مطالعه سرعت و طول دوره پرشدن دانه در ژنوتیپ‌های امید بخش تریتیکاله در استان گلستان

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 2، دوره 1، شماره 1، آبان 1394، صفحه 9-12   

چکیده

به منظور درک خصوصیات مربوط به پرشدن دانه­ها با توجه به دو ویژگی سرعت و طول دوره پرشدن دانه در بهبود عملکرد دانه، آزمایش مزرعه­ای با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8، ET-84-15، ET-85-7، ET-85-9 و JUANILO 92 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال‌های زراعی 88-1387اجراء گردید. نتایج نشان داد در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه و سرعت و دوره پرشدن دانه را به خود اختصاص داد. عملکرد دانه با سرعت و دوره پرشدن دانه همبستگی مثبت و معنی­داری نشان داد. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.

کلیدواژه‌ها

ترتیکاله؛ عملکرد دانه؛ پرشدن دانه

اصل مقاله

مطالعه سرعت و طول دوره پرشدن دانه در ژنوتیپ­های امید بخش تریتیکاله در استان گلستان

مرضیه رشیدپور¹، حسین علی فلاحی²، مسعود عزت احمدی³، عباسعلی نوری نیا²

1- دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه آزاد اسلامی قائم شهر، 2- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان،

3- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

[e-mail]

چکیده

به منظور درک خصوصیات مربوط به پرشدن دانه­ها با توجه به دو ویژگی سرعت و طول دوره پرشدن دانه در بهبود عملکرد دانه، آزمایش مزرعه­ای با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8، ET-84-15، ET-85-7، ET-85-9 و JUANILO 92 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال‌های زراعی 88-1387اجراء گردید. نتایج نشان داد در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه و سرعت و دوره پرشدن دانه را به خود اختصاص داد. عملکرد دانه با سرعت و دوره پرشدن دانه همبستگی مثبت و معنی­داری نشان داد. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.

واژه­های کلیدی: ترتیکاله، عملکرد دانه، پرشدن دانه.

 

مقدمه

تریتیکاله محصولی موفق از هیبریداسیون گندم و چاودار می­باشد، عملکرد دانه یکی از مهم­ترین معیارها برای مقایسه ژنوتیپ­های تریتیکاله می­باشد (رینولدز و همکاران،2000). سرعت پر­شدن دانه بیانگر سرعت واکنش­های بیوشیمیایی دخیل در سنتز نشاسته و پروتئین است. به طور کلی افزایش عملکرد ژنوتیپ­های پرمحصول عمدتاً از طریق ژنوتیپ­هایی با سرعت پرشدن دانه بیشتر میسر گردیده است (یانگ و زانگ، 2006). وزن دانه تحت تاثیر مدت و سرعت پرشدن دانه قرار دارد، بنابراین بررسی این دو مولفه به نژادگران را در جهت تشخیص این ­که کدام ­یک از دو مولفه اهمیت بیشتری دارد، یاری می­کند. حسین­پور و همکاران (1385) و عطارباشی و همکاران (1381) نیز همبستگی عملکرد دانه را با سرعت پرشدن دانه مثبت و معنی­دار گزارش کردند و اظهار داشتند که عملکرد دانه ژنوتیپ­ها تحت تاثیر دوره پرشدن دانه نبوده است.

 

مواد و روش‏ها

به منظور مطالعه سرعت و دوره پرشدن دانه تریتیکاله، آزمایشی به صورت طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار با 13 ژنوتیپ در شمال استان گلستان اجراء گردید. دوره پرشدن دانه با در نظر گرفتن تعداد روز از گرده­­افشانی تا رسیدگی فیزیولوژیک محاسبه شد. سرعت پر شدن دانه از فرمول زیر محاسبه گردید (دوست محمدی و رضایی، 1380):

سرعت پر شدن دانه = (عملکرد دانه یک متر مربع/ مجموع درجه روز رشد دوره پر شدن دانه) × 10

درجه روز رشد (GDD) از معادله زیر محاسبه شد:

= Σ[((Tmax+Tmin)/2) -Tb] GDD

در معادله فوق GDD، درجه روز رشد؛ ‏Tb، درجه حرارت پایه که برای تریتیکاله صفر درجه سانتی­گراد در نظر گرفته شد (آسه ریچ و همکاران، 2009)؛ Tmax و Tmin به ­ترتیب حداکثر دمای‌ روزانه‌ با یک‌ حد بالایی‌30 درجه‌ سانتی­گراد و حداقل‌ دمای‌ روزانه‌ با یک‌ حد پایینی‌ صفر درجه‌ سانتی­گراد می‌باشد. داده­های آزمایش با نرم­افزار آماری SAS مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند، مقایسه میانگین­ها با آزمون چند­دامنه­ای دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.

