بررسی عوامل اجتماعی موثر بر گرایش محله‌ای جمعیت‌ها در دو بافت منتخب شمالی و جنوبی شهر تهران

علوم اجتماعی

مقاله 9، دوره 9، شماره 28، خرداد 1394، صفحه 225-252   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیدرضا معینی¹؛ تکتم هادی زاده²

¹استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²کارشناس ارشد گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

با توجه به نقش و اهمیت محلات در مطالعات توسعه پایدار شهری، مساله گرایش‌های جمعیتی به زندگی در محله‌های شهری تحت تاثیر عوامل اجتماعی، در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است. از آنجایی که محله‌های شهری مهم ترین عناصر اجتماعی یک شهر محسوب می‌شوند نقش مهمی در روند رو به رشد شهرها دارند. محله بیش از آنکه یک عنصر فیزیکی در شهر باشد یک بافت اجتماعی است که از نظر فضایی توسط ساکنان آن درک و مشخص می‌شود و محل ایجاد ارتباط متقابل و هویت یابی مشترک میان شهروندان است. قدرت هر محله تابع تجانس اجتماعی ساکنان آن است به گونه‌ای که همسانی و شباهت در نوع زندگی، موجب نزدیک شدن و شناسایی متقابل افراد و احساس تعلق به گروه معین می‌شود. این سوال اساسی که «چه عوامل اجتماعی بر گرایش محله‌ای جمعیت‌ها نقش دارند» مساله اصلی در پژوهش حاضر می‌باشد. احساس گرایش محله‌ای براساس شاخص حس تعلق و همبستگی در نظر گرفته شده و به عنوان متغیر وابسته مورد سنجش و در رابطه با سایر متغیرها (متغیرهای مستقل) قرار گرفته است. عوامل اجتماعی که بر این گرایش و حس تعلق موثر فرض شده‌اند، متغیرهای سبک زندگی، پایگاه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی می‌باشد. این فرض در نظر گرفته شده است که هریک از متغیرهای فوق در رابطه با حس تعلق و گرایش محله‌ای هستند و بر انتخاب ساکنان به عنوان محل سکونت دخیل بوده‌اند. برای انجام پژوهش حاضر و آزمون فرضیات از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای و در مرحله بعد از روش پیمایشی با ابزار پرسشنامه استفاده شده است. نتایج و یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بیشترین ارتباط معنادار و وجود همبستگی بین سبک زندگی و پایگاه اجتماعی افراد با حس تعلق و گرایش به محل زندگی بوده است. با توجه به اینکه پژوهش حاضر به صورت مطالعه تطبیقی میان دو منطقه 1 (شمالی) و منطقه 16 (جنوبی) شهر تهران صورت گرفته است، مقایسه میانگین نتایج دو منطقه وجود تفاوت معنادار میان عوامل اجتماعی مورد بررسی به عنوان شاخص‌های تاثیر گذار بر گرایش محله‌ای را نشان می‌دهد. 

کلیدواژه‌ها

شهر؛ توسعه پایدار شهری؛ محله؛ محله گرایی؛ تعلق اجتماعی؛ جمعیت؛ پایگاه اجتماعی؛ سبک زندگی؛ امنیت اجتماعی

مراجع

1-     بوردیو، پ؛ (1380)، نظریه کنش, دلایل علمی و انتخاب عقلانی، ترجمه مرتضی مردیها، تهران، نشر نقش و نگار

2-     پاکزاد، جهانشاه؛ (1375)، هویت و این همانی با فضا، تهران، نشر صفه

3-     پیربابایی، محمد تقی. سجاد زاده، حسن؛ (1390)، تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی، مجله باغ نظر، سال هشتم، شماره شانزدهم

4-     توسلی، غلامعباس؛ (1379)، جامعه شناسی شهری، تهران، نشر دانشگاه پیام نور

5-     توسلی، غلامعباس؛ (1384)، امنیت اجتماعی با نگرش محله ای، نشریه نامه پژوهش، شماره نهم، تهران

6-     خاکساری، علی؛ (1385)، محله‌های شهری در ایران، چاپ اول، تهران، نشرپژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

7-     دویران، اسماعیل؛ (1378)، نقش جمعیت در برنامه ریزی شهری؛ نمونه موردی: شهر زنجان، نشریه علوم اجتماعی، فصلنامه جمعیت شماره 65-66

8-     دیکنز، پیتر؛ (1377)، جامعه شناسی شهری؛ جامعه اجتماعی محلی و طبیعت انسانی، ترجمه حسین بهروان، چاپ اول، مشهد، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

9-     دیورینگ، سایمون؛ (1382)، مطالعات فرهنگی، ترجمه نیما ملک محمد و شهریار وقفی پور، تهران، شابک

