتایون. (۱۳۸۸). آموزش مدیریت تنیدگی به مادران کودکان دارای نارسایی توجه/ فزون‌کنشی و تأثیر آن بر روابط والد- کودک. مجله علوم روان‌شناختی، تابستان، 8 (32، پیاپی 24): 539- 520.

- پورحیدری، سپیده.، بساک نژاد، سودابه.، داوودی، ایران.، دوستکام، محسن و باقرزاده انصاری، زهراسادات. (1394). اثربخشی آموزش کاهش تنیدگی مبتنی بر ذهن آگاهی بر سلامت روان و استرس ادراک شده در مادران دارای کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه- بیش فعالی. فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، زمستان، 7 (26، پیاپی 26): 93- 77.

- ترابی، فاطمه.، مندمی، شیدا و گرامی زاده شیرازی، ندا. (1394). مقایسه سازگاری اجتماعی پدران دارای فرزند با و بدون کم توانی ذهنی. نشریه تعلیم و تربیت استثنایی، تابستان، 15 (6، پیاپی 134): 29- 23.

- خوش روش، وحید.، پور محسن، معصومه و خیاط، سمیرا. (1394). تأثیر آموزش مدیریت استرس بر میزان سازگاری اجتماعی کارکنان زن بیمارستان های علوم پزشکی رشت. مجله دانشگاه علومپزشکی رفسنجان، تابستان، 14 (4، پیاپی 25): 244- 235.

- جلیل آبکنار، سیده سمیه.، پورمحمدرضای تجریشی، معصومه و عاشوری، محمد. (1392). مقایسه اثربخشی آموزش شناختی- رفتاری و کفایت اجتماعی بر رفتار سازشی دانش آموزان پسر با کم توانی هوشی تحولی. مجلهعلومرفتاری، پاییز، 7، (3، پیاپی 32): 197-189.

- قنبزی، نیکزاد.، حبیبی، مجتبی و شمس الدینی، سلوی. (1392). اثربخشی مذیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر ارتقای بهزیستی    روان شناختی، عاطفی و اجتماعی دانشجویان دارای احساس غربت. مجله روانشناسی بالینی، بهار، 5 (1، پیاپی 17): 55- 47.

- عباسی، سمیه. (1391). بررسی اثربخشی مشاوره گروهی به شیوه بازسازی شناختی مبتنی بر تمثیل بر کاهش افسردگی مادران کودکان  کمتوان ذهنی شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته روان شناسی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.

- کیمیایی، سیدعلی.، محرابی، حسین و میرزایی، زهرا. (1389). مقایسه وضعیت سلامت روان پدران و مادران و کودکان کم توان ذهنی آموزش پذیر شهر مشهد. مطالعات تربیتی و روانشناسی، پاییز، 11 (1، پیاپی 32): 278- 261.

- کوهسالی، معصومه.، میرزمانی، محمود.، کریملو، مسعود و میرزمانی، منیره. (1387). مقایسه سازگاری اجتماعی مادران با فرزند دختر عقب مانده ذهنی آموزش پذیر. مجله علمی- پژوهشیعلوم رفتاری، تابستان، 2، (2، پیاپی 24): 172- 165.

- صمدزاده، نسیم.، پورشریفی، حمید و باباپورخیرالدین، جلیل. (1393).  بررسی اثربخشی درمان شناختی- رفتاری بر سازگاری روانی- اجتماعی با بیماری و نشانه های افسردگی در افراد مبتلا به دیابت نوع 2. فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی، زمستان، 5 (17، پیاپی 35): 96- 77.

- زارعی، شکوفه.، شریف، فرخنده.، علوی شوشتری، علی و وثوقی، مهرداد. (1393). تأثیر آموزش مدیریت استرس بر سلامت روان مادران دارای کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی نقص توجه. آموزش پرستاری، زمستان، 3 (4، پیاپی 10): 67- 58.

- رضائیان، حمید.، اثناعشری، میترا و حسینیان، سیمین. (1393). مقایسه اثربخشی روش های شناختی- رفتاری در مقابل روش های القای خلق بر خلق مادران کودکان کم توان ذهنی. مطالعات روان شناختی دانشکدة علوم تربیتی و روان شناسی دانشگاه الزهراء، زمستان، 10 (4، پیاپی 30): 52- 23.

- مرادپور، جاماسب.، میری، محمدرضا و علی آبادی، سمانه. (1392). اثربخشی آموزش مهارت های خودآگاهی و ابراز وجود بر سازگاری و عزت نفس مادران کودکان کم توان ذهنی. فصلنامه علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، زمستان، 10 (1، پیاپی 24): 52- 43.

