بافت شناسی غده پروستات در خفاش میوه خوار مصری(Rossetus aegyptiacus)

هیستو بیولوژی دامپزشکی

مقاله 3، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1394، صفحه 16-21   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

خفاش میوه خوار مصری (Rossetus aegyptiacus) تنها گونه از راسته خفاشهای بزرگ جثه در ایران بوده که تاکنون دستگاه تولید مثلی آنها در ایران بررسی نشده است. نظر به اهمیت اکولوژیکی و اقتصادی این موجود، جهت شناخت بیشتر از آنها، در این تحقیق بافت غده پروستات مطالعه گردید. طی سه بار نمونه برداری در بهار، تابستان و پاییز، 6 خفاش از غارسنگ تراشان (جهرم - فارس) با توری مخصوص (mist nest)، صید و به آزمایشگاه منتقل گردید. پس از بیهوش کردن و تشریح خفاش ها، غده پروستات جدا و توزین گردید. سپس آن را در فرمالین 10% تثبیت و با دستگاه tissue processor  خودکار، بافت مذکور پاساژ بافتی ( تثبیت، آبگیری ، شفاف سازی و جایگزینی ) داده شد. از بافت مذکور، مقاطع 5 میکرونی تهیه، با هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی و با میکروسکوپ نوری دوربین دار مشاهده و میکروگراف های تهیه شده مطالعه گردید. غده پروستات هرمی شکل، کوچک و شیری رنگ، دارای توبول­های متعدد با غدد ترشحی با اشکال نامظم و ترشحات ژله ای (روشن) و ترشحات سخت شده (اجسام آمیله) بوده و در ناحیه گردن مثانه واقع شده است. لایه اپیتلیالی داخلی غدد شامل یک سری سلولهای مکعبی تا منشوری بوده که سر تاسر سطح داخلی حبابچه­ها را می­پوشانند و در کلیه فصول دارای فعالیت ترشحی می باشد. بنا به نتایج فوق از این تحقیق می توان انتظار داشت که این گونه خفاش دارای سیکل فعال جنسی در تمام طول سال باشد. 

کلیدواژه‌ها

غدد جنسی؛ پروستات؛ خفاش میوه خوار

اصل مقاله

مقدمه

خفاش دومین گروه بزرگ پستانداران و از موجودات نافع در اکوسیستم بشمار می رود. لذا حفاظت از آنها بسیار ضروری می باشد و شناخت زیستی موجود به حفاظت از آن کمک مؤثری می باشد (13). در این گروه به دلایل زیست محیطی و اقلیمی، استراتژی­های مختلف تولید مثلی ایجاد شده است (11 و 15).

خفاش­ها در همه جای دنیا بجز مناطق خیلی گرم و ناحیه قطب وجود دارد. خفاش­ها با وجود جثه­های کوچک به عنوان تنهاترین پستاندار پرنده نقش مهمی را در اکوسیستم بر عهده داشته باشند. آنها رژیم غذایی متنوعی از حشره­خواری، شهد، گرده و میوه­خواری و حتی خون­خواری دارند (18). انواع میوه­خوار با تغذیه از گوشته، دانه، شهد و حتی برگ گیاهان در متفرق کردن دانه­ها و گرده­افشانی گیاهان نقش دارند. در خفاش­ها به دلایل زیست محیطی و شرایط اقلیمی تنظیم­های مختلف تکامل یافته و استراتژی­های مختلف بارداری ایجاد شده است. بعضی در تمام طول سال به لحاظ جنسی فعالند و بعضی در فصول خاصی قادر به تولید مثل هستند (6 و 17). در خفاش میوه خوار مصری(Rousettusaegyptiacus)چند همسر گزینی و تولید مثل در دو فصل از سال را ، گزارش داد (4).

