نقد و تحلیل سبک شناسی کشف الحقایق عزیز نسفی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 9، شماره 31، خرداد 1396، صفحه 11-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد یوسف نیّری¹؛ زرین تاج واردی²؛ فاطمه معزی³

¹استاد ، هیئت علمی زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه شیراز،شیراز،ایران

²دانشیار ،هیئت علمی زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه شیراز،شیراز،ایران.

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز،شیراز،ایران

چکیده

در این جستار کوشش می شود ویژگی­های سبکی کشف­الحقایق – به عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار نثر عرفانی-  بررسی و با غور در سطوح زبانی، نحوی و زیبایی‌شناسی، سیمای روشنی از این کتاب ارائه شود. شکی نیست که واکاوی هر اثر، جهت شناخت دقیق آن، راهگشای درک زمانۀ تألیف آن اثر و دست­یابی به شاخصه‌های فکری مؤلّف است.
گمان می رود در سطح زبانیِ کشف­الحقایق خصلت‌های آوایی، واژگانی و نحوی، مشخص و سادگی باشد. در سطح ادبی این مقاله به صناعات ، و آرایه های ادبی نثر نسفی خواهد پرداخت تا به شگردهای بلاغی و ابهام‌های رنگارنگ اگر  در آن باشد راه جوید. کشف الحقایق متعلّق به دورۀ حاکمیّت مطلق نثر فنّی است؛ امّا محتوایِ عرفانی آن و گزینشِ زبانِ ساده برای این نثر، آن را از تألیفات هم عصرش ممتاز کرده­است.
 اگرچه سادگی و سهولت زبان، جهت انتقال بهتر و آسان‌ترِ مفاهیم به مخاطبِ عام، از ویژگی‌ نثرهای تعلیمیِ عرفانی و جزء لاینفک آن است؛ در این اثر، نه ویژگی زبانی و ادبی، نه تناقضات و شطحیّات، بلکه غنای مفاهیم و وفور اصطلاحات فلسفی باید سبب دشواری متن شده‌ باشد. و به طور کلی چهارچوب نثر آن مبتنی بر سادگی و نزدیک به نثر سامانی، مرسل، است. امّا درک فحوای کلام نسفی به دلیل بهره از مفاهیم انتزاعی با دشواری روبه رو است.

