جهان‌بینی مولوی و کارکرد آیات و احادیث در دفتر اولم ثنوی با تکیه بر نظام گذرایی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 13، شماره 46، خرداد 1396، صفحه 123-145   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

اشرف شیبانی اقدم¹؛ محمدعلی گذشتی²؛ راحله غلامی^{* 3}

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

این مقاله بر ارتباط‌ میان گزینش‌ها، فرم‌های زبان‏شناختی اصلی، ایدئولوژی‌ها و قدرت روابط نهفته در هریک از فرم‌ها در مثنویمعنوی تمرکز دارد و در آن، برخورد مولوی با ارزش‌ها و اندیشه‌های محوری بیان‏شده در آیات قرآن کریم و احادیث براساس پیش‌فرض‌های تحلیل گفتمان انتقادی و چارچوب تحلیلی مایکل هلیدی در نظام گذرایی نقشگرا بررسی شده‏اند.  بر این اساس، ابیاتی که به‏طور صریح یا ضمنی، به آیات کتاب آسمانی و احادیث اشاره دارند، با توجه به دستور نظام‌مند و کارکردی هلیدی طبقه‌بندی و تحلیل شده‏اند. با بررسی جهت‌یابی‌های ایدئولوژیکی ابیات و فرایندهای اصلی و فرعی این نتیجه حاصل شد که جهان‌بینی حاکم بر این بافت عرفانی تصرف مشیت الهی را در تمام امور القا می‌کند. هسته اصلی و مرکز معنایی فرایندهای به‏کار رفته در آیات و احادیث از نوع رابطه‌ای است. از طرف دیگر، آیات و احادیثی که شامل یک فرایند مشخص هستند، می‌توانند به چند فرایند افزایش یابند، یا برعکس چند فرایند نمودیافته در آیات و احادیث در کلام مولوی می‌تواند به یک فرایند تقلیل یابد و به این ترتیب، بر هدف تعلیمی و ارشادی یک نکته خاص تأکید شود.

کلیدواژه‌ها

احادیث؛ جهان‏بینی مولوی؛ قرآن کریم؛ مثنوی؛ نظام گذرایی

مراجع

 

قرآن کریم.

نهج‌البلاغه.

آقاگلزاده، فردوس و همکاران. 1390. «سبک‌شناسی داستان براساس فعل: رویکرد نقشگرا».سبکشناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب). دوره4. ش1. صص 254-243.

ابوالحسنی، زهرا و همکاران1387. «بررسی کتاب‌های درسی دانشگاهی براساس نظریه نقش‏گرای نظام‏مند هلیدی و مقایسه آن با متون همسان غیر درسی؛ معرفی یک پایان‏نامه».‌سخن سمت، ش20. صص 129ـ143.

تولان،‌ مایکل. 1383. درآمدی نقادانه-زبانشناختی بر روایت. تهران: بنیاد سینمایی فارابی.

رضویان، حسین و وجیه احسانی. 1394. «کاربرد استعارة دستوری گذرایی در مقایسة سبک دو رمان». فصلنامة نقد ادبی. ش29. صص 165-143.

شیبانی اقدم، اشرف. 1394. کلیدواژه‌های سبک‌شناسی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.

عرب‌زوزنی، محمدعلیو محمدرضا پهلوان‏نژاد. 1394. «بررسی ساختارگذرایی در خطبه بیست‏وهفتم نهج‌البلاغه براساس فرانقش تجربی نظریه نقشگرا».پژوهشنامه نهج‌البلاغه. ش9. صص1-25.

علوی، فاطمه و همکاران. 1394. «مردی که برنگشت؛ سبک‌شناسی انتقادی زاویة دید در داستان کوتاه». نشریه ادب و زبان. ش38. صص 289-265.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1387. احادیث و قصص مثنوی. تهران: امیرکبیر.

مولوی بلخی، جلال‏الدین محمد. 1387. مثنوی معنوی.شرح کریم زمانی. دفتر اول. تهران: اطلاعات.

مهاجر، مهران و محمد نبوی. 1376. «از زبـان تـا شـعر: درآمـدی بـر زبـانشناسـی سازگانی- نقشگرا و کاربرد آن در خوانش شـعر».مجموعـهمقـالات سـومین کنفـرانس زبانشناسی. به‌کوشش یحیی مدرسی و محمد دبیرمقدم. تهران: دانشـگاه علامـه طباطبایی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. صص69 -81.

 

English Sources

Buertun, D. (1982). “Through glass darkely: Through dark glasses”. in R.Carter(ed), Language and Literature. An Introductory Reader in Stylistics. London: George Allen and Unwin.

Halliday,M.A.K and Mathiessenchiristain. (2004).An Introduction to functional Grammar^3rd, Arnold: Britian. P. 174.

HeidariDarani, Laya. (2014). "Persuasive style and its realization through transitivity analysis: A

Kaffashi,(2004). "A Contrastive Study of Relational attributive Clauses in Narrative Texts in English and Persian Based on Halliday" SFL perspective", Procedia - Social and Behavioral Sciences.Pp. 179 – 186.

Kennedy, C.(1982). Systematic grammar and its use in literatury analysis in R. Carter(ed), Language and Lterature: An Introductory Reader in Stylistics. London: George Allen and Unwin, pp. 83-99.

Simpson, p. (2004). Stylistic: A Resource Book For Student. London: Routledge.