تأثیر سطوح مختلف کود نیتروژن و آرایش کاشت بر صفات کیفی دو لاین برنج هیبرید در استان گیلان

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 2، دوره 2، شماره 1، شهریور 1391، صفحه 6-8   

چکیده

این آزمایش به منظور تأثیر میزان کود نیتروژن و آرایش کاشت بر صفات کیفی دو لاین هیبرید برتر برنج برای منطقه رشت در سال زراعی 1388 انجام شد. طرح آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار بود. در این بررسی فاکتورها شامل کود نیتروژن در سه سطح 120، 150 و 180 کیلوگرم در هکتار، آرