بررسی دنیا و تمثیل‌های تعلیمی آن از نگاه "سعدی"و"محمّد تقی بهار"

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 9، شماره 32، تیر 1396، صفحه 130-149

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا موسی آبادی¹؛ مهدی نوروز^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان وادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاداسلامی، نیشابور، ایران

²استادیار گروه زبان وادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاداسلامی، نیشابور، ایران

چکیده

تمثیل یکی از ابزارهای مهم بیانی شاعران و نویسندگان در دوره‌های مختلف ادبیّات کلاسیک فارسی بوده است. در هر زمان بنابر مقتضیّات دوره، شاعران و نویسندگان به گونه‌ای از این نوع ادبی در بیان تمثیل‌های تعلیمی مربوط به دنیا بهره برده‌اند. سعدی شیرازی از شاعران دورة کلاسیک و محمَد تقی بهار از شاعران عصر مشروطه از جمله شاعران برجسته‌ای هستند که آثارشان از جهات کمیّت، کیفیّت و استفاده از تمثیل‌های شعری درخور توجه و بررسی است. بی تردید دنیا و تمثیل‌های تعلیمی آن در آثار و باورهای ذهنی تعداد بی شماری از اندیشمندان و صاحب نظران به ویژه در گسترة ادب پارسی سایه افکنده است و همواره مورد توجَه و عنایت بسیاری از شاعران و نویسندگان بوده است. در شعر سعدی و ملک الشعرای بهار نیزدنیا و تمثیل‌های تعلیمی آن تصاویری است که نه تنها مطلوب و لذت بخش نیستند؛ بلکه گاه مهیب و هولناک نیز می‌باشند. البته اگر گاهی تصویر زیبایی نیز دیده می‌شود یا در عمقِ خود، دربرگیرندة ترس و اندوه دنیاست و یا صرفاً به این دلیل که به گونه‌ای به آخرت مربوط می‌شوند خوب ترسیم شده است. این پژوهش برآن است که دنیا و تمثیل‌های تعلیمی آن را براساس اشعار این شاعران سترگ ادب پارسی با رویکرد تمثیلی و روش توصیفی – تحلیلی بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها

سعدی؛ محمّد تقی بهار؛ دنیا؛ تمثیل؛ ادبیات تعلیمی

مراجع

قرآن کریم

1. نهج البلاغه، (1384)، مترجم دشتی، محمد، قم: الهادی.
2. بهار، محمد تقی (ملک الشعرا)، (1365)، نغمة کلک بهار، به کوشش محمودرفعت، تهران: علمی.
3. ...............................................، (1378)، مرغ سحر (منتخب اشعار)، تهران: سخن.
4. پورنامداریان، تقی، (1389)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی فرهنگی، چ هفتم.
5. جرجانی، عبدالقاهر، (1374)، نفحات الانس، بامقدمه و تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
6. حسینی کازرونی، سیّداحمد، (1390)، بررسی اندیشه‌های اخلاقی و تعلیمی در شعر اجتماعی عصر مشروطیّت، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، پاییز 90، ش 11: 40-29.
7. خمینی، روح اللّه، (1388)، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
8. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامة دهخدا، تهران: موسسه دانشگاه تهران، چ دوم دورة جدید.
9. رزمجو، حسین، (1369)، شعر کهن در ترازوی نقد اخلاقی (دوجلد)، مشهد: آستان قدس رضوی.
10. زرّین کوب، عبدالحسین، (1379)، حکایت هم چنان باقی، تهران: سخن.
11. سعدی، مصلح بن عبداللَه، (1369)، کلیَات سعدی، به اهتمام محمَدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
12. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1380)، صور خیال در شعرفارسی، تهران: آگه، چ هشتم.
13. عطّار، فریدالدین محمدبن ابراهیم،، (1370)، تذکره الاولیاء، به تصحیح استعلامی، محمّد، تهران: زوّار.
14. عمید، حسن، (1360)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.
15. فرید، مرتضی، (1368)، الحدیث، تهران: فرهنگ اسلامی.
16. همایی، جلال الدین، (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما، چ هفتم.