نظریه زمینه‌ای در قلمرو علم اطلاعات و دانش‌شناسی

دانش شناسی

مقاله 3، دوره 10، شماره 37، شهریور 1396، صفحه 31-42   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

شهره سید حسینی^{* 1}؛ احمد شعبانی²؛ عاصمه عاصفی³

¹دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه اصفهان

²استاد گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه اصفهان،

³دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه اصفهان

چکیده

هدف: پژوهش حاضر به بررسی ابعاد و وجوه گوناگون نظریه زمینه‌ای در پیوند با مطالعات کیفی و رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌پردازد.
روش پژوهش: روش انجام این پژوهش به صورت کتابخانه‌ای و مرور نظام‌مند مدل‌ها و الگوهای مختلف ارائه‌شده در مطالعات پیشین بوده است. به علاوه و بر همین اساس چارچوبی برای نظریه پردازی و ارزیابی کیفیت پژوهش‌های نظریه زمینه‌ای نیز ارائه شده است.
یافته‌ها: نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که به منظور نظریه‌پردازی مبتنی بر نظریه زمینه‌ای در حیطه علم اطلاعات و دانش‌شناسی بایستی رویکردهای «درجه مفهوم‌سازی» و «دامنه نظریه» را به شکل جدی مدنظر قرار داد. بر این اساس در حیطه «درجه مفهوم‌سازی» باید از توصیف محض موضوعات مورد مطالعه در علم اطلاعات و دانش‌شناسی به سمت تفسیر و بازتعریف مسائل پژوهشی مطرح در این حیطه گام برداشت و در نهایت به نظریه‌های ساختارمند و مبتنی بر شواهد دست یافت. همچنین در حیطه «دامنه نظریه» باید فقر نظری موجود در مطالعات علم اطلاعات و دانش‌شناسی را به گونه‌ای مورد توجه قرار داد که بتوان از «مفاهیم اصلی» مطرح در این حوزه به «نظریه‌های اساسی»، و نهایتاً  به «نظریه‌های رسمی» - یعنی بالاترین سطح نظریه‌پردازی در یک رشته علمی- نائل شد.
نتیجه‌گیری: نظریه زمینه‌ای روش پژوهشی استقرایی و اکتشافی است که امکان نظریه‌پردازی را برای پژوهشگران حوزه‌های موضوعی مختلف فراهم می‌کند. پژوهشگران بجای اتکا بر نظریه‌های پیشین، به شکل نظام‌مند و بر اساس داده‌های واقعی اقدام به تدوین نظریه می‌کنند. استفاده از نظریه زمینه‌ای مربوط به مواردی است که دانش ما در آن زمینه‏ها محدود است.

کلیدواژه‌ها

روش کیفی؛ نظریه زمینه‌ای؛ نظریه‌پردازی؛ علم اطلاعات و دانش‌شناسی

مراجع

اشتراوس، ا.؛ کوربین، ج. (1390). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. (ترجمه ابراهیم افشار). تهران: نشر نی.

اسماعیلی، م.؛ صلصالی، م.؛ چراغی، م.ع. (1392). کیفیت در مطالعات گراندد تئوری. مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، 2(3)، 287-296.

بازرگان، ع. (1391). مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته. دیدار: تهران.

پاول، رونالد، ار. (1379). روش‌های اساسی پژوهش برای کتابداران. ترجمه نجلا حریری. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی.

دانایی فرد، ح. (1389). استراتژی‌های نظریه پردازی. تهران: سمت.

رضویه، ا. (1393). روش‌های پژوهش در علوم رفتاری. شیراز: دانشگاه شیراز.

مدنی بروجنی، ا.؛ نصر، ا.ر. (1388). سه سو سازی: راهبردی برای نوآوری در پژوهش‌های آموزشی. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 8(30)، 56-73.

منصوریان، ی. (1386). گراندد تئوری چیست و چه کاربردی دارد؟. مجموعه مقالات همایش چالش‌های علم اطلاعات اصفهان،

Charmaz, K. (2008).     Grounded Theory as an Emergent Method. In: SN Hesse-Biber & P. Leavy (Eds), Handbook of Emergent Methods. New York: Guilford. Pp. 155-172.

Dunne, C. (2011). The Place of the Literature Review in Grounded Theory Research. International Journal of Social Research Methodology, 14(2), 111-124.

Elliott, N, Lazenbatt, A. (2005). How to Recognize A 'Quality' Grounded Theory Research Study. Aust J Adv Nurs, 22(3), 48-52.

Fram, S. M. (2013). The Constant Comparative Analysis Method Outside Of Grounded Theory. Qualitative Report, 18(1), 1-25.

Mcghee, G., Marland, G.R., & Atkinson, J. (2007). Grounded Theory Research: Literature Reviewing and Reflexivity. Journal of Advanced Nursing, 60(3), 334–342.

O’Connor, M. K., Netting, F. E., & Thomas, M. L. (2008). Grounded Theory: Managing the Challenge for Those Facing Institutional Review Board Oversight. Qualitative Inquiry, 14(1), 28-45

Oliver, M., Deedee, A. (2006). The Use of Triangulation Methods in Qualitative Educational Research. Journal of College Science Teaching, 35(4), 42-47.

Shiau, W. L., & George, J. F. (2014). A Grounded Theory Approach to Information Technology Adoption. Communications of the Association for Information Systems, 34(1), 81.

Sparkes, AC, Smith, B. (2009). Judging the Quality of Qualitative Inquiry: Criteriology and Relativism in Action. Psychology of Sport and Exercise, 10(5), 491-7.

Tan, J. (2010). Grounded Theory in Practice: Issues and Discussion for New Qualitative Researchers. Journal of Documentation, 66(1), 93-112.

Urquhart, C., Lehmann, H., & Myers, M. D. (2010). Putting the ‘Theory’back into Grounded Theory: Guidelines for Grounded Theory Studies in Information Systems. Information Systems Journal, 20(4), 357-381.

Vasconcelos, A, Sen, B., Rosa, A., Ellis, D. (2012). Elaborations of Grounded Theory in Information Research: Arenas/Social Worlds Theory, Discourse and Situational Analysis. Library and Information Research, 36(112), 120-146.

Weed, M. (2009). Research Quality Considerations for Grounded Theory Research in Sport & Exercise Psychology. Psychology of Sport and Exercise, 10(5), 502-10.

Wildemuth, B. (2014). Applying Grounded Theory Methods To Library And User Assessment. Libraries in the Digital Age (LIDA) Proceedings, 13.