پهنه‌بندی آگروکلیمایی کشت گندم دیم در استان کرمانشاه

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 2، دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 28، آبان 1396، صفحه 15-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رستگار محمدی^{* 1}؛ جواد خوشحال دستجردی²؛ داریوش رحیمی²؛ راضیه نوری³

¹دانشجوی دکتری اقلیم شناسی، دانشگاه خوارزمی

²دانشیار دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی، دانشگاه اصفهان

³کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان

چکیده

ازآنجایی‌که بیشترین سطح زیر کشت استان کرمانشاه اختصاص به کشت گندم دیم دارد، لذا پهنه‌بندی اقلیمی کشت گندم دیم که از اهداف پژوهش حاضر است ضروری به نظر می­رسد. در این تحقیق، از داده‌های اقلیمی ۶ ایستگاه سینوپتیک (۱۹۸۹ – ۲۰۱۲) و داده­های اقلیمی 8 ایستگاه کلیماتولوژی (2008-2013) استفاده گردید. ابتدا برای تحلیل و انجام مراحل توزیع­های مختلف احتمالاتی از  نرم‌افزار SMADA استفاده، و تاریخ کشت و بهترین توزیع آماری انتخاب شد. سپس نقشه بارش، دما و تنش­های دمایی استخراج و درصد مشارکت هر لایه در لایه پهنه‌بندی نهایی اعمال گردید. به‌طوری‌که بیشترین درصد مشارکت مربوط به بارش دوره جوانه‌زنی با ۵/31 درصد و کمترین درصد مشارکت مربوط به تنش گرمایی (30) درجه مرحله رسیدن با 8/1 درصد است. نتایج تحقیق نشان داد که در بین عناصر اقلیمی بارش و درجه حرارت، عوامل مهمی در کشت گندم دیم هستند. در پایان با تلفیق لایه­ها به روش همپوشانی وزنی در محیط ArcGIS نقشه پهنه­بندی اقلیمی گندم دیم استخراج گردید. نتایج نشان داد که مناطق بسیار مناسب با مساحت 7/16 درصد در بخش‌های از شمال غرب، غرب و جنوب غرب، مناطق مناسب با مساحت 36/14 درصد در شمال غرب، غرب و جنوب غرب، مناطق متوسط با 27/15 درصد در جنوب غرب، غرب، مرکز، شمال، شمال شرق و جنوب شرق و مناطق ضعیف با 64/53 درصد اغلب در مرکز و شمال شرق قرار دارند. نتایج این پژوهش می‌تواند با توجه به قابلیت سامانه اطلاعات جغرافیایی در ترکیب و تولید اطلاعات مکانی و توصیفی، مدیران و تصمیم‌گیرندگان را برای دسترسی به اطلاعات یاری نموده و مدل متناسب را با توجه به نوع برنامه‌ریزی زراعی ساخته و ارائه کند.

کلیدواژه‌ها

آگروکلیما؛ بارش ۵ میلی‌متر؛ پهنه‌بندی؛ گندم دیم؛ استان کرمانشاه

مراجع

1. آریا پور، ع.، م. حدیدی، ف. امیری و ع. حسین بیرانوند. 1394. تعیین مدل شایستگی تولید علوفه در مراتع سراب سفید بروجرد با استفاده از سیستم سامانه اطلاعات جغرافیایی. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(1): 47-60.

2. بلیانی، ی.، ز. حجازی­زاده، ع. فرجی و ع. بیات. 1391. پهنه­بندی اقلیم کشاورزی کشت گندم دیم با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: استان فارس. جغرافیای طبیعی، 5(15): 33-50.

3. تهامی­پور زرندی، م.، ح. ا. سلامی، س. یزدانی و ا. ح. چیذری. 1392. تعیین دامنۀ وابستگی فضایی ریسک سیستماتیک عملکرد گندم دیم در ایران: کاربرد الگوهای خودرگرسیون فضایی. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 44(3): 343-356.

4. خدابنده، ن. 1389. غلات. چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران. 538 صفحه.

5. خوشحال دستجردی، ج. و م. مصطفوی دارانی. 1394. هواشناسی و اقلیم‌شناسی کشاورزی گیاهان زراعی. انتشارات علم آفرین. 530 صفحه.

6. دستان، س. و ع. داداشی رودباری. ۱۳۹۳. پهنه­بندی زراعی - اقلیمی اراضی کشاورزی مازندران برای کشت گندم دیم با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). مجموعه مقالات سیزدهمین همایش علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران و سومین همایش علوم و تکنولوژی بذر ایران. انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج. 4 الی 6 شهریورماه.

