تحلیل همدیدی سیل ویرانگر تیرماه سال1394 شمال ایران

جغرافیای طبیعی

مقاله 5، دوره 9، شماره 34، اسفند 1395، صفحه 83-104   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

محمود احمدی^{* 1}؛ فرزانه جعفری²

¹استادیار اقلیم‌شناسی دانشکده علوم زمین ،دانشگاه شهید بهشتی،تهران ،ایران

²دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی سینوپتیک دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

چکیده

بارش‌های سیل‌آسا و سهمگین در فصل تابستان به دلیل ناگهانی بودن آن خسارات سنگینی در بخش‌هایتأسیسات زیر بنایی،عمرانی و کشاورزی برای مناطق مختلف کشورمان به بار می‌آورند.در پژوهش حاضر به تحلیل همدیدی و ترمودینامیکی بارش سیل‌آسای 28 تا 31 تیر1394 در نیمه شمالی، مرکزی و غربی کشورمان پرداخته‌شده است. ابتدا با استفاده از داده‌های ایستگاه زمینی بارش ایستگاه‌هایموردمطالعه، بررسی شد و سپس با استفاده از داده‌های جو بالا و ترسیم نقشه‌های مربوط، بارش‌ها مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که گسترش پرفشار دریای سیاه بر روی نیمه شمالی و نفوذ کم‌فشارگرم پاکستان-خلیج فارس از جنوب، ضمن شمالی شدن جریانات، موجب شیو شدید فشاری در تراز دریا شده است. در ترازهای میانی جو کشیده شدن محور فرود از آسیای مرکزی تا جنوب ایران صعود شدید هوا را به همراه داشته است. واکاوی نقشه‌های امگا بر روی ایران حاکی از استقرار میدان بیشینه امگای منفی در شمال ایران می‌باشد. تحلیلنقشه‌های وزش رطوبتی نیز نشان داد که در ترازهای 1000 و 850 هکتوپاسکال دریای سیاه و خزر منابع تأمین‌کننده رطوبت می‌باشند. اما در تراز 700 و 500 هکتوپاسکال دریای عمان، عرب و شبه‌جزیره هند نقش اصلی انتقال رطوبت را بر روی منطقه موردمطالعه بر عهده داشته‌اند. نکته قابل توجه اینکه رودباد تنها در بالای تراز 300 هکتوپاسکال و در بالاتر از عرض 38 درجه شمالی و خارج از محدوده­ی رخداد موج بارشی ابر سنگین روزهای پایانی تیرماه94 قرار داشته است و تأثیر آن به صورت غیرمستقیم بوده که موجب تخلیه هوای گرم و مرطوب درون ناوه و در نتیجه تقویت ناپایداری گردیده است.

کلیدواژه‌ها

بارش سیل‌آسا؛ پرفشار دریای سیاه؛ کم فشار پاکستان-خلیج فارس؛ شیو فشار؛ شمال ایران

مراجع

1- احمدی، اسماعیل و بهلول علیجانی. (1393):. شناسایی الگوهای همدیدی بارش های سنگین ساحل شمالی خلیج فارس، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 3: 296-275.

2-امیدوار،کمال.(1386):تحلیل شرایط سینوپتیکی و ترمودینامیکی رخداد بارش در منطقه شیرکوه، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 59: 98-81.

3-امیدوار؛ کمال، فرشاد صفرپور، مهدی محمود آبادی، سعید الفتی. (1389): تحلیل همدید اثرهای سردچال در وقوع بارش های شدید در نواحی مرکز و جنوب غرب ایران، برنامه ریزی و آمایش فضا، 68: 161-189.

4-احمدی، محمود و فرزانه جعفری.(1394): واکاوی بارش فوق‌سنگین 23 اسفند 1392 مولد سیلاب مخرب در شهرستان بندرعباس، دانش مخاطرات، 2(3): 324-307.

5-براتی، غلامرضا؛ محمد مرادی، رقیه سلیمی. (1394): واکاوی همدید بارش های سنگین بهاره استان زنجان، فصلنامه مخاطرات محیط طبیعی، 4(6): 88-77.

