تحولات اخیر منطقه خاورمیانه و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

مقاله 6، دوره 3، شماره 9، مهر 1395، صفحه 99-119   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عباس مکرمی^* ؛ محمد ستوده ارانی

دانشگاه باقرالعلوم ع

چکیده

برقراری امنیت ملی و حفظ کشور از تهدیدهای خارجی، از مهمترین اهداف سیاست خارجی کشورها از جمله ایران اسلامی بوده و امنیت کشور ضمن اینکه متاثر از ساختارها و فرایندهای داخلی است، در ارتباط مستقیم با عوامل محیط مجاور و محیط منطقه‌ای است و لذا شناخت محیط منطقه‌ای و تحولات آن، می‌تواند گام مهمی در تقویت و حفظ امنیت کشور محسوب شود.
در این مقاله در پاسخ به این سوال اصلی که مهمترین عامل تاثیرگذار منطقه‌ای بر امنیت ملی کشور چیست؟ سعی شده است تا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با الهام از دیدگاه‌های دیوید ای. لیک و پاتریک ام. مورگان، در خصوص نظم‌های منطقه‌ای، ابتدا مهمترین عوامل ایجاد تغییر در نظم خاورمیانه بیان شده و سپس با بررسی تحولات اخیر خاورمیانه، راهبرد تقویت و حفظ امنیت ایران، تبیین گردیده و این فرضیه بررسی شود که تحول در ساختار قدرت منطقه‌ای و تلاش برای شکل‌دهی به نظم نوین منطقه‌ای، بیشترین تاثیر را بر محیط امنیتی ایران داشته و با استفاده از راهبرد دیپلماسی دفاعی، می‌توان تهدیدات امنیتی کشور را کنترل و به سطح مناسبی از امنیت منطقه‌ای و ملی دست یافت. بدین منظور اعتمادسازی، تنش‌زدایی و انجام مذاکرات و ایجاد روابط میان ارتش‌ها، به وسیله دیپلمات‌های نظامی، از اولویت بالایی جهت ایجاد نظم و امنیت درون منطقه‌ای و تامین امنیت ملی کشور برخوردار می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

تحولات اخیر خاورمیانه؛ ساختار نوین قدرت؛ امنیت ملی؛ راهبرد دیپلماسی دفاعی؛ تنش‌زدایی

مراجع

1. افراسیابی، کاوه، (1384)، «ایران و طرح خاورمیانه بزرگ»، مترجم: هاشمی، احمد، سیاست خارجی، تابستان، شماره 74.
2. ایلخانی‌پور، علی، (تابستان 1386)، «پیامدهای سیاسی و امنیتی طرح خاورمیانه بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران»، ره آورد سیاسی، شماره 16.
3. بحرینی، عبدالرحیم، (دی و بهمن 1381)، «راهبرد همکاری و ائتلاف در سیاست خارجی ایران»، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 63 و 64.
4. برزگر، کیان، (زمستان 1377)، «ایران، همسایگان شرقی و امنیت مرزهای مشترک (تغییرات نوین ژئوپولیتیکی پس از فروپاشی شوروی)»، مطالعات خاورمیانه، شماره 16.
5. برنابلداجی، سیروس، (پاییز و زمستان 1384)، «روابط جمهوری اسلامی ایران و عراق نوین (چالش‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها)»، مجلس و راهبرد، شماره 49 و 50.
6. پیشوایی، مهدی (شهریور 1391)، «سخن ماه: عوامل و ابعاد فرامنطقه‌ای بحران سوریه»، درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره 616.
7. جواد جمالی؛ ابراهیم شفیع‌پور، (تابستان 1392)، «انقلاب اسلامی و بیداری جهان اسلام: چالش‌ها و فرصت‌ها»، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 33.
8. جهان‌بین، اسماعیل، (بهار 1383)، «اهداف آمریکا از اشغال عراق»، مربیان، شماره 11.
9. چامسکی، نوآم، (1381)، یازده سپتامبر و حمله آمریکا به عراق، با مقدمه و ترجمه بهروز جندقی، مؤسسه انتشارات عصر رسانه، قم.
10. دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال، (1391)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، سمت، تهران.
11. دهقانی، سید جلال الدین، (پاییز 1383)، «مطالعات ایران؛ طرح خاورمیانه بزرگ و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، شماره 25.
12. دیوید ای.لیک و پاتریک ام. مورگان، (1381)، نظم‌های منطقه‌ای؛ امنیت‌سازی در جهانی نوین، ترجمه دکتر سیدجلال دهقانی فیروزآبادی، چاپ دوم، پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران.
13. سیدنژاد، سید باقر (تابستان 1388)، «تحلیلی سازه‌انگارانه از تهدیدات نرم جریان سلفی‌گری (با نگاهی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران)»، رسانه، شماره 78.
14. سیدنژاد، سید باقر، (بهار 1389) «سلفی‌گری در عراق و تأثیر آن بر جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات راهبردی، شماره 47.
15. شاپور شجاع، (تابستان 1380)، «گسترش ناتو به سمت شرق و اثر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات دفاعی استراتژیک، شماره 9.
16. شریف‌نژاد، جواد، (زمستان 1384)، «نگرش ناتو به سوی شرق (دلایل و پیامدها)»، ژئوپلیتیک، ویژه نامه.
17. عزتی، عزت الله، (1381)، تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
18. عسگری، محمود و دیگران (1391)، عوامل و ویژگی‌های سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران، (نامه دفاع)، چاپ مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، تهران.
19. قربانی شیخ‌نشین، ارسلان؛ کارآزما، جواد، (بهار 1391)، «بیداری اسلامی و دستگاه دیپلماسی ایران؛ فرصت‌ها و تهدیدها»، مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 28.
20. قهرمان‌پور، رحمن، (تابستان 1382)، «حضور آمریکا در افغانستان و منافع ملی ایران»، مطالعات منطقه‌ای، شماره 15.
21. کرمی، جهانگیر، (پاییز و زمستان 1384)، «محیط امنیتی خاورمیانه و سیاست دفاع جمهوری اسلامی ایران»، سیاست دفاعی، شماره 52 و 53.
22. محمدنژاد، امیرعلی و نوروزی، محمدتقی، (1378)، فرهنگ استراتژی، سکنا، تهران.
23. مرجانی‌نژاد، احمد، (شهرویور 1390)، «بیداری اسلامی و جهوری اسلامی ایران»، روابط فرهنگی، شماره 1.
24. مستقیمی، بهرام؛ شریفی، مجید محمد، (پاییز 1391)، «یازده سپتامبر و گسترش ناتو»، سیاست، شماره 27.
25. مصلی‌نژاد، عباس، (بهار 1390)، «ایران و ضرورت تشکیل پیمان دفاعی: رهیافت‌ها و فرایندها»، ژئوپلیتیک، شماره 21.
26. موسوی، حسین، (زمستان 1389)، «سخن فصل: بیم و امیدها در بحران سوریه»، مطالعات خاورمیانه، شماره 63.
27. نیاکویی، امیر؛ بهمنش، حسین، (زمستان 1391)، «بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها»، روابط خارجی، شماره 16.
    1. Angus Stevenson (Editor) Oxford Dictionary of English Third Edition (2010), Oxford: Clarendon Press.              
    2. Corcoran, Andrew J (2003), “Assessing the Effectiveness of Defence Diplomacy”, United Kingdom, Defence Science and Technology Laboratory.
    3. Shea, Timothy (2005), "Transforming Military Diplomacy", Joint Forces Quarterly, Issue.Thirty-Eight.