ارزیابی انتقال مجدد ماده خشک و همبستگی آن با عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های تریتیکاله

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 2، دوره 1، شماره 2، آذر 1390، صفحه 8-11   

چکیده

به منظور مطالعه انتقال مجدد و شناخت ارتباط آن با عملکرد دانه، آزمایشی با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8،ET-84-15،ET-85-7، ET-85-9 و Juanillo 92 در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال زراعی 88-1387اجراء گردید. نتایج حاکی از اختلاف بسیار معنی­دار بین ژنوتیپ­ها از لحاظ عملکرد دانه، میزان انتقال ماده خشک، بازده و درصد انتقال مجدد بود. در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد. همبستگی عملکرد دانه با میزان ماده خشک انتقال یافته مثبت و غیر معنی­دار و با درصد انتقال مجدد منفی و غیرمعنی­دار بود. میزان ماده خشک انتقال یافته همبستگی مثبت و بسیار معنی­داری با بازده انتقال مجدد و درصد انتقال مجدد داشت. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.
به منظور مطالعه انتقال مجدد و شناخت ارتباط آن با عملکرد دانه، آزمایشی با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8،ET-84-15،ET-85-7، ET-85-9 و Juanillo 92 در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال زراعی 88-1387اجراء گردید. نتایج حاکی از اختلاف بسیار معنی­دار بین ژنوتیپ­ها از لحاظ عملکرد دانه، میزان انتقال ماده خشک، بازده و درصد انتقال مجدد بود. در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد. همبستگی عملکرد دانه با میزان ماده خشک انتقال یافته مثبت و غیر معنی­دار و با درصد انتقال مجدد منفی و غیرمعنی­دار بود. میزان ماده خشک انتقال یافته همبستگی مثبت و بسیار معنی­داری با بازده انتقال مجدد و درصد انتقال مجدد داشت. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.
 

کلیدواژه‌ها

تریتیکاله؛ عملکرد دانه؛ انتقال مجدد

اصل مقاله

ارزیابی انتقال مجدد ماده خشک و همبستگی آن با عملکرد دانه در ژنوتیپ­های تریتیکاله

مرضیه رشیدپور¹، حسین علی فلاحی²، مسعود عزت احمدی³، عباسعلی نوری نیا²

1- دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه آزاد اسلامی قائم شهر، 2- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، 3- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

[e-mail]

چکیده

به منظور مطالعه انتقال مجدد و شناخت ارتباط آن با عملکرد دانه، آزمایشی با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8،ET-84-15،ET-85-7، ET-85-9 و Juanillo 92 در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال زراعی 88-1387اجراء گردید. نتایج حاکی از اختلاف بسیار معنی­دار بین ژنوتیپ­ها از لحاظ عملکرد دانه، میزان انتقال ماده خشک، بازده و درصد انتقال مجدد بود. در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد. همبستگی عملکرد دانه با میزان ماده خشک انتقال یافته مثبت و غیر معنی­دار و با درصد انتقال مجدد منفی و غیرمعنی­دار بود. میزان ماده خشک انتقال یافته همبستگی مثبت و بسیار معنی­داری با بازده انتقال مجدد و درصد انتقال مجدد داشت. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.

واژه­های کلیدی: تریتیکاله، عملکرد دانه، انتقال مجدد.

 

مقدمه

تریتیکاله محصولی موفق از هیبریداسیون گندم و چاودار می­باشد. عملکرد دانه یکی از مهم­ترین معیارها برای مقایسه ژنوتیپ های تریتیکاله می­باشد (رینولدز و همکاران،2000). عملکرد دانه در تریتیکاله توسط انتقال مواد فتوسنتزی و انتقال مواد ذخیر شده افزایش می­یابد (فرانسیسکا و همکاران، 2004). یکی از منابع مهم کربن برای پر کردن دانه­ها، ماده خشک جمع شده قبل از گلدهی است. سهم نسبی ذخایر به وزن کل دانه در سنبله (عملکرد دانه) بسته به شرایط محیط آزمایش و ارقام مورد استفاده متفاوت می‏باشد و این سهم به طور متوسط بین 6 تا 100 درصد متغیر است. مواد ذخیره شده عمدتاً به شکل کربوهیدرات‏های غیر­ساختاری[1] و یا کربوهیدرات­های محلول در آب می­باشند (اهدایی و همکاران، 2008). به ­طور کلی اگر چه هر دو عامل منبع و مخزن باعث محدودیت عملکرد دانه غلات می‏شوند، اما شواهد نشان می­دهد حتی در مورد لاین­های جدید گندم نیز مخزن عامل محدود کننده می‏باشد (رینولدز و همکاران، 2000).

