تأثیر تراکم کاشت بر خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی ارقام جو بهاره

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 1، دوره 1، شماره 2، آذر 1390، صفحه 1-7   

چکیده

به منظور بررسی تأثیر تراکم کاشت بر خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی ارقام جو بهاره آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بروجرد در سال زراعی 1387-1388 اجرا شد. در این بررسی رقم به عنوان تیمار اصلی در دوسطح: محلی و  نصرت  و تراکم بوته درچهار سطح: (300) ، (350) ، (400) و (450 بذر در مترمربع) تیمار فرعی را تشکیل دادند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که سطوح مختلف تراکم وارقام به کاررفته درآزمایش تاثیر معنی داری بر روی صفات عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در سنبله، شاخص برداشت وعملکرددانه نشان داد. همچنین اثر متقابل ارقام جو در سطوح مختلف تراکم برای صفات عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت معنی دارگردید. همچنین بیشترین عملکرد دانه متعلق به رقم نصرت با 10622 کیلوگرم در هکتار و تراکم 350 بذر در مترمربع با 10321 کیلوگرم در هکتار بود.
 

کلیدواژه‌ها

تراکم کاشت؛ خصوصیات فیزیولوژیکی رشد؛ جو بهاره

اصل مقاله

تأثیر تراکم کاشت بر خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی ارقام جو بهاره

امین نظامی¹، حیدرعلی کشکولی²، میلاد ایزدخواه³

1- دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته مهندسی کشاورزی-زراعت، عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد،

2- استاد تمام دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان، 3- دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته مهندسی کشاورزی-آبیاری و  زهکشی،

عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بروجرد

[e-mail]

چکیده

به منظور بررسی تأثیر تراکم کاشت بر خصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی ارقام جو بهاره آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بروجرد در سال زراعی 1387-1388 اجرا شد. در این بررسی رقم به عنوان تیمار اصلی در دوسطح: محلی و  نصرت  و تراکم بوته درچهار سطح: (300) ، (350) ، (400) و (450 بذر در مترمربع) تیمار فرعی را تشکیل دادند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که سطوح مختلف تراکم وارقام به کاررفته درآزمایش تاثیر معنی داری بر روی صفات عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در سنبله، شاخص برداشت وعملکرددانه نشان داد. همچنین اثر متقابل ارقام جو در سطوح مختلف تراکم برای صفات عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت معنی دارگردید. همچنین بیشترین عملکرد دانه متعلق به رقم نصرت با 10622 کیلوگرم در هکتار و تراکم 350 بذر در مترمربع با 10321 کیلوگرم در هکتار بود.

واژه­های کلیدی: تراکم کاشت ، خصوصیات فیزیولوژیکی رشد ، جو بهاره

 

مقدمه

جو از قدیمی‌ترین گیاهانی است که در ایران موردبهره برداری قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که جو در منطقه‌ای شامل کوه‌های زاگرس به طرف آناتولی، فلسطین و آفریقا منشأ یافته باشد. اهمیت اصلی جو در ایران به علت نقش آن در تغذیه دام می‌باشد. بر این اساس جو در مرتبه دوم بعد از گندم قرار دارد(1). ذوالفقاری در مقایسه میانگین تیمارهای تراکم بذر به این نتیجه دست یافت که بالاترین عملکرد دانه به تراکم 450 بذر در مترمربع و پایین‌ترین آن به تراکم 350 بذر در مترمربع تعلق دارد(7).کاشت محصول باید در تراکمی صورت گیرد که گیاه به خوبی سبز شده و در هر یک از مراحل رشد فضای کافی جهت حداکثر استفاده از منابع محیطی راداشته باشدبه این ترتیب تعیین تراکم مناسب گیاهی مستلزم اگاهی کامل از ویژگی های فیزیولوژیکی گیاه است(5). هدف ازاجرای این آزمایش مشخص کردن بهترین رقم معرفی شده در منطقه ، همچنین تعیین بهترین تراکم بوته و بررسی اثرات متقابل رقم و تراکم می‌باشد.

