قتل ناشی از شبهه در هدف با نگاهی به قانون مجازات اسلامی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 4، دوره 10، شماره 35، خرداد 1393، صفحه 79-96   

نویسندگان

کیومرث کلانتری^* ؛ فرشاد شیرزادی فر

دانشگاه مازندران

چکیده

شبهه یا اشتباه در لغت به معنای خطا، جهل و ناآگاهی است و در معنای حقوقی بدین معنا است که قاتل شخص مورد نظر را هدف می‌گیرد، اما به خاطر اتفاقاتی مانند عدم مهارت یا علل غیر ارادی تیرش خطا رفته و به دیگری اصابت می کند و او را از پا در می‌آورد. درخصوص این که اشتباه در هدف چه تأثیری در ماهیت قتل ارتکابی دارد به نظر می‌رسد بین دو حالت باید قائل به تفکیک شد: 1- اگر فرد قصد شلیک به شی یا حیوان یا انسان مهدورالدم را داشته لیکن تیرش به خطا رفته و به انسان محقون الدمی اصابت کرده است در این فرض قتل ارتکابی خطای محض است. 2- فرضی که فرد قصد شلیک به سوی انسان محقون الدم و محترمی داشته لیکن تیر او به خطا رفته و انسان محقون الدم دیگری را کشته است که در این جا با توجه به منطق حقوق کیفری باید قتل ارتکابی را عمد بدانیم. در خصوص موضع فقها در خصوص اشتباه در هدف اکثر فقها بدون اینکه تفاوتی بین قصد تیراندازی به انسان مهدورالدم یا محقون الدم قائل شوند، قتل ارتکابی را خطای محض دانسته‌اند. همین موضع در ماده 296 قانون مجازت اسلامی (1370) دیده می‌شد. خوشبختانه قانونگذار جدید از طرفی با حذف ماده 296 قانون سابق و وضع بند "ت" ماده 290 کوشیده تا این پیام را برساند که اشتباه در هدف در جایی که هم هدف اولیه و هم هدف نهایی محقون الدم باشند، تأثیری در ماهیت قتل ارتکابی ندارد (همانطور که اشتباه در هویت برابر ماده 294 تاثیری در ماهیت قتل ارتکابی ندارد) چون اگر پذیرفته شود هدف مقنن حمایت از انسان به ماهو انسان است نه شخص یا اشخاص خاص، بنابراین هیچ فرقی نمی‌کند که در نهایت چه کسی کشته شود. مهم کشته‌شدن انسان محقون‌الدم است که در این جا محقق شده، بنابراین قتل ارتکابی عمد تلقی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

شبهه در هدف؛ مهدورالدم؛ محقون‌الدم؛ قتل خطایی؛ قتل عمد