 

مواد و روش‏ها

به منظور تعیین مقدار ماده خشکی که در ژنوتیپ­های تریتیکاله به وسیله انتقال مجدد به دانه منتقل شده است، آزمایشی به­ صورت طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار با 13 ژنوتیپ در شمال استان گلستان اجراء گردید. جهت اندازه گیری انتقال مجدد 20 ساقه کامل (شامل تمامی برگ­ها و سنبله) از هر کرت به صورت تصادفی و جداگانه در دو مرحله ظهور بساک و رسیدگی فیزیولوژیک انتخاب شد و سپس نمونه­ها به مدت 72 ساعت در دمای 80 درجه سانتی گراد خشک شد و وزن سنبله بدون دانه و وزن دانه در سنبله (فقط در مرحله رسیدگی  فیزیولوژیک) و وزن خشک کل اندازه­گیری شد. مقدار ماده خشک انتقال یافته[2] (DMT) و درصد مشارکت مواد  پرورده ذخیره­ای قبل از ظهور بساک در پر شدن دانه[3] (CPAAG) با استفاده از معادله­های زیر محاسبه شد (فرانسیسکا و همکاران، 2004):

DMT = DMA- (DMM – GW)

100× CPAAG % = (DMT/GW)

در معادله­های فوق DMT، مقدار ماده خشک انتقال یافته (گرم در متر مربع) ؛ DMA، وزن خشک در مرحله ظهور بساک؛ DMM، وزن ماده خشک در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک؛ GW، وزن دانه و CPAAG، درصد مشارکت مواد پرورده­ی ذخیره­ای قبل از ظهور بساک در پر شدن دانه (درصد انتقال مجدد) می­باشد.

بازدهی انتقال مجدد[4] (RE) با استفاده از معادله­های زیر محاسبه شد :

100× RE % = DMT/DMA (بازدهی انتقال مجدد)

داده­های آزمایش با نرم­افزار آماری SAS مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند. مقایسه میانگین­ها با آزمون چند ­دامنه­ای دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.

 

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد دانه ژنوتیپ­های مورد آزمایش در سطح احتمال یک درصد (P<0/01) دارای اختلاف بسیار معنی­دار بود (جدول 1). بالاترین و پایین­ترین عملکرد دانه به ­ترتیب مربوط به ژنوتیپ­های ET-82-15 با وزن 602 گرم در متر مربع و Juanillo92 با وزن 442 گرم در متر مربع بود (جدول2). نتیجه تجزیه واریانس نشان می­دهد که بین    ژنوتیپ­های تریتیکاله اختلاف معنی­داری در سطح احتمال یک درصد از لحاظ میزان ماده خشک انتقال یافته وجود دارد (جدول 1). بیشترین و کمترین میزان انتقال ماده خشک به ترتیب مربوط به ژنوتیپ­های ET-84-15 (229 گرم در متر مربع) و ET-79-4 (6/167 گرم در متر مربع) می­باشد (جدول2).

همچنین بین ژنوتیپ­های تریتیکاله اختلاف معنی­داری در سطح احتمال یک درصد از لحاظ بازده انتقال مجدد وجود داشت (جدول 1). ژنوتیپ­های ET-84-8 و ET-82-16 بیشترین بازده انتقال مجدد (5/25 درصد) را در بین ژنوتیپ­ها داشتند. همچنین کمترین بازده انتقال مجدد مربوط به ژنوتیپ­های ET-83-20 و ET-79-4  به ترتیب به مقدار 29/19 و 44/19 درصد بود (جدول 2). نتیجه تجزیه واریانس نشان می­دهد که بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد آزمایش اختلاف معنی­داری از نظزر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد وجود دارد (جدول 1). در بین ژنوتیپ­های مورد آزمایش ژنوتیپ ET-84-15 بیشترین در صد انتقال مجدد (59/46 درصد) و ژنوتیپ­های ET-82-15 و ET-79-3 به­ترتیب با 45/34 و 82/34 درصد کمترین درصد انتقال مجدد را داشتند (جدول 2). همبستگی عملکرد دانه با میزان ماده خشک انتقال یافته مثبت و غیر معنی دار(r=0/306ns) بود (جدول 3). میزان ماده خشک انتقال یافته همبستگی مثبت و بسیار معنی­داری با بازده انتقال مجدد و درصد انتقال مجدد نشان داد. همبستگی عملکرد دانه با درصد انتقال مجدد منفی و غیر معنی­دار (r=-0/387ns) بود (جدول 3). نتایج با یافته­های گزارش شده توسط فرانسیسکا و همکاران (2004) مطابقت دارد.