7. ذوالفقاری، م.، غ. مرادی و غ. خدرائی. ۱۳۹۰. آشکارسازی اثر عناصر اقلیمی بر عملکرد گندم دیم استان مرکزی طی سه ده اخیر. مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی هواشناسی و مدیریت آب کشاورزی. دانشگاه تهران، گروه مهندسی آبیاری. تهران. ا الی 2 آذرماه.

8. زارعی گرزی، خ. 1393. پتانسیل‌یابی اقلیمی کشت گندم دیم در استان لرستان. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد. دانشکده جغرافیا و علوم برنامه‌ریزی. دانشگاه اصفهان. 112 صفحه.

9. ساری صراف، ب.، س. بازگیر و غ. محمدی. 1389. پهنه­بندی پتانسیل­های اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان غربی. جغرافیا و توسعه، 7(13): 5-26.

10. صیدی شاهیوندی، م.، ش. خالدی، ع. شکیبا و ب. میرباقری. 1392. پهنه‌بندی اقلیم کشاورزی ذرت دانه‌ای در استان لرستان با استفاده از تکنیک‌های سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(29): 195-214.

11. فیضی­زاده، ب‌‌.، ح. ‌ابدالی، م. رضایی بنفشه و غ. ‌محمدی. 1391. پهنه­بندی قابلیت کشت گندم دیم در سطح استان آذربایجان شرقی با استفاده از تحلیل­های مکانی GIS. زراعت، 25(3): 75-91.

12. کمالی، غ. ع.، ع. صدقیانی­پور، ع. صداقت کردار و ا. عسگری. 1387. بررسی پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی. آب و خاک، 22(2): 467-483.

13. الله­کرم تاجدی، س. و پ. الله­کرم تاجدی. ۱۳۹۳. پهنه­بندی تاریخ­های مناسب کشت گندم دیم در استان چهارمحال و بختیاری. مجموعه مقالات همایش ملی تغییرات اقلیم و مهندسی توسعه پایدار کشاورزی و منابع طبیعی. شرکت علم و صنعت طلوع فرزین. تهران. 5 تیرماه.

14. مرادی، ع. ر.، م. جعفری، ح. ارزانی و م. ابراهیمی. 1395. ارزیابی تغییر کاربری اراضی مرتعی به دیم­زار با استفاده از تصاویر ماهواره­ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(1): 89-100.

15. میرعلیزاده فرد، س. ر. و س. م. علی­بخشی. 1395. پایش و پیش­بینی روند تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل زنجیره مارکوف و مدلساز تغییر کاربری اراضی (مطالعة موردی: دشت برتش دهلران، ایلام). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(2): 33-46.

16. نادری، م.، ب. سبحانی و ب. زینالی. ۱۳۹۴. پهنه­بندی آگروکلیماتیک کاشت گندم دیم در استان اردبیل با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). مجموعه مقالات دومین همایش بین­المللی کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گیاهان دارویی. انجمن علمی مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی ایران، موسسه هزاره سوم. 29 بهمن ماه.

17. نصیری محلاتی، م. و ع. کوچکی. 1385. آنالیز شاخص‌های آگروکلیماتیک ایران در شرایط تغییر اقلیم. پژوهش‌های زراعی ایران. 4(1): 169-180.

18. Hussain SS, Mudasser M. 2007. Prospects for wheat production under changing climate in mountain areas of Pakistan–An econometric analysis. Agricultural Systems, 94(2): 494-501.

19. Leilah A, Al-Khateeb S. 2005. Statistical analysis of wheat yield under drought conditions. Journal of Arid Environments, 61(3): 483-496.

20. Norwood CA. 2000. Dryland winter wheat as affected by previous crops. Agronomy Journal, 92(1): 121-127.

21. Priya S, Shibasaki R. 2001. National spatial crop yield simulation using GIS-based crop production model. Ecological Modelling, 136(2): 113-129.

22. Rees D, Samiullah A, Rehman F, Kidd C, Keatinge J, Raza S. 1990. Precipitation and temperature regimes in upland Balochistan: their influence on rain-fed crop production. Agricultural and Forest Meteorology, 52(3-4): 381-396.

23. Shen S, Yang S, Li B, Tan B, Li Z, Le Toan T. 2009. A scheme for regional rice yield estimation using ENVISAT ASAR data. Science in China Series D: Earth Sciences, 52(8): 1183-1194.

24. Sultana H, Ali N, Iqbal MM, Khan AM. 2009. Vulnerability and adaptability of wheat production in different climatic zones of Pakistan under climate change scenarios. Climatic Change, 94(1): 123-142.

25. Zhang Y. 1994. Numerical experiments for the impacts of temperature and precipitation on the growth and development of winter wheat. Journal of Environment Science, 5: 194-200.