 

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد دانه ژنوتیپ­های مورد آزمایش در سطح احتمال یک درصد (P<0/01) دارای اختلاف بسیار معنی­دار بود (جدول 1). بالاترین و پایین­ترین عملکرد دانه به ­ترتیب مربوط به ژنوتیپ­های ET-82-15 با وزن 602 گرم در مترمربع و Juanillo92 با وزن 442 گرم در متر مربع بود (جدول 2). همچنین بین ژنوتیپ­های مورد آزمایش از نظر سرعت پرشدن دانه اختلاف معنی­­داری در سطح احتمال پنج درصد (P<0/05) وجود داشت (جدول 1). بیشترین و کمترین سرعت پرشدن دانه به ترتیب مربوط به ژنوتیپ­هایET-82-15 و ET-79-4بود (جدول 2). همبستگی عملکرد دانه با سرعت پرشدن دانه مثبت و معنی­دار بود (r=0/898**) (جدول 3)، که با یافته­های حسین پور و همکاران (1385) و عطارباشی و همکاران (1381) مطابقت دارد.

جدول1- نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه، سرعت و طول دوره پرشدن دانه در ژنوتیب­های تریتیکاله

میانگین مربعات
منابع تغییرات	درجه آزادی	عملکرد دانه	سرعت پرشدن دانه	طول دوره پرشدن دانه
تکرار تیمار خطا	2 12 24	38/0 **45/0 13/0	989/0 *53/0 212/0	61/1  ns26/2 53/1
درصد ضریب تغییرات		13/7	179/7	85/2

*، ** ، ns  به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج درصد، معنی دار در سطح احتمال یک درصد و غیر معنی دار

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول2- مقایسه میانگینعملکرد دانه، سرعت و طول دوره پرشدن دانه درژنوتیپ‌های مختلف تریتیکاله

ژنوتیپ	عملکرد دانه (گرم در متر مربع)		طول دوره پرشدن دانه (روز)		متوسط سرعت پرشدن دانه (گرم در 10 درجه روز رشد)
ET-79-3	b	531	abc	44/0	Abc	6/65
ET-79-4	cd	466	abc	43/3	E	5/80
ET-79-17	bc	520	abc	43/3	Abcde	6/44
ET-82-8	bcd	486	abc	44/0	Cde	5/95
ET-82-15	a	602	a	45/0	A	7/19
ET-82-16	bc	514	abc	43/0	abcde	6/41
ET-83-20	bc	504	c	42/0	ab	6/67
ET-84-5	b	538	abc	44/0	abcd	6/59
ET-84-8	b	530	bc	42/3	a	6/88
ET-84-15	bcd	491	abc	43/0	bcde	6/02
ET-85-7	b	530	abc	43/3	abcde	6/46
ET-85-9	bc	518	ab	44/3	abcde	6/44
Juanillo 92	d	344	bc	42/3	de	5/82

اعداد هر گروه در هر ستون که دارای یک حرف مشترک هستند، فاقد تفاوت معنی­دار بر اساس آزمون چند دامنه‏ای دانکن در سطح 5 درصد می‏باشند.

 

ژنوتیپ­های مورد آزمایش از لحاظ طول دوره پرشدن دانه تفاوت قابل ملاحظه­ای نداشتند (جدول 1). بیشترین و کمترین طول دوره پر شدن دانه را به­ترتیب ژنوتیپ­های ET-82-15 (45 روز) و ET-83-20 (42 روز) داشتند (جدول 2). همبستگی عملکرد دانه با طول دوره پر شدن دانه مثبت و معنی‌دار بود (جدول 3). نتایج با یافته­های حسین پور و همکاران (1385) مغایرت دارد.

جدول 3-  ضرایب همبستگی ساده بین صفات مورد مطالعه در ژنوتیپ‌های تریتیکاله

صفات	عملکرد دانه	سرعت پر شدن دانه	طول دوره پر شدن دانه
عملکرد دانه	1
سرعت پر شدن دانه	**898/0	1
طول دوره پر شدن دانه	*588/0	ns251/0	1

*، ** و ns به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج درصد، یک درصد و غیر معنی دار

 

مراجع

1-     حسین پور، ط.، س. ع. سیادت، ر. مامقانی، ق. فتحی و م. رفیعی. 1385. مطالعه سرعت و دوره پر شدن دانه ژنوتیپ­های گندم در شرایط دیم کوهدشت لرستان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد سیزدهم. صفحه 88-81.

2-     دوست همدانی، م. ی. و ع. رضائی. 1380. بررسی منابع مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی عملکرد ذرت از طریق تجزیه علیت. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد32. شماره4. صفحه 680-671.

3-     عطار باشی، م. ر.، س. گالشی، ا. سلطانی و ا. زینلی. 1381. ارتباط فنولوژی و صفات فیزیولوژیک با عملکرد دانه گندم در شرایط دیم. مجله علوم کشاورزی ایران. جلد 33. شماره 1. صفحه 28-21.

4-     Acreche, M.M., and G.A. Slafer. 2009. Grain weight,  Radiation interception and use efficiency as affected by sink-strength in Mediterranean wheats released from 1940 to 2005.  Field Crops Res. 110: 98-105.

5-     Reynolds. M. P., Skovmand, B., Trethowan, R. m., singh, R. P., and  M .Van Ginkel. 2000. Applying physlological strategies to wheat breeding. CIMMYT wheatprogram.(1999-2000). pp. 49-56 International wheat improvement center.

6-     Yang, G., and J. Zhang. 2006. Grain filling of cereals under soil drying. New physiologist. 169(2):223.