 

مواد و روش‌ها

این آزمایش درایستگاه تحقیقات کشاورزی بروجرددرسال زراعی 88-87 انجام گرفت. فاکتور اول در دو سطح:رقم محلی(دو ردیفه، بهاره)و رقم نصرت(شش ردیفه، بهاره- پاییزه) و فاکتور دوم در چهار سطح: (300، 350، 400 ، 450 بذر در مترمربع) هر کدام با سه تکرار  در نظر گرفته شدند.هرکرت آزمایشی شامل شش خط کشت به طول شش متروعرض هر پشته60سانتی متربه فاصله 20 سانتی‏متر در نظرگرفته شد.

به هنگام رسیدن محصول پس از حذف حاشیه‌ها، بوته‌های یک خط از وسط کرت به عنوان خط عملکرد در هر پلات انتخاب شد و به مساحت 5/0 مترمربع برداشت صورت پذیرفت و به آزمایشگاه منتقل شد و این کار در سه تکرار انجام پذیرفت و همزمان تعداد سنبله در هر بوته، تعداد دانه در هر سنبله (میانگین 10 بوته) یادداشت شد وعملکرد بیولوژیک،عملکرددانه،وزن هزار دانه همچنین شاخص برداشت در هر پلات آزمایشی محاسبه گردید. در پایان داده‌ها با نرم‌افزار Excel جمع‌بندی و سپس با نرم‌افزار SAS تجزیه و تحلیل شد.

جدول 1: آنالیز واریانس صفات مورد بررسی و اثر متقابل آنها

منابع تغییرات	درجه آزادی	عملکرد بیولوژیک	تعداد سنبله در بوته	تعداد دانه در سنبله	وزن هزاردانه	عملکرد دانه	شاخص برداشت
تکرار	2	**3/25174373	ns 15/0	ns 87/31	ns 89/1	**9/660489	ns 974/3
تراکم	3	**0/54246766	ns 073/0	* 25/42	ns 873/43	**2/14808625	**836/140
خطای آزمایشی	6	0/2900607	218/0	02/5	505/13	3/993683	541/0
رقم	1	**0/757609777	**260/19	**001/6672	ns 906/20	**4/100200793	*621/23
تراکم در رقم	3	*0/24504509	ns 029/0	ns 30/35	ns 863/4	ns 0/0	**917/44
خطای آزمایشی	8	5893543	29/0	52/18	72/15	62193	37/3
ضریب تغییرات(%)	-	87/12	29/16	53/14	22/10	30/8	09/4

*و** به ترتیب معنی داری در سطح احتمال 5 درصد و 1درصد

ns: عدم اختلاف معنی دار

 

نتایج و بحث

عملکرد بیولوژیک

نتایج حاصله نشان داد که ارقام و تراکم‌های مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار شدند. همچنین اثرات متقابل رقم و تراکم بر روی عملکرد بیولوژیک در سطح پنج درصد معنی‌دار گردید (جدول1).  تاثیر ارقام مختلف بر روی عملکرد بیولوژیک نشان داد که رقم نصرت با میانگین 24470 کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد بیولوژیک رادارا بود (نمودار1). اثرسطوح مختلف تراکم بر روی این صفت نشان داد که تراکم 350 بذر در مترمربع بالاترین عملکرد بیولوژیک را دارا بود (نمودار2). دلیل وجود اختلاف معنی‌دار بین ارقام را به این صورت می‏توان ذکر کرد که رقم نصرت به دلیل توزیع بهتر برگ‌ها در ساقه و دریافت مطلوب تشعشع دارای وزن خشک بیشتر و مواد فتو سنتزی بیشتری تولید و با ارسال آن به اندام‏های در حال رشد عملکرد بیولوژیک بالاتری نسبت به رقم محلی تولیدکرد. همچنین دلیل وجود اختلاف معنی‌داربین تراکم‏ها به این صورت می‏توان ذکر کرد که تراکم 350 بذر در مترمربع به دلیل توزیع مناسب بوته‌ها بر روی سطح زمین و جذب حداکثر تابش خورشیدی نسبت به سایر تراکم‌ها بیشترین عملکرد بیولوژیک را تولید کرد. در ضمن نتایج بدست آمده از این تحقیق با سایرین مطابقت داشت (5).