مطالعات انجام شده در این رابطه بخصوص در داخل کشور، بسیار اندک بوده (1، 14). دستگاه تولید مثلی نر در پستانداران شامل بیضه ها، مجاری و غدد ضمیمه­ای می باشد. غده پروستات از جمله غدد ضمیمه­ای و مهم دستگاه تولید مثلی در جنس نر پستانداران است (3). پروستات عضوی است غده­ای ، رشته­ای، ماهیچه­ای و هرمی شکل که در پایین گردن مثانه قرار دارد و مجرای ادرار از آن عبور می‌کند.اطراف پروستات را کپسولی رشته ای فرا گرفته است (9). پروستات دارای ترشحاتی کروی و ائوزینوفیلیک می باشد که به صورت یک مایع رقیق شیری رنگ و قلیایی حاوی کلسیم، سدیم، فسفر، گلوکز، فروکتوز، اسیدفسفاتاز، ویتامینC و ... می باشد که طی عمل انزال به مجرای پیشابراه می‌ریزد (9). این احتمال وجود دارد که مایع پروستاتی اسیدیته مایعات را بعد از انزال خنثی کرده و قابلیت تحرک و باروری اسپرم‌ها را به مقدار زیادی تشدید ‌کند. غده پروستات فعال در خفاش ها دارای اپیتلیایی با سلولهای ستونی و هسته در قاعده می باشد و در زمان غیر فعال بودن این ستونها باقی می ماند. با توجه به اهمیت خفاش­ها در محیط زیست و اطلاعات کم موجود در مورد آنها، بررسی زندگی خفاش­ها و چرخه تولید­مثلی آنها در ایجاد محیط مناسب و امن برای رشد و پرورش آنها الزامی­است. در این تحقیق، ساختار ماکروسکوپی و میکروسکوپی آن در خفاش میوه خوار که از گونه های مورد تهدید کاهش جمعیت قرار گرفت تا بدینوسیله با شناخت یکی از اندام های مؤثر در باروری و ادامه نسل و حیات این موجودات قدمی کوچک برداشته شده باشد.   

 

 

مواد و روش ها

 نمونه­های صید شده از غار سنگ تراشان واقع در شهرستان جهرم (فارس) تهیه گردید. در سه بار نمونه گیری در اردیبهشت ماه، تیر ماه و آبان ماه، 6 خفاش نر Rousettus aegyptiacus با نصب توری نامرئی (mist net) در جلوی مدخل تونل­های غار شکار نموده و به آزمایشگاه منقل گردید. در آزمایشگاه با کمک کلیدهای شناسایی گونه میوه­خوار و جنس خفاش، تأئید (شکل 1) و سپس با رعایت اخلاق بعد از بیهوش کردن خفاش­ها با رعای اخلاق و به وسیله کلروفرم انها را تشریح نموده و پس از تعیین جایگاه و موقعیت پروستات در بدن، و عکسبرداری از آن، بافت­های تولیدمثلی از جمله پروستات، جدا گردید. پروستات جدا شده را در فرمالین 10% قرار داده و بعد از گذشت دو هفته؛ و تثبیت آن، با دستگاه tissue processor خودکار انجام شد. پس از انجام مراحل پاساژ بافتی شامل ( تثبیت، آبگیری، شفاف سازی و جایگزینی) از غده پروستات مقطع 5 میکرونی با میکروتوم دوار تهیه و با هماتوکسیلین وائوزین رنگ آمیزی شد (2). سپس لام ها با میکروسکوپ نوری دوربین دار با بزرگنمایی 4 و 10 و 40 مشاهده و میکروگراف­های تهیه شده مطالعه گردید.

 

نتایج

مطالعات ماکروسکوپی مشخص نمود که جایگاه این غده در خفاش میوه خوار مصری تابع طرح عمومی پستانداران، و در ناحیه گردن مثانه می­باشد (شکل 2). این غده کوچک، شیری رنگ و حالتی هرمی شکل دارد(شکل 3). تفاوت معناداری از نظر میانگین وزنی (215/ گرم) در سه فصل شکار وجود نداشته و همچنین تفاوتی در ساختار سلولهای ترشحی در سه فصل صید مشاهده نشد و در همه فصول سلولهای غدد از نوع منشوری و در فاز ترشحی بودند (شکل 4).

با مطالعه و بررسی­های میکروسکوپی بر روی لام­های تهیه شده از مقاطع بافتی پروستات، بافت زمینه­ای پروستات از نوع همبندی – عضلانی مشخص گردید. در مقاطع تهیه­ شده از غده پروستات این غده را به صورت لوبهای مجزا از هم نشان می­دهد که توسط یک لایه ماهیچه صاف احاطه شده ­است. عروق خونی فراوان و رشته­های ماهیچه­ای در بین این لوبها قرار­دارد (شکل 5). درون حبابچه­ها دو حالت برای مواد مترشحه مشاهده­ گردید (شکل 6). قسمتهای روشن تر که ترشحات ژله مانند پروستات می­باشند و قسمتهای تیره رنگ که اجسام آمیله یا همان ماده های ترشحی سخت شدهprostatic concretion) ) می­باشند (6).

