بررسی فرسایش پذیری حوضه های آبخیز شمال دریاچه ارومیه با استفاده از تئوری فازی و GIS ( مطالعه موردی حوضه های آبخیز شمال تسوج)

فصلنامه جغـرافیا

مقاله 6، دوره 4، شماره 17، شهریور 1390، صفحه 151-171   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احد حبیب زاده^{* 1}؛ مالک رفیعی²؛ محمدرضا نیک جو³

¹دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه تبریز

²کارشناس ارشد ژئومورفولوژی ، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی

³استاد یار پژوهشی گروه جغرافیای دانشگاه تبریز

چکیده

فرسایش از جمله فرآیند‌های ژئومورفولوژیکی است که موجب به هم خوردگی سیستم پویای کره زمین شده و در شکل آن تغییرات بوجود می‌آورد، طرح­های بررسی فرسایش‌پذیری سطحی زمین و ارائه نقشه‌های پهنه‌بندی فرسایش میتواند گامی موثر در شناسائی مناطق حساس به فرسایش و در نتیجه بعنوان نقشه‌های پایه در تعیین مناطق اولویت‌دار برای عملیات‌های عمرانی و اجرائی مختلف باشند. در این طرح که در منطقه تسوج در شمال دریاچه ارومیه و شمال غرب استان آذربایجان شرقی به اجرا در آمده است ابتدا با استفاده از عکس‌های هوائی و نقشه‌های توپوگرافی منطقه، نقشه‌های زمین‌شناسی، هیدروگرافی و کاربری اراضی تهیه شده سپس با استفاده از 58 ایستگاه آماری که در کل حوضه های آبخیز شمال تسوج پراکنده هستند فرم‌‌های فرسایش تکمیل شده و در نهایت نظرات کارشناسی اعمال گردید سپس کلیه این نقشه‌ها در سیستم GIS رقومی گردیدند. پس از آن با استفاده از تئوری مجموعه‌های فازی و استفاده از عملگرهای منطقی و حسابی این مجموعه‌ها با دو روش نقشه‌های فرسایش‌پذیری تهیه و مورد مقایسه قرار گرفتند که در نهایت عملگر اجتماع مجموعه‌های فازی با توجه به نوع نرخ‌دهی و وزن‌دهی به نقشه‌ها قابلیت بهتری را در ارائه مناطق حساس به فرسایش از خود نشان دادند.

کلیدواژه‌ها

فرسایش پذیری؛ پهنه بندی؛ تئوری فازی؛ تسوج؛ GIS

مراجع

1- احمدی، حسن،1374 ،ژئومورفولوژی کاربردی، جلد 1، انتشارات دانشگاه تهران،

2- حبیب‌زاده، احد،1373 ،هیدرولوژی و هیدروژئولوژی صوفیان-تسوج، دانشگاه تبریز، پایاننامه کارشناسی.

3- حبیب‌زاده، احد، 1382، بررسی فرسایش پذیری سازندهای زمین شناسی در حوضه  های آبخیز شمال تسوج با استفاده از تئوری فازی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال ، پایاننامه کارشناسی ارشد.

4- درویش‌زاده، علی، 1370،زمین‌شناسی ایران، انتشارات نشر امروز تهران.

5-رفاهی، حسینقلی،1375 ،فرسایش آبی و کنترل آن، انتشارات دانشگاه تهران.

6-سلطانی ، محمد جعفر، 1375، ارزیابی به منظور مکان یابی عرصه های مستعد اجرای عملبات پخش سیلاب در محیط GIS.

7-طاهری، سید محمود، آشنائی با نظریه مجموعه‌های فازی، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،.

8-کشاورز بخشایش، محمد،1377، بررسی فرسایش‌پذیری حوضه آبخیز اوجان چای (بستان‌آباد-آذربایجان شرقی) دانشگاه تربیت مدرس، پایاننامه کارشناسی ارشد زمین شناسی مهندسی .

9- کریمی آذر، سجاد، 1375، بررسی سیستم های مختلف فرسایش بر روی سازند میوسن و  برآورد شدت  فرسایش و میزان  رسوب به روش EPM درحوضه  آبخیز آبشور.

10- مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام آذربایجان شرقی، گزارش تکمیلی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی تسوج، 1376.

11- مرکز تحقیقات منابع طبیعی آذربایجان شرقی، گزارش مطالعات مقدماتی ایستگاه تحقیقاتی پخش سیلاب تسوج، 1375.

12- مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام آذربایجان شرقی، گزارش تکمیلی هیدرولوژی تسوج 1379..

13- معاونت آبخیزداری، دفتر مطالعات، فرسایش آبی در حوضه های آبخیز کشور، وزارت جهاد سازندگی، 1374 .

14- نیک جو، محمد رضا،1374، ارزیابی کاربرد مدل  PSIAC  در برآورد فرسایش و رسوب حوضه  آبخیز دریانچای.

15- Jvang, C.H. yvin , yao Jhi and D.H. lee. Stability analysis at existing slopes considering uncertainty In  Engineering geology. 1998. pp:111-122.