بررسی اسطوره‏ شناختی جایگاه ایزدبانوان در جهان فکری- معنوی ایرانیان باستان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 13، شماره 46، خرداد 1396، صفحه 175-215   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سیده‏ آمنه میرخوشخو^{* 1}؛ عبدالرحمن عالم²

¹دانش‏ آموخته دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران

²استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

ایزدبانوان در زمره ایزدان تأثیرگذار و معنابخش در زندگی مردم روزگار باستان بوده‏اند. آن‏ها نه تنها در بیشتر تمدن‏های باستانی همچون یونان، بین‏النهرین و... مورد توجه بوده‏اند، بلکه به‏طور خاص، با اندیشه ایرانیان باستان ارتباط داشته‏اند؛ از این‏رو، درک جهان معنوی باستان بدون توجه به زنانگیِ آشکار این الهگان نارسا و ناقص خواهد بود. نگارندگان این پژوهش کوشیده‏اند با به‏کارگیری روش تحلیل محتوا با نظر به منابع تاریخی و اسطوره‏ای به بررسی دوره مادرسالاری و پرستش ایزدبانوان، جایگاه زن در اسطوره خلقت، و اسطوره‏های مادینه اهورایی بپردازند. به نظر می‏رسد که پرستش ایزدبانوان از نظر تاریخی و قوم‏شناسی همزمان با عصر مادرسالاری و یا مرکزیت گروه بر مدار مادر- زن بوده است. همزمانی این دو در زمانی پیش‏تر و بسیار جلوتر از عصر پدرسالاری گواهی است بر اینکه ایزدان تأثیرگذار در گذشته مؤنث بوده‏اند، اما به مرور، در جریان تحولات اجتماعی و تحت تأثیر انتقال قدرت از زنان- مادران به مردان- پدران از نقش آن‏ها کاسته شده است و با عبور از عصر مادرسالاری، اهمیت معنوی و ایزدگونگی خود را نیز از دست دادند.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ ایران باستان؛ ایزدبانو؛ مادرسالاری؛ معنویت

مراجع

 

کتاب مقدس.

اتونی، بهروز. 1390. «نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونه مادینه روان».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش25.

اسماعیل‌پور،ابوالقاسم.1387. اسطوره بیان نمادین. تهران: سروش.

اوستا. 1385. تصحیح جلیل دوستخواه. 2ج. تهران: مروارید.

اوشیدری، جهانگیر.۱۳۷۶. دانشنامه مزدیسنا. تهران: مرکز.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستّاری. تهران: توس.

بورلند، سی.ای. 1368. اسطوره‌های حیات و مرگ. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: علمی.

بهار، مهرداد.1368.«اسطوره، بیانی فلسفی با استدلال تمثیلی».مجلة ادبستان. ش2.

ــــــــــ. 1362. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.

حجازی، بنفشه. 1385. زن ِتاریخ. تهران: قصیده‌سرا.

ـــــــــــــ. 1370. زن تاریخ. تهران: شهر آب.

حسنی جلیلیان، محمدرضا و همکاران. 1393. «تحلیل اسطوره دوشیزه- مادر».فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش35.

خانی، شهین و امیرحسین ذکرگو. 1379. «تجلی زن ازلی در هنرهای اساطیری و دینی». هنرنامه. ش7.

خرده‏اوستا. 1382. به کوشش دینبار فیروزگی. تهران: مؤسسه فرهنگی فروهر.

دهخدا، علی‏اکبر. 1373. لغت‏نامه. تهران: دانشگاه تهران.

رائی،طاهره. 1388. «ما درتاریخی از فرهنگ پدر- دختر زاده شده‌ایم».فصلنامة سیاووشان. ش9-10. صص 191-208.

رضایی راد، محمد. 1378. مبانی اندیشه خرد مزدایی. تهران: طرح نو.

رید، ایولین.1389. برادرسالاری. ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

ــــــــــ. 1387. مادرسالاری.ترجمة افشنگ مقصودی. تهران: گل‌آذین.

سجّادی، علی‌محمد و محمدرضا حسنی جلیلیان. 1385. «زن و هبوط».پژوهشنامة علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ش57.

طاهری،صدرالدین. 1389.«تندیس‌های ایزدبانوان باروری ایران».مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان.س8. ش2. صص 43-74

عریان، سعید. 1373. «برخی پندارهای اساطیری درباره زن». فرزانه. ش 2-3.

فرنبغ دادگی. 1385. بندهش. تصحیح مهرداد بهار. چ سوم. تهران: توس.

فضائلی، سودابه. 1392. «تندیسک‌های ونوس در پیشاتاریخ».متن سخنرانی پانزدهمین نشست انسان‌شناسی و فرهنگ:الوهیت زن و تندیسک‌های پیشاتاریخ. قابل دسترسی در: http://anthropology.ir.

کریستین‏سن، آرتور. 1332. ایران در زمان ساسانیان. ترجمة رشید یاسمی. تهران: ابن سینا.

گوندلین، لیک. 1385. فرهنگ اساطیری شرق باستان. ترجمة رقیه بهزادی. تهران: طهوری.

گویری، سوزان. 1372. آناهیتا در اسطوره‌های ایرانی. تهران: جمال‌الحق.

گیرشمن، رومن. 1368. ایران از آغاز تا اسلام. ترجمة محمد معین. تهران: علمی و فرهنگی.

مرنیسی، فاطمه.1380. زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‎‌پوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام. ترجمة ملیحه مغازه‏داری. تهران: نی.

معین، زهرا. 1381. «بانوخدایان و بانواسطوره‌ها».کتاب ماه هنر. صص 52- 56.

معین، محمد. 1338. مزدیسنا و ادب پارسی. تهران: دانشگاه تهران.

نارمن شارپ،رلف. 1346. فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی. شیراز: شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی.

نیبرگ، ساموئل. 1359. دین‌های ایران باستان. ترجمة سیف‌الدین نجم‌آبادی.تهران: مرکز ایرانی مطالعه فرهنگ‌ها.

وارنر، رکس. 1384. «ایزد بانو- مادر». ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور.کتاب ماه هنر. صص 146- 151.

هینلز، جان راسل. 1388. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی.تهران: چشمه.

ـــــــــــــــ. 1385. اساطیر ایران. ترجمة محمدحسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

یوسف الواعی، توفیق. 1381. بانوان در عرصه دعوت و تبلیغ. ترجمة نرگس پروازی. تهران: احسان.

یشت‌ها. 1347. گزارش ابراهیم پورداوود. ج1. تهران: دانشگاه تهران.

ـــــــ. ۱۳۵۶. گزارش ابراهیم پورداوود. ج2. تهران: دانشگاه تهران.

 

English Sources

Bachofen,J.J.(1967).myth, religion and mother right, Prinsceton: Prinsceton university.

Chiled,(1960).what happened in history. Harmondsworth.Middlesex:Penguin.

Clark, Peter. (1998).Zoroastrianism: An Introduction to an Ancient Faith, 1, Sussex: Sussex Academic Press.