 

 

شکل2. موقعیت غده پروستات در بدن خفاش	شکل 1. خفاش میوه خوار مصری (Rossetus aegyptiacus)
شکل 4. اپیتلیوم خفاش میوه خوار مصری (تابستان) رنگ آمیزی: H & E و بزرگنمایی: x 40	شکل3. غده پروستات در خفاش میوه خوار مصری رنگ آمیزی: H & E و بزرگنمایی: x 10
شکل 6. انواع ترشحات در خفاش میوه خوار مصری (پاییز) رنگ آمیزی: H & E و بزرگنمایی: x 10	شکل 5. ساختار بافتی غده پروستات خفاش میوه خوار مصری (بهار) رنگ آمیزی: H & E و بزرگنمایی: x 10

 

بحث

گونه های شناخته شده خفاش در ایران در حال حاضر به 47 گونه می­رسد (7 و 8)که تنها یک نمونه آنها میوه­خوار می باشد و گونه خفاش میوه­خوار در ایران هم همین گونه Rousettus aegyptiacus است. خفاش­ها نیچ­های بسیار متنوعی را اشغال می­کنند و این باعث می­شود که استراتژی تولیدمثلی متفاوتی جهت تطابق با شرایط از خود نشان می­دهد (15 و 17). از آنجا که تولیدمثل نقش بسزایی در بقا نسل جاندار دارد مطالعه بر نحوه تولیدمثل و اندام تولیدمثلی در بقا نسل موجود کمک شایانی خواهد داشت.

گونه‎یRousettus aegyptiacus  در جنوب شبه جزیره‎ی عربستان و جنوب ایران و پاکستان تشخیص داده شده است (4). این گونه میوه خوار است (18 و 19) و چون روز فعال است و جثه بزرگی دارد، در هنگام تغذیه در معرض دید کشاورزان قرار گرفته و متأسفانه مورد شکار آنها قرار گرفته و مأمن های مورد تهدید واقع شده است (4).

مطالعات انجام شده بر روی خفاش ( (Rhinolophus mehely واقع در غار کفترو (غرب ایران) نشان داد که غدد ضمیمه­ای در پاییز و زمستان هیپرتروفی داشته و در همین زمان بیضه­ها دارای اضمحلال هستند. همچنین بررسی دیگر روی همین گونه شروع فعالیت بیضه­ها در بهار و آتروفی غدد ضمیمه­ای و اپیدیدیم را نشان­داد (16). همچنین در خفاش نر نعل اسبی که در مناطق معتدل شمالی زمین زندگی می کنند در پاییز بیضه­ها کوچک شده و اسپرم­ها در اپیدیدیم دیده شدند. در همین زمان غدد ضمیمه­ای نیز تحلیل رفته است (9 و 15). با توجه به توقف سیکل جنسی در فواصلی از سال در این دو گونه خفاش و عدم مطابقت این نتایج با مشاهدات حاصل از این تحقیق می توان انتظار داشت که این گونه خفاش دارای سیکل فعال جنسی در تمام طول سال است (10).

غده پروستات خفاش میوه­خوار مصری درهر سه فصل مورد مطالعه، به لحاظ آماری تغییرات معنی داری درمیانگین وزنی (215/ گرم) نشان نداد و آتروفی یا هیپرتروفی نیز در بافت آن مشاهده نگردید (شکل 4 و 5). مطالعات ماکروسکوپی نیز وجود ترشحات درون سلولهای پروستات را در همه نمونه گیری در سه فصل تائید نموده و مؤید فعالیت این غده در همه نمونه گیری­ها است (شکل 4) و همچنین در زمان فعالیت بیضه­ها این غده نیز فعال می­باشد و فعالیت این دو اندام در راستای یکدیگر و نشان از فعالیت جنسی خفاش میوه خوار مصری در کل سال می باشد (9).

مطالعات ماکروسکوپی مشخص نمود که جایگاه این غده در خفاش میوه خوار مصری مانند دیگر پستانداران است (شکل2 و3) ترشحات حاصل از این غده شامل ترشحات ژله مانند (اکثر قسمتهای بافت) . اجسام آمیله یا همان ماده های ترشحی سخت شدهprostatic concretion)) است (شکل6) که مطالعات هیستوشیمیایی انجام شده حضور موادی مانندموسین خنثی و پروتئین، فروکتوز در گونه Taphozous longimanus را نشان داده است (9).

 

نتیحه­گیری

ساختار میکروسکوپی این غده طبق طرح عمومی پسنتانداران است و شکل آن تابع تنوع شکل این غده در پستانداران است. نوع منشوری بودن سلولهای این غده و در فاز ترشحی بودن آنها نشان دهنده فعالیت جنسی خفاش در کل سال است

 

سپاسگزاری

با انجام این تحقیق بر خود لازم می دانیم مراتب سپاس خود را از کلیه کسانی که در این امر ما را یاری کردند از جمله دکتر حسین کارگر جهرمی قدردانی به عمل آوریم. 

مراجع