برآورد دبی وتراز سیلاب ها ی گذشته ی رودخانه سیروان، با استفاده از شواهد ژئومورفولوژیکی و سیلابی

جغرافیای طبیعی

مقاله 1، دوره 9، شماره 33، آذر 1395، صفحه 1-18   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

محمد حسین رضایی مقدم^{* 1}؛ محمد رضا نیکجو²؛ داود مختاری³؛ سید رضا حسین زاده⁴؛ حسام ملکی⁵

¹استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز ، ایران

²دانشیار گروه ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز ، ایران

³استاد گروه ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

⁴دانشیار گروه زئومورفولوژی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁵دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تبریز، تبریز ، ایران

چکیده

وقوع سیلاب های شدید یکی از مهم ترین مخاطرات هیدرو-ژئومورفیک حوضه آبریز رودخانه سیروان است. رودخانة سیروان به عنوان یکی از شاخص‌ترینرودخانه‌هایواقع در غربایران است. طی نیم قرن اخیر خصوصاً در بهاربه شدت سیلابی شده و بسیاری از کارشناسان محلی علت وقوع سیلاب های آن راتشدید ذوب برفها و بارش ها نسبت می دهند. برای بررسی بهتر موضوع داده های طولانی تر سیلاب مورد نیاز است که در این مقاله با استفاده از داده های ژئومورفولوژیکی و سیلابی به باز سازی سیلاب ها پرداخته شده است.برای نیل به اهداف این مقاله با استفاده تصاویر ماهواره اییسایت های احتمالی رسوبات آب راکد و شواهد ژئومورفولوژیک سیلاب شناسایی گردید. رودخانه به سه بازه تقسیم شد و با بازدیدهای میدانی دقیق سایت های رسوبات آب راکد به تحلیل های چینه شناسی بر روی رسوباتپرداخته شد. باعملیات نقشه برداری،نقشه  1:1000 مسیرمورد مطالعه تهیهگردیدو جمعاً 48 مقطعدرسه بازه، ترسیم گردید ودبی سیلاب ها دردوره‌های مختلف باز سازیشد. از نرم‌افزار HEC-RAS،GIS جهتترسیمنقشه‌هاوتحلیل‌های هیدرولیکی بهره گرفته شد. نتایج نشان دادحداکثر دبی سیلابی برای دورة 2 ساله،66/103 و برای دورة 1000 ساله 78/4785 مترمکعب بر ثانیه برآوردگردید. در بازه اول پالنگان، تراز آب در دورة 2 ساله، 989.57 متر و برای دورة 1000 ساله1005.36مترودر بازه دوم دله مرز، برای دورة 2 ساله،868.42متر و برای دورة 1000 ساله 885.91متر،در بازه سوم رودبار،تراز آب در دورة 2 ساله، 790.17متر و برای دورة 1000 ساله830.42 متر به دست آمد.برآوردحداکثر دبی لحظه‌ایسیلاب های دیرین رودخانهنشان داد که وقوع سیلاب‌های بزرگ دور از انتظار نیست.نتایج نشان داد که با استفاده از شاخص دیرینه تراز PSI، می‌توان سیلاب‌های بزرگ (حداکثر دبی) را در کانال رودخانه با استفاده از مدل هیدرولیکیHEC-RASو نرم افزار الحاقیHEC-GEORAS برآورد و تشریح نمود.

کلیدواژه‌ها

رودخانة سیروان؛ شاخص دیرینه ترازPSI؛ شواهدژئومورفیک؛ برآورد دبی؛ رسوبات آب راکد

مراجع

اسماعیلی، رضا؛ محمد مهدی حسین­زاده، 1388،روش مطالعه دیرینه سیلاب در ژئومورفولوژی دیرینه رودخانه ،مجله سپهر،71،80-71.

اسماعیلی، رضا؛ محمد مهدی حسین­زاده و صدرالدین متولی،1390، تکنیک­های میدانی در ژئومورفولوژی رودخانه‌ای، چاپ اوّل، انتشارات لاهوتی، تهران.

بهرامی، جمیل؛ محمد وریا تباک، محمد رضا کاویانپورووریا حسام شریعتی،1385،تهیة هیدروگراف واحد مصنوعی حوضة آبریز سیروان، هفتمین سمینار بین­المللی مهندسی رودخانه، اهواز، دانشگاه شهید چمران، 8-1.

جهادی طرقی، مهناز و سیّد رضا حسین­زاده، 1390، واکنش سیستم­های رودخانه­ای به وقایع سیلابی بزرگ (نمونة موردی رودخانه مادرسو)، پژوهش‌های فرسایش محیطی 4، 86-69.

جهادی طرقی، مهناز و سید رضا حسین­زاده، 1392، هیدرولوژی پالئوسیلاب، رویکردژئومورفولوژیمدرن در ارزیابی مخاطرة سیلاب، جغرافیا و مخاطرات محیطی،2 (8)، 165-133.

حسین­زاده، رضا ومهناز جهادی طرقی، 1385، تجزیه و تحلیل مورفولوژیک سیلاب‌های کاتاستروفیک رودخانة مادرسو(جنگل گلستان)، مجلّة جغرافیا و توسعةناحیه‌ای،4 (7)،115-90.

حسین­زاده،رضا ومهناز جهادی طرقی،1391،هیدرولوژیسیلاب‌های قدیمی با استفاده از رسوبات آب راکد (مطالعة موردی: رودخانة درونگر خراسان)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی،1 (1)، 104-83.

حسین­زاده،رضا ،محمد خانه باد وعذرا خسروی ،1393،پهنه بندی خطر سیلاب های شهری با استفاده از داده های هیدرولوژی پالئوسیلاب (مطالعه موردی:شهر کلات نادری،خراسان رضوی)، پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمّی،3 (1)،36-20.

درخشان، شهرام؛ وحیدغلامیو ادریس تقوی سلیمی،1389،شبیه‌سازی رفتار هیدرولیکی رودخانه‌های گوهر رود و سیاه­رودبا استفاده از سیستم اطّلاعات جغرافیایی و مدل هیدرولیکی HEC-RAS، نشریةتحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی،16(19)،78-66.

رضایی­مقدم، محمد حسین و رضا اسماعیلی،1384، بررسی اثرات ژئومورفیکی حوضة رئیس کلا: البرز شمالی، فصلنامة مدرس علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، 9 (4)، 17-1.

روشان، حسین؛ قربانوهاب‌زادهو فرهاد سلیمانی،1392،شبیه‌سازی رفتار رودخانه‌ها با استفاده از مدل HEC-RAS(مطالعة موردی: رودخانة بشار استان کهکیلویه و بویراحمد)، پژوهش‌نامة مدیریت حوضة آبخیز،4 (7)، 82-71.

مهندسین مشاور یکم،1391،مطالعاتتعیین حد بستر، حریم و ساماندهی رودخانه‌های استان کردستان،گزارش مطالعات تخصّصی هیدرولیک، رسوب و ریخت‌شناسیرودخانه‌ها، بخش اوّل.