6-حمیدیان پور؛محسن، بهلول علیجانی، علیرضا صادقی. (1389): شناسایی الگوهای همدیدی بارش های شدید شمال شرق ایران، مطالعه جغرافیایی مناطق خشک، 1: 1-16.

7-خوش­اخلاق؛ ­فرامرز، رضا صفایی راد، داود سلمانی.(1393): واکاوی همدید رخداد سیلاب آبان ماه 1390 در شهرستان بهبهان و لیکک، پژوهش های جغرافیای طبیعی، 4(46): 524-509.

8-سبزی­پرور،علی­اکبر.(1370):بررسی­سینوپتیکی­سیستم­های­سیل­زادرجنوبغرب ایران،براهنمایی:محمدخیراندیش، پایان نامه کارشناسی ارشد هواشناسی، دانشگاه تهران،موسسه ژئوفیزیک.

9- علیجانی، بهلول. (1381):آب و هواشناسی سینوپتیک؛ چاپ اول؛ نشر سمت؛ تهران،ص285.

10-عسگری؛احمد، فاطمه رحیم زاده، نوشین محمدیان، ابراهیم فتاحی.(1386): تحلیل روند نمایه های بارش های حدی در ایران، تحقیقات منابع آب، 3: 42-55.

11-عزیزی؛ قاسم، محسن سلطانی، علی حنفی، عباس رنجبر، ابراهیم میرزایی.(1390): تحلیل اثر سامانه بلوکینگ در ایجاد بارش های شدید(مطالعه موردی بارش های شدید 4 تا 7 آبان ماه1387 شمال غرب ایران)، تحقیقات جغرافیایی،103: 117-148.

12-کرمی، فریبا؛شیراوند،هنگامه، درگاهیان، فاطمه.(1389): بررسی الگوی سینوپتیک سیل بهمن 1384 شهرستان پلدختر. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم. شماره 4: 99-106.

13- کارساز، سکینه و سید ابوالفضل مسعودیان.(1393): تحلیل همدید الگوهای ضخامت بارش های سنگین ناحیه زاگرس جنوبی، جغرافیا و توسعه،37: 27-15.

14-گندمکار، امیر.(1389): بررسی همدید بارش شدید روزهای سوم و چهارم اردبیهشت سال 1389، مجموعه مقالات همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی، لرستان، دانشگاه آزاد اسلامی.

15- لشکری، حسن.(1381): مسیریابی سامانه های کم فشار سودانی ورودی به ایران، برنامه ریزی و آمایش فضا، 2: 142-180.

16- لشکری، حسن.(1382):مکانیسم تکوین، تقویت و توسعه مرکز کم‌فشار سودان و نقش آن بر بارش‌های جنوب و جنوب غرب ایران، پژوهش‌های جغرافیایی،شماره 46،

17- مرادی، حمیدرضا. (1385):پیش‌بینی وقوع سیلاب‌ها بر اساس موقعیت سینوپتیکی در سال جنوبی دریای خزر، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره55: 131-109.

18- مفیدی، عباس. (1383):اقلیم‌شناسی همدیدی بارش‌های سیل زا با منشأ منطقه دریای سرخ در خاورمیانه؛ فصلنامه تحقیقات جغرافیایی؛ شماره75: 25-51.

19- مفیدی، عباس؛ زرین، آذر.(1384): بررسی سینوپتیکی تاثیر سامانه های کم‌فشار سودانی در وقوع بارش‌های سیل زا در ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 77:136-113.

20- مسعودیان،سید ابوالفضل.(1384): شناسایی الگوهای گردشی پدیدآورنده‌یسیلاب‌های بزرگ در کارون،جغرافیا و توسعه،شماره­182:5-161.

21- محمدی، بختیار؛ مسعودیان، سید ابوالفضل. (1388): تحلیل همدید بارش‌های سنگین ایران، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره19: 70-47.