واکاوی جلوه‌های تمثیلی اعلام انسانی و عناصر طبیعت در مرصاد العباد نجم رازی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 9، شماره 33، آبان 1396، صفحه 114-135   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی ماندگار^{* 1}؛ رضا اشرف زاده²

¹زبان وادبیات فارسی،ادبیات،دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند،بیرجند،ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران، مشهد.

چکیده

پژوهندگان عرفان و تصوف در بیان افکار و اندیشه‌های خویش از عنصر پر تأثیر تمثیل بسیار بهره جسته‌اند. باید اشاره داشت بسیاری از مفاهیمی که در نثرهای صوفیانه بیان می‌شود مفاهیم مجرد و تجربه‌های عرفانی است. عارف برای بیان کردن و انتقال دادن این گونه مفاهیم به مخاطب باید آن‌ها را حسی و ملموس نماید تا فهم و پذیرش مطالب آسان‌تر شود، در نتیجه یکی از شیوه‌های تسهیل این گونه امور در قالب داستان و تمثیل است. در این میان نجم الدین رازی، مؤلف مرصادالعباد، در آغاز هر فصل از اثرش ابتدا آیه و حدیثی متناسب با موضوع بیان داشته است. این نویسنده مانند دیگران کوشیده است تا عناصر تمثیل و مثال را از امور آشنا برای مردم انتخاب نماید. شیوه او در نقل و روایت و تمثیل در کمال سادگی و روانی است. از جمله مواد و عناصر تمثیلی بر کاربرد این مؤلف در توضیح و تبیین مقولات عرفانی و دینی، اعلام انسانی و طبیعت است که در این پژوهش نویسندگان سعی کرده‌اند به روش تحلیلی و اسنادی این موضوع را دنبال کنند و به واکاوی پاره‌ای از این نوع تمثیلات کارا و مؤثر، همت گمارند.

کلیدواژه‌ها

نجم الدین رازی؛ مرصاد العباد؛ عرفان؛ تمثیل؛ اعلام انسانی و عناصر طبیعت

مراجع

1. بهار، محمد تقی، (1386)، سبک شناسی (سه جلد)، تهران: زوار، چ دوم.
2. پور نامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی، چ چهارم.
3. جامی، نورالدین عبدالرحمن، (1382)، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه و تصحیح محمود عابدی، تهران: اطلاعات، چ چهارم
4. حلبی، علی اصغر، (1376)، مبانی عرفان و احوال عارفان، تهران: اساطیر.
5. خاقانی، بدیل بن علی، (1385)، دیوان، تصحیح سید ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، چ هشتم.
6. خزائلی، محمد، (1389)، اعلام قرآن، تهران: امیر کبیر، چ هشتم.
7. راشد محصّل، محمدرضا، (1389)، پرتوهایی از قرآن و حدیث در ادب فارسی، مشهد: به نشر، چ سوم.
8. رحیمیان، سعید، (1391)، مبانی عرفان نظری، تهران: سمت، چ پنجم.
9. سجادی، سید جعفر، (1386)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چ هشتم.
10. شوالیه، ژان، (1385)، فرهنگ نمادها، ترجمه و تحقیق سوادبه ی فضایلی، تهران: جیحون.
11. عطار نیشابوری، شیخ فرید الدین، (1387)، تذکره الاولیاء، بر اساس نسخه نیکلسون، تهران: طلایه، چ سوم.
12. غزالی، محمد بن محمد، (1390)، کیمیای سعادت، دو جلد، تصحیح احمد آرام، تهران: گنجینه، چ یازدهم.
13. غلامرضایی، محمد، (1388)، سبک شناسی نثرهای صوفیانه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
14. لاهیجی، محمد بن یحیی، (1388)، مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح محمدرضا برزگر و عفّت کرباسی، تهران: زوّار، چ هشتم.
15. مولوی، جلال الدین محمد، (1378)، مثنوی معنوی، از نسخه‌ی نیکلسون، مقدمه حسین الهی قمشه‌ای، تهران: محمد.
16. نجم الدین رازی، (1380)، مرصاد العباد من المبداء الی المعاد، به اهتمام محمد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی، چ نهم.
17. همایی، جلال الدین، (1367)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.