تأثیر اصل حریم زنان بر معماری خانه‌های ایرانی براساس آموزه‌های اسلامی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 4، دوره 9، شماره 32، تیر 1396، صفحه 47-61   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حامد حیاتی^{* 1}؛ احمد امین پور²؛ رامین مدنی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، گروه معماری، اهواز، ایران.

²دانشگاه هنر اصفهان، گروه معماری، اصفهان، ایران.

چکیده

هدف این پژوهش، تبیین مفهوم اصل محرمیت و حریم زنان براساس آموزه‌های اسلامی، و تطبیق شاخصه‌های محرمیت‌ساز در خانه‌ی سنتی آل یس براساس آموزه‌های اسلامی می‌باشد.زنان به واسطه سرشت خاص خود، ویژگی‌ها و نیازهای خاص خود را دارند. توجه به زن در ارتباط با شکل‌گیری فضاهای معماری گذشته تاکنون دارای اهمیت فراوان است. آموزه‌های اسلامی بر اصل محرمیت و رعایت آن در خانه، تأکید ویژه‌ای داشته است.تجلی عینی این موضوع در معماری خانه با تعریف و تحلیل خانه‌های سنتی قابل بررسی و مطالعه است. معماران سنتی ایران محرمیت را به عنوان اصلی اساسی در ساخت بناها به ویژه مسکن، رعایت نموده‌اند. بنابراین این سوال مطرح می‌گردد که آیات و روایات اسلامی چگونه بر ایجاد اصل محرمیت برای زنان در خانه تأکید دارند و نمود اصل محرمیت و تطبیق آن با آیات و روایات اسلامی در فضاهای خانه چگونه است؟ در جهت پاسخ به سوال مزبور، تحقیق حاضر بر روی خانه آل یس کاشان به عنوان نمونه موردی شاخص در شهر کاشان، متمرکز گردیده است.روش تحقیق در این پژوهش، روش توصیفی – تحلیلی است، به گونه‌ای که با بررسی آیات و روایات و تطبیق آن با مصداق‌های محرمیت‌ساز در معماری خانه‌ی آل یس می‌توان گفت اصل محرمیت در کالبد بنا به صورت دیداری تجلی می‌یابد و از طریق سلسله-مراتب و درون‌گرایی ایجاد شده است. این اصول منطبق بر آیات قرآن و روایات اسلامی می‌باشند. معماران در گذشته با استفاده از این راهکارها، محرمیت در بنا را نه تنها برای زنان بلکه برای اهل خانه نیز تآمین می‌کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

حریم زنان؛ معماری؛ خانه های ایرانی؛ آموزه های اسلامی

مراجع

- قرآن کریم.

- ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414) .لسان العرب، ج4، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر.

- ابوضیا، فرهاد، قزلباش، محمدرضا. (1364).الفبای کالبد خانه سنتی یزد، وزارت برنامه و بودجه، تهران.

- امام خمینی، سید روح الله. (1384). تحریر الوسیله، ج 2، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

- امین پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد. (1394).بازشناسی مفاهیم مسکن و سکونت براساس آموزه های اسلامی، نشریه مدیریت شهری، شماره چهلم، 1394، ص 60-47.

-امین پور، احمد، مدنی، رامین، حیاتی، حامد. (1396)، بررسی چگونگی تجلی آموزه های اسلامی در کالبد مسکن سنتی، نمونه موردی: اقلیم گرم و خشک ایران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 48.

- انصاری، باقر. (1386).حقوق حریم خصوصی، تهران، نشر سمت. 

- ایرانمش، محمد. (1376). نقد اصول گرایانه شیوه های نگرش به مسجد، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد، گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر – دانشکده پردیس اصفهان، صفحات 75-72.

- بحرانی، سید هاشم. (1416). البرهان فی تفسیرالقران، تحقیق قیم الدراسات الاسلامیة موسسه البعثة قم، تهران، بنیاد بعثت.

-بلخاری قهی، حسن. (1388). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، دفتر اول و دوم، وحدت وجود و وحدت شهود، کیمیای خیال، سوره مهر، تهران.