کلیدواژه‌ها

نسفی؛ کشف الحقایق؛ سبک؛ زبان؛ تحلیل

مراجع

1. احمدی، بابک (1370). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
2. استیور، جان (1384). فلسفه زبان دینی. ترجمۀ ابوالفضل ساجدی، چاپ اول، قم: ادیان.
3. مرقی کاشانی، افضل الدّین محمد (1363). دیوان و رسالةالمفید للمستفید، مقابله و تصحیح مصطفی فیضی، چاپ دوم، تهران: زوّار.
4. ایگتون، تری (1380). پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ عباس مخبر، تهران : نشر مرکز. 
5. بهار، محمدتقی (1375). سبک‌شناسی تاریخ تطور نثر فارسی. ج1 و 3، چاپ هشتم،تهران: امیرکبیر.
6. خطیبی، حسین (1375) . فن نثر در ادب فارسی. تهران : زوّار.
7. داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
8. رستگارفسایی، منصور (1380). انواع نثر فارسی. چاپ دوم، تهران: سمت.
9. ریجون، لوید  (1378). عزیز نسفی. ترجمه مجدالدین کیوانی، چاپ اول، تهران : نشر مرکز.
10. بقلی، روزبهان (1383). عبهرالعاشقین. تصحیح هانری کوربن، چاپ چهارم، تهران: انتشارات منوچهری.
11. رازی، نجم الدین (1371). مرصاد العباد. به اهتمام دکتر محمد امین ریاحی، چاپ چهارم، تهران : علمی و فرهنگی.
12. زرین‌کوب، حمید (1354). تکامل بلاغت و بدیع در قرن چهارم و پنجم هجری. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، سال یازدهم، شماره دوم، ص 16-26
13. سلدن، رامان، پیتر ویدیسون (1384). راهنمای ادبی معاصر. چاپ سوم، ترجمۀ عباس مخبر، تهران : طرح نو.
14. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392). زبان شعر در نثر صوفیه، چاپ اول، تهران: سخن.
15. ________________ (1370). موسیقی شعر. چاپ سوم، تهران: آگاه.
16. شمیسا، سیروس (1387). سبک‌شناسی نثر، چاپ دوازدهم، تهران. میترا.
17. __________ (1372). کلیات سبک‌شناسی، چاپ اول، تهران. فردوس.
18. __________ (1381). نقد ادبی، چاپ سوم، تهران. فردوس.
19. صفا، ذبیح الله ( 1368). تاریخ ادبیات در ایران، (جلد سوم بخش دوم). چاپ پنجم، تهران: فردوس.
20. صفوی، کوروش ( 1380 الف) از زبان شناسی به ادبیات. جلد دوم (شعر)، تهران: حوزه هنری.
21. _________ ( 1379). درآمدی بر معنا شناسی. تهران: حوزه هنری، چاپ اول.
22. _________ ( 1380ب) گفتارهایی در زبان شناسی. تهران: هرمس.
23. طاهری، حمید (بهار1386). بررسی تاریخی و تحلیلی پیشوندهای فعل در زبان فارسی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه کرمان، دوره جدید، شماره21: صص 113-135
24. عطار نیشابوری، فریدالدین (1373). دیوان. تصحیح و مقدمه بدیع الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران: نگاه و نشر علم.
25. عمران‌پور، محمدرضا (1373پائیز، زمستان 1384). «عوامل ایجاد، تغییر و تنوع و نقش لحن در شعر». فصلنامه پژوهش‌های ادبی، شماره 9و 10، صص 127-150
26. غزالی ، ابوحامد محمد (1383). کیمیای سعادت. 2جلد، تصحیح احمد آرام، چاپ یازدهم، تهران : علمی فرهنگی.
27. غزالی، احمد (1388). مجموعه آثار فارسی. به اهتمام احمد مجاهد، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
28. غلامرضایی، محمد (1388). سبک­شناسی نثرهای صوفیانه، تهران: مرکز چاپ انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
29. فتوحی، محمود (1390). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. چاپ اول، تهران: سخن.
30. فولادی، علیرضا  (1389). زبان عرفان، چاپ سوم، تهران: سخن.
31. قدیمی، مهوش (1382). آوا و القا. تهران: هرمس.
32. کاشانی، عزالدین محمود (1376). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تصحیح جلال الدین همایی، چاپ پنجم، تهران: هما.
33. مولوی، جلال الدین محمد ( 1384 ) . مثنوی معنوی . مطابق نسخه رینولد نیکلسون، چاپ هفدهم، تهران : طلوع.
34. میبدى، حسین بن معین الدین (1411ق). دیوان أمیر المؤمنین علیه السلام. ترجمه مصطفی زمانی، چاپ اول، قم: دارنداء الاسلام للنشر.
35. نجم الدین کبری (1388). فوایح الجمال و فواتح الجلال. تصحیح فریتس مایر و ترجمه قاسم انصاری، چاپ اول، تهران: طهوری.
36. نسفی، عزیزالدین (1379). بیان التنزیل . با شرح احوال ، تحلیل آثار ، تصحیح و تعلیق از علی اصغر میر باقری فرد، چاپ اوّل، تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
37. __________ (1344). کشف الحقایق. به اهتمام و تعلیق احمد مهدوی دامغانی، چاپ اوّل، تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
38. __________ (1391). کشف الحقایق . مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی اصغر میر باقری فرد، چاپ اوّل، تهران : سخن.  
39. نویا، پل (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
40. هدایت، رضا قلی خان (1344). تذکره ریاض العارفین. به کوشش مهر علی گرگانی، چاپ اوّل، تهران : محمودی.
41. همدانی، عین القضات (1386). تمهیدات، تصحیح و تحشیه و تعلیق عفیف عسیران، تهران: منوچهری، چاپ هفتم.
42. یاکوبسن، رومن (1390). زبان شناسی و شعر شناسی در مجموعه مقالات زبان شناسی و نقد ادبی. ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، تهران: نی ، صص 71-80.