10-  ذاکریان، ملیحه. موسوی، میرنجف. باقری کشکولی، علی؛ (1389)، تحلیلی بر پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در محلات شهری از منظر توسعه پایدار، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال اول، شماره دوم

11-  ربانی، رسول؛ (1381)، جامعه شناسی شهری، چاپ اول، اصفهان ، نشردانشگاه اصفهان

12-  ربانی، رسول. انصاری، ابراهیم؛ (1385)، جامعه شناسی قشرها و نابرابری اجتماعی، اصفهان، نشر سمت

13-  رفیع پور، فرامرز؛ (1380)، آناتومی جامعه، چاپ دوم، تهران، نشر سهامی انتشار

14-  رفیعیان،مجتبی. خدایی، زهرا؛ (1389)، شهروندان و فضاهای عمومی شهری، تهران، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی

15-  رنه شورت، جان؛ (1388)، نظریه شهری؛ ارزیابی انتقادی، ترجمه کرامت ا.. زیاری و دیگران، تهران، نشر دانشگاه تهران

16-  ساوج، مایک. وود، آلن؛ (1384)، جامعه شناسی شهری، ترجمه ابوالقاسم پوررضا، تهران، نشر سمت

17-  شیخی، محمدتقی؛ (1390)، جامعه شناسی شهری، چاپ ششم، تهران، نشر سهامی انتشار

18-  صدری، حسین؛ (1385)، بررسی نقش فضاهای شهری در توسعه و دموکراسی، اولین همایش بین المللی شهربرتر طرح برتر، سازمان عمران شهرداری همدان

19-  فاضلی، محمد؛ (1382)، مصرف و سبک زندگی، چاپ اول، قم، نشر صبح صادق

20-  فکوهی، ناصر؛ (1386)، انسان شناسی شهری، چاپ چهارم، تهران، نشرنی

21-  فیالکوف، یانکل؛ (1389)، جامعه شناسی شهری، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، چاپ چهارم، تهران، نشرآگه

22-  کارکنان نصرآبادی، محمد؛ (1389)، محله گرایی تا جهانی شدن، مجله شهرداری‌ها، سال نهم، شماره 89

23-  کریمی، وهاب؛ (1388)، امنیت اجتماعی و جمعیت، تهران، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی

24-  کوئن، بروس؛ (1381)، مبانی جامعه شناسی، ترجمه غلامعباس توسلی، رضا فاضل، تهران، انتشارات سمت

25-  کوزر، لوییس؛ (1383)، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ یازدهم، تهران، انتشارات علمی

26-  گیدنز، آنتونی؛(1383)، جامعه شناسی، ترجمه منوچهرصبوری، تهران، نشر نی

27-  لینچ، کوین(1376)، تئوری شکل خوب شهر، ترجمه سید حسین بحرینی، تهران، نشر دانشگاه تهران

28-  لینچ، کوین؛ (1355)سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، چاپ سوم، تهران، نشر دانشگا ه تهران

29-  مدنی پور، علی؛ (1381)، تهران؛ ظهوریک کلان شهر، ترجمه حمید زرآزوند، چاپ اول، تهران، انتشارات پردازش و برنامه ریزی

30-  محمدی، جمال؛ (1381)، تحلیلی بر تکوین ساختارمحله و جایگاه آن در سازمان فضایی شهر، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز، شماره دهم

31-  معصومی، سلمان؛ (1389)، توسعه محله‌ای در راستای پایداری کلانشهر تهران، تهران، نشر جامعه فرهنگ

32-  ممتاز، فریده؛ (1390)، جامعه شناسی شهری، چاپ ششم، تهران، سهامی انتشار

33-  نوابخش، مهرداد؛ (1386)، دیپلماسی رسانه‌ای به مثابه ابزار سیاست خارجی، پژوهش نامه رسانه؛ ویزه سبک زندگی، پژوهشکده تحقیقات استراتژیک، شماره 10

34-  مبارکی محمد، صلاحی سمیه. کیفیت خدمات شهری، تعهدات شهروندی و حس تعلق اجتماعی. رفاه اجتماعی . 1392; 13 (50) :275-315

35-  رستمی، مریم؛ (1390)، نقش عوامل جمعیت شناختی در شکل گیری هویت محلی در شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران مرکز

36-  Simmel,G(1990) The philosophy of Mony, Tom Bohomer & david frisby

37-  (Transe), Seconden larged Ed , new York: Routedge.

38-  Wekerle and whitzmanm (1995) safe cites: Guide lines for planning Desing and Manage mant, United states of America: van Nostraved Reien hold

39-  Hiller,B. (1961), Cities as Movement Systems, Urban Design International, 1.

40-  Bachelard, G. (1969). The poetics of space, Boston: Beacon press.