- دهخدا ، علی اکبر. (1338).لغت نامه، تهران ، سازمان چاپ دانشگاه تهران.

- سلطان زاده، حسین. (1384).فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران، دفتر پژوهش های فرهنگی.

- شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی ابن بابویه. ( 1402). من لا یحضر الفقیه، قم، دارالکتب الاسلامیه.

- شیخ صدوق، ابوجعفر محمد بن علی ابن بابویه. (1402) علل الشرائع، کتاب فروشی داوری، بی تا، قم.

- صدر، سیدمحمدصادق. (1417) .ماوراء الفقه، ج 5، بیرت، دارالاضواء.

- طباطبایی، محمدحسین .(1417). المیزان فی تفسیرالقرآن، ج‏15، قم، دفترانتشارات اسلامى جامعه‏ىمدرسین حوزه علمیه قم.

- طبرسی، فضل بن حسن. (1377). تفسیر جوامع الجامع، ترجمه بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، تهران.

- طریحی، فخرالدین .(1416). مجمع البحرین، تهران،کتابفروشی مرتضوى.

- طوفان، سحر .(1390). بررسی رابطه مفهوم حریم زنانه با آفرینش فضای ورودی در معماری ایران، فصلنامه زن و مطالعات خانواده، سال چهارم، شماره چهاردهم، ص 142-119.

- عاملی، محمد بن حسن حّر. (1409).  وسائل الشیعه، تصحیح موسسه آل البیت (ع)، موسسه آل البیت (ع)، قم.

- علی آبادی،محمد. (1380).تأثیرفرهنگ اسلامی بر معماری خانه وم حله، مرکز تحقیقات معماری وشهر سازی وزرات مسکن و شهرسازی.

- فراهیدی، عبدالرحمن الخلیل بن احمد .(1409) .العین، ج 4، تحقیق: المخزومی، مهدی و السامری، ابراهیم؛ قم، موسسه دارالهجره.

- فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. (1412) .القاموس المحیط، بیروت، داراحیاء التراث العربی.

- کلینی ، محمد بن یعقوب. (1402). فروع الکافی ،ج5، قم، دارالکتب الاسلامیه.

- محمودی، محمدمهدی، و نیک مقدم، نیلوفر. (1386). خانه وارث خاطرات نسل ها، مجله آبادی، شماره 55: ص 29-24.

- مدنی پور، علی. (1373). ساخت یک شهر، انتشارات کتاب شهر، تهران.

- مرتضی،هشام. (1387). اصول سنتی ساخت و ساز دراسلام، ترجمه ی ابوالفضل مشکین و کیومرث حبیبی، نشرمرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.

- مسائلی، صدیقه. (1388). نقشه پنهان به مثابه دستاورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 37.

- معماریان،غلامحسین. (1373). آشنایی بامعماری مسکونی ایرانی-گونه شناسی درونگرا. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.

- مکارم شیرازی، ناصر. (1374).تفسیر نمونه، ج 14، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

- منصوری،علی. (1389).حجاب وپ وشیدگی درشهرسازی ایرانی-اسلامی، نمونه پژوهش میدانی: بافت قدیم شهرشیراز. مسکن و محیط روستا، شماره 29، ص 38-49.

- موسوی خمینی، سید روح الله. (1384). تحریر الوسیله، ج 2، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

- ناری قمی،مسعود. (1389). مطالعات معناشناختی درباب مفهوم درونگرایی در شهر اسلامی. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره 43، ص : 69-81.

- نقره کار، عبدالحمید. (1392). تحلیل ساختار فضایی بیت الحرام و تاثیر آن بر معماری و شهرسازی ایران، مقالات بنیادی و کاربردی در حکمت هنر و معماری اسلامی، جلد اول، مقاله چهاردهم.

- نقیزاده، محمد. (1387). شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات)، انتشارات مانی، چاپ اول،  اصفهان.

- نوری، میرزا حسین. (1319). مُستَدرَکُ الوَسائل و مُستَنبَطُ المَسائل، قم، دارالکتب الاسلامیه.