- ملک پور، مختار.، فراهانی، محب الل.، آقایی، اصغر و بهرامی، علی. (1385). تأثیر آموزش  مهارت های زندگی بر کاهش فشار روانی مادران کودکان عقب مانده ذهنی و عادی. فصلنامه پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، تابستان، 6 (2، پیاپی 20): 676- 661.

- ملیانی، مهدیه.، الهیاری، عباسعلی.، آزادفلاح ، پرویز.، فتحی آشتیانی، علی و طاولی، آزاده. (1393). مقایسه اثربخشی درمان ذهن آگاهی مبتنی بر شناخت و درمان شناختی- رفتاری بر پیش بین های عود در مبتلایان به افسردگی اساسی عودکننده. نشریه روان شناسی بالینی و شخصیت  دانشگاه شاهد، بهار و تابستان، 21 (10، پیاپی 39): 86- 75.

- ناظر، محمد.، ریاحی، نسرین و مختاری، محمدرضا. (1395). تأثیر آموزش مدیریت استرس به سبک شناختی- رفتاری بر میزان استرس و سلامت روان والدین دارای فرزند ناتوانی ذهنی، فصلنامه توانبخشی، بهار، 17 (1، پیاپی 68): 39- 30.  

- ولیزاده، رضا.، سهراب نژاد، سجاد.، مهربان، شفیق و احمدبوکانی، سلیمان. (1394). اثربخشی آموزش مدیریت استرس به شیوه شناختی- رفتاری بر افسردگی زنان مبتلا به بیماری مولتیپل اسکلروزیس. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، پاییز، 23 (5، پیاپی 32): 98- 91.

- یعقوبی، حمید. (1387). غربال گری اختلالات روانی: جایگاه آزمون ها و نحوه تعیین نمره برش و اعتباریابی. فصلنامه سلامت روان، بهار، 1 (1، پیاپی 1): 51- 39.

- Adli, M., Haidari, H., Zarei, E., & Sadeghifard, M. (2013).Relationship between Emotional and Social Adjustment with Marital Satisfaction. Journal of Life Science and Biomedicine, 3(2): 118-122.

- Amponsah, M. O. (2014). Non UK University students stress levels and their coping Strategies. Educational Research, 1(4): 088- 098.

- Bihatnigar, K. A. C. (2010).Effectiveness and feasibility of a cognitive-behavioral group intervention for body image disturbance in women with eating disorders.Thesis for the degree of doctor of philosophy, department of psychology inWestern Reserve University. Availableonline in www.proquest.com

- Devine, K. A. (2012).Individual adjustment, parental functioning and perceived social support in Hispanic and non-Hispanic white mothers and fathers of children with Spina Bifida. Journal of Pediatric Psychology, 8(4): 1-10.

- Denise, M. (2016). Cognitive-behavioral group treatment for veterans diagnosed with PTSD: Design of a hybrid efficacy-effectiveness clinical trial. Contemporary Clinical Trials, 47(4): 123–130.

- George, N. I., & Ukpong, D. E. (2012).Adolescents’ sex differential social adjustment problems and academic performance of junior secondary school students in Uyo Metropolitan City. InternationalJournal of Business and Social Science, 3(19): 245-251.

- Gohel, M. (2013).Psychosocial impact on the parents of   mentally retarded children in Adnan District. Health line, 2(2): 62-66.

- Gupta, R. K., & Kaur, H. (2015). Stress among parents of children with intellectual disability. Asia PacificDisability Rehabilitation Journal, 21(2): 118-126.

- Haller, M. (2016).Integrated Cognitive Behavioral Therapy versus Cognitive Processing Therapy for Adults with Depression, Substance Use Disorder, and Trauma. Journal of Substance Abuse Treatment, 62 (5): 38–48.

- James, N. (2013). The formal support experiences of family carers of people with an intellectual disability who ALS displays challenging behavior and/or mental health issues: What do carers say. Journal of Intellectual Disabilities published, 17(1): 6-23.

- Kawa, M. H., & Shafi, H. (2013).A comparative study of stress and depression among parents of mentally retarded children. Quest International MultidisciplinaryResearch Journal, 2(2): 4- 24.

- Koenig, H. G. (2012). Religious versus Conventional Psychotherapy for Major Depression in Patients with Chronic Medical Illness: Rationale, Methods, and Preliminary Results. Hindawi Publishing Corporation Depression Research and Treatment, 10(7): 1-11.

- Peters-Scheffer, N., Didden, R., & Korzilius, H. (2012). Maternal stress predicted by characteristics of children with autism spectrum disorder and intellectual disability. Research in Autism Spectrum Disorders, 6(8): 696- 706.

- Yildirim, H., & Basbakal, Z. (2010).Depression among mothers of children and adults with an intellectual disability in Turkey. International of Nursing practice, 16(9): 248-253.