نقدی بر معرفت شناسی مطالعات مربوط به آینده، با تأکید بر عقلانیت آینده نگاری راهبردی

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 5، دوره 6، شماره 13، فروردین 1396، صفحه 107-128   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسلم شیروانی ناغانی^{* 1}؛ محمد رحیم عیوضی²

¹دانشجوی دکتری آینده‌پژوهی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

²استاد گروه آینده‌پژوهی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین

چکیده

سرعت بالای تغییرات و افزایش عدم­اطمینان و پیچیدگی در شرایط محیطی هزاره جدید، موجب پرهیز از برنامه­ریزی و تصمیم­گیری با پیش­فرض خطی بودن تغییر در پارامترهای مختلف و روی آوردن هرچه بیشتر به آینده­پژوهی در سطوح و حوزه­های گوناگون شده است. اما مطالعات مربوط به آینده، همواره با چالش­های معرفت­شناسی مواجه بوده­اند.­ در این پژوهش، ابتدا به نقد نظریه وندل بِل در معرفت­شناسی آینده­پژوهی، به­عنوان یکی از شهیرترین نظریه­پردازان در این عرصه، پرداخته شده و سپس عقلانیت آینده­نگاری راهبردی به­عنوان رویکردی عملگرا در آینده­پژوهی، مورد واکاوی قرار گرفته است؛ بدین­معنا که گزاره­هایی که با رویکرد آینده­نگاری راهبردی از مطالعات مربوط به آینده مستخرج می­شوند، چقدر عقلانی هستند. یافته­های پژوهش، ضمن احصاء مهم­ترین ایرادات وارد بر نظریه بِل، نشان می­دهند که «حلّ مسئله نمودن»، «دقت در پیش­بینی»، «توازن بین موضوعات»، «سادگی»، «گستردگی» و «سازگاری» در کنار «ارزش­گرایی» معیارهایی هستند که آینده­نگاری راهبردی را به­عنوان رویکردی موجّه و معقول معرفی می­نمایند که می­تواند به موفقیت دراز مدت مطالعات مربوط به آینده کمک شایانی نماید. بر این اساس، پیشنهاداتی در راستای توسعه و بکارگیری آینده­نگاری راهبردی به متصدیان امر در دانشگاه­ها و صنایع و متولیان دولتی ارائه شده است.
 

کلیدواژه‌ها

آینده نگاری راهبردی؛ عقلانیت ارزشی؛ عقلانیت تجربه گرا؛ عملگرایی؛ واقع گرایی انتقادی

مراجع