تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلفه‌های مکتب سوررئالیسم

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 13، شماره 47، شهریور 1396، صفحه 139-164   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد بهنام فر¹؛ مصطفی غریب^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

 
سرچشمۀ بسیاری از اصول و روش‌های فکری و ادبی مولانا را باید در شعر سنایی جست؛ وجود برخی مؤلفه‌های سوررئالیستی در اشعار مولانا نیز می‌تواند از جملۀ این تأثیرپذیری‌ها باشد و می‌توان گفت که اندیشه‌های سوررئالیستی یا شبه سوررئالیستی، در اشعار هر دو شاعر، البته با شدت و ضعف، وجود‌ دارد. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی-‌ تحلیلی، دو غزل سوررئالیستی از سنایی و مولانا بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو در مؤلفه‌های سوررئالیستی نشان‌ داده ‌شده ‌است. نتایج تحقیق نشان‌ می‌دهد که ویژگی‌هایی سوررئالیستی همچون ذهنیت مطلق، حذف دو عامل زمان و مکان، بیان امور شگفت‌انگیز، نگارش خودکار، مستی و سکر، تخیل و رؤیا، تجلی روحانی، اعتقاد به نامحرمی زبان، عشق و آزادی، در هر دو غزل وجود‌ دارد. از جمله تفاوت‌های دو غزل، می‌توان به تفاوت در میزان نگارش خودکار، مستی و سکر بیشتر مولانا نسبت به سنایی و زبان تصویری‌تر و هیجان‌انگیزتر مولانا اشاره‌کرد؛ چنانکه شعله‌واری بیان سنایی در تصویر شمع و شعله‌واری بیان مولانا در خود آتش نمایان شده ‌است.
 

کلیدواژه‌ها

سوررئالیسم؛ عرفان؛ مولانا؛ سنایی؛ غزل

مراجع

ابراهیم‌تبار، ابراهیم. 1386. «درآمدی بر تأثیرپذیری مولوی از سنایی و عطار»، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، زمستان- شماره 10، صص 80-89.

ادونیس (علی احمد سعید). 1380. «خیال در تصوف و سوررئالیسم»، ترجمۀ حبیب الله عباسی. مجلۀ هنر و معماری، بهار-ش 47. صص 14-21.

ــــــــــــــــــــــــ . 1385. تصوف و سوررئالیسم. ترجمۀ حبیب الله عباسی. تهران: سخن

افلاکی. شمس‌الدین احمد. 1375. مناقب العارفین. ج1. به کوشش تحسین یازیجی. تهران: دنیای کتاب.

براهنی، رضا. 1344. «مولوی، سوررئالیسم، رمبو و فروید»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش 74. صص 221-240

ـــــــــــ . 1344. طلا در مس. تهران: چاپخانۀ چهر.

بیگ‌باباپور، یوسف. 1384. «تأثیرات مولانا از آثار سنایی غزنوی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شهریور- ش 95. صص 96-107.

ثروت، منصور. 1385. آشنایی با مکتب‌های ادبی. تهران: سخن.

حدیدی، جواد. 1373. از سعدی تا آراگون. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

حسنی. 1374. «سوررئالیسم و ادبیات ایران»، مجلۀ هنر و معماری، ش29 -تابستان و پاییز. صص 539-550.

د بروین. 1387. حکیم اقلیم عشق. ترجمه مهیار علوی مقدم و محمد جواد مهدوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

دستمالچی، ویدا و مشتاق‌مهر، رحمان. 1391. «تأثیرپذیری و الهام‌گیری سوررئالیسم از ادبیات عرفانی با بررسی تقابلات بین آنها»، کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، بهار و تابستان- ش24. صص 121-142.

زرقانی، سید مهدی و سارا فرضی. 1388. «تحلیل انقلاب روحی سنایی بر اساس نظریۀ ژک لکان»، جستار‌های ادبی، ش 166. پاییز 1388. صص87-109.

سنائی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. 1362. دیوان سنائی غزنوی. به تصحیح محمد تقی مدرس رضوی. تهران: سنائی.

سیدحسینی، رضا. 1387. مکتب‌های ادبی. تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1388. غزلیات شمس تبریز. تهران: سخن.

________ .1390. تازیانه‌های سلوک. تهران: آگاه.

________ . 1392. زبان شعر در نثر صوفیه. تهران: سخن.

_______ . 1379. تصویرگری در غزلیات شمش. تهران: امیرکبیر.

عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد. 1362. نامه‌های عین القضات همدانی. جلد دوم. به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران، تهران: زوار.

فاطمی، سید حسین. 1357. «نوعی سوررئالیسم در شعر مولوی، جاروب لا»، جستارهای ادبی، تابستان- ش54، صص 348-413.

فتوحی، محمود. 1384. «بوطیقای سوررئالیستی مولوی (مقایسه اندیشه‌های شعری مولانا با نظریۀ شعری سوررئالیسم)»، مطالعات و تحقیقات ادبی، بهار و تابستان- ش 5 و 6. صص 99-123.

________ . 1389. بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فرزام، حمید. 1368. «ارادت مولوی به سنایی غزنوی»، نامه انجمن، پاییز- ش 27. صص 45-48.

کهدویی، محمد کاظم. 1389. «سیر مولوی با چراغ سنایی»، مولانا پژوهی، سال اول. تابستان- ش 2. صص 165-182.

گوهرین، سید صادق. 1368. شرح اصطلاحات تصوف، جلد سوم، تهران: زوار.

منوچهری دامغانی، ابوالنجم. 1338. دیوان استاد منوچهری دامغانی. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: زوار.

مولوی، جلال الدین محمد. 1378. کلیات شمس، یا، دیوان کبیر. تهران: امیر کبیر.