جدول1- نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه، میزان انتقال ماده خشک، درصد و بازده انتقال مجدد در ژنوتیب­های تریتیکاله

میانگین مربعات
منابع تغییرات	درجه آزادی	عملکرد دانه	میزان ماده خشک انتقال یافته	بازده انتقال مجدد	درصد انتقال مجدد
تکرار تیمار خطا	2 12 24	38/0 **45/0 13/0	366/3 **225/1329 151/14	436/0 **778/11 137/0	653/0 54/027 ** 0/187
درصد ضریب تغییرات		13/7	84/4	79/1	1/09

** :  معنی دار در سطح احتمال یک درصد

جدول 2- مقایسه میانگینعملکرد دانه، میزان انتقال ماده خشک، درصد و بازده انتقال مجدد در ژنوتیپ‌های  تریتیکاله

ژنوتیپ	عملکرد دانه (گرم در متر مربع)		میزان ماده خشک انتقال یافته (گرم در متر مربع)		درصد انتقال مجدد		بازده انتقال مجدد (درصد)
ET-79-3	b	531	f	0/185	g	34/82	g	53/20
ET-79-4	cd	466	g	6/167	f	35/94	h	44/19
ET-79-17	bc	520	f	5/182	g	35/15	cde	17/22
ET-82-8	bcd	486	d	7/206	c	42/53	g	73/20
ET-82-15	a	602	d	4/207	g	34/45	b	40/23
ET-82-16	bc	514	ab	0/227	b	44/19	a	51/25
ET-83-20	bc	504	ef	4/188	e	37/37	h	29/19
ET-84-5	b	538	c	0/217	d	40/31	c	73/22
ET-84-8	b	530	a	3/233	b	43/99	a	55/25
ET-84-15	bcd	491	ab	0/229	a	46/59	de	10/22
ET-85-7	b	530	b	9/225	c	42/59	cd	69/22
ET-85-9	bc	518	ef	8/192	e	37/18	f	18/21
Juanillo 92	d	344	ef	0/193	b	43/64	e	81/21

- اعداد هر گروه در هر ستون که دارای یک حرف مشترک هستند، فاقد تفاوت معنی­دار بر اساس آزمون چند دامنه ای  دانکن در  سطح 5 درصد می باشند.

جدول 3- ضرایب همبستگی ساده بین عملکرد دانه و برخی صفات مورد مطالعه در ژنوتیپ های تریتیکاله

صفات	1	2	3	4
1- عملکردانه	1	ns306/0	ns413/0	ns387/0-
2- میزان ماده خشک انتقال یافته		1	**774/0	**756/0
3- بازده انتقال مجدد			1	ns466/0
4- درصد انتقال مجدد				1

      ** ،  *وns  به ترتیب معنی دار در سطح  1درصد، 5درصد و غیر معنی دار

---

1- Nonstructural Carbohydrates

[2] - Dry matter  translocated

[3] - Contribution  of  pre-anthesis  assimilate  to  grain filling (CPAAG)

[4] - Remobilization  Efficiency (RE)

مراجع

1-     Ehdaie, B., Alloush, G. A., and J. G. Waines. 2008. Genotypic variation in linear rate of grain growth and contribution of stem reserves to grain yield in wheat. Field Crops Res. 106: 34-43.

2-      Francisca, S., Royo, C., and I. Romagosa. 2004. Growth and responses of spring and winter triticale cultivated under Mediterranean conditions. Europ. J. Agronomy. 20: 281-292.

3-     Reynolds. M. P., Skovmand, B., Trethowan, R. M., Singh, R. P., and  M .Van Ginkel. 2000. Applying physiological strategies to wheat breeding. CIMMYT wheat program. (1999-2000). pp. 49-56 International wheat improvement center.