 

تعداد سنبله در بوته

نتایج نشان داد که رقم‌های مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار شدند(جدول1). تاثیر ارقام مختلف بر روی این صفت نشان داد که رقم محلی با میانگین 23/4 سنبله بالاترین تعداد سنبله در بوته را دارا بود (نمودار 3). اثرسطوح مختلف تراکم بر روی تعداد سنبله در بوته نشان داد که تراکم‌ 450 بذر در مترمربع بالاترین سنبله در بوته را دارا بود (نمودار 4). بین ارقام به کار رفته شده اختلاف معنی‌داری مشاهده شد که علت آن را می‌توانیم وجود تفاوت در بین ارقام دوردیفه و شش‌ردیفه ذکر کرد که از خصوصیات ارقام دوردیفه، تولید پنجه بیشتر نسبت به ارقام شش‌ردیفه است به همین دلیل رقم محلی (دوردیفه) نسبت به رقم نصرت (شش‌ردیفه) تعداد سنبله در بوته بیشتری تولید کرد نتایج بدست آمده از این تحقیق با سایرین شباهت داشت(2و7).

نمودار 1: میانگین عملکرد بیولوژیک تحت تاثیر رقم­های مورد بررسی	نمودار 2: میانگین عملکرد بیولوژیک تحت تاثیر تراکم­های مورد بررسی
نمودار 3: میانگین تعداد سنبله در هر بوته تحت تاثیر رقم‏های مورد بررسی	نمودار4: میانگین تعداد سنبله در هر بوته تحت تاثیر تراکم‏های مورد بررسی

 

 

 

تعداد دانه در سنبله

نتایج حاصله نشان داد که رقم‌ها و تراکم‌های مورد مطالعه به ترتیب در سطح احتمال یک درصد و پنج درصد معنی‌دار شدند(جدول1). اثر ارقام مختلف نشان داد که رقم نصرت با میانگین 28/46 بالاترین دانه در سنبله رادارابود (نمودار 5). تاثیر تراکم های متفاوت بر روی این صفت نشان داد که تراکم‌ 350 بذر در مترمربع بالاترین ‌دانه در سنبله را دارا بود (نمودار6). دلیل وجود اختلاف معنی دار بین ارقام به کار رفته شده برای این صفت را میتوان تفاوت بین ارقام دوردیفه (محلی) و شش‌ردیفه(نصرت) ذکر کرد که ارقام شش‌ردیفه نسبت به دو‌ردیفه تعداد دانه در سنبله بیشتری تولید می‌کنند. همچنین در بین تیمارهای تراکم، تراکم 350 بذر در مترمربع بیشترین دانه در سنبله را تولید کرد که علت این امر رارقابت متعادل بین بوته‌ها و توزیع مواد فتوسنتزی به مقدار کافی در بین دانه‌ها دراین تراکم ذکر نمود. سایر محققین نیز چنین نتایجی را بدست آورده‏اند (2و6و7).

 

17935 bc

 

 

22273/3a

 

 

19993 ab

 

وزن هزار دانه

نتایج حاصله نشان دادکه تیمارهای آزمایش اثر معنی‌داری بر روی این صفت نداشتند (جدول1).

نمودار 5: میانگین تعداد دانه در هر سنبله تحت تاثیر رقم‏های مورد بررسی	نمودار 6 : میانگین تعداد دانه در هر سنبله تحت تاثیر تراکم‏های مورد بررسی

 

عملکرد دانه

نتایج حاصل از تجزیه واریانس عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد برای ارقام و تراکم های مختلف معنی‌دار شد(جدول1).اثرتیمارارقام مختلف نشان داد که رقم نصرت با میانگین 10622 کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه را داشت(نمودار7).تاثیر سطوح مختلف تراکم‌بر عملکرد دانه نشان داد که تراکم 350 بذر در مترمربع بالاترین عملکرد را دارا بود(نمودار8). دلیل وجود اختلاف معنی دار بین ارقام را می‌توان بالاتر بودن عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در سنبله در رقم نصرت نسبت به رقم محلی نسبت داد، همچنین در بین تراکم‌های مختلف از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی‌داری مشاهده شد که تراکم 350 بذر در مترمربع به دلیل بالا بودن عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و تعداد دانه در سنبله بیشترین عملکرددانه را دارا بود. نتایج به دست آمده ازاین تحقیق با نتایج دیگران همخوانی دارد (3و4).

­

نمودار 7: میانگین عملکرد دانه تحت تاثیر رقم‏های مورد بررسی	نمودار 8: میانگین عملکرد دانه تحت تاثیر تراکم  مورد بررسی

 

شاخص برداشت

نتایج حاصله نشان داد که رقم ها وتراکم های مورد مطالعه به ترتیب در سطح احتمال پنج درصد ویک درصد معنی دار شدند. همچنین اثر متقابل رقم وتراکم در سطح احتمال یک درصداختلاف معنی دار نشان دادند(جدول1). اثرارقام مختلف بر روی شاخص برداشت نشان دادکه رقم محلی با میانگین 87/45درصد دارای بالاترین شاخص برداشت بود(نمودار9). تاثیر سطوح مختلف تراکم بر روی این صفت نشان داد که تراکم350 بذر در متر مربع با میانگین 64درصددارای بالاترین شاخص برداشت بود (نمودار10).

نمودار 9: میانگین شاخص برداشت تحت تاثیر رقم‏های مورد بررسی	نمودار 10: میانگین شاخص برداشت تحت تاثیر تراکم‏های مورد بررسی

نتایج به دست آمده نشان داد که در بین ارقام به کار رفته رقم دو ردیفه(محلی) نسبت به رقم شش ردیفه(نصرت)عملکردبیولوژیک کمتری داشت ودر کل موجب افزایش شاخص برداشت در رقم محلی نسبت به رقم نصرت گردید.همچنین با افزایش تراکم شاخص برداشت کاهش نشان داد اما از آن جایی که تراکم 350 بذر در متر مربع نسبت به سایر تراکم ها به اندازه کافی تشعشع دریافت کرده و رشد رویشی آن متناسب با رشد زایشی بوده است نسبت به سایر تراکم ها شاخص برداشت بیشتری داشت. سایر محققین نیز نتایج مشابه ای به دست آوردند(2و7).

 

نتیجه گیری

نتایج حاصله نشان داد،از بین تراکم‌های به کار رفته شده تراکم 350 بذر درمترمربع بالاترین عملکرد دانه را به میزان 10321 کیلوگرم در هکتار تولید کرد، که دلیل این امر را می‌توان بالا بودن تعداد دانه در سنبله، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در این تراکم ذکر نمود.ُ همچنین در بین ارقام به کار رفته شده رقم نصرت بالاترین عملکرد دانه را به دلیل بالاتر بودن تعداد دانه در سنبله و عملکرد بیولوژیک به میزان 10622 کیلوگرم درهکتار تولید نمود.

مراجع

1-     Khajeh por,M. ,2005. agronomy basic.esfahan university,p.381

2-     Khosro, M.2008. evalution of compettion abilites of advanced barley jenotypes with deffrent densities for controlling weed growthe in dry land condition for kermanshah,p.100

3-     Kirby, E. J. M. 1967. The effect of plant density upon the growth and yield of barely. J. Agric. Sci. Camb. 68: 317-324.

4-     Kirby, E. J. M. and T. J. Riggs. 1978. Development consequences of two-row and six-row ear type in spring barely. J. Agric. Sci. 91: 207-216.

5-     Sarmad nia,j.,avas,k. ,1989.plant physioljy.mashhad university,p.398

6-     Stacey, A. 2003. Wehat crop establishment: seeding rate and depth and row spacing. Canada Grain Council Complete Guide to Wheat Management.

7-     Zolfaghari, M.2008. effect of weeds and seed density effect on grain yield of barley varieties under dry land condition in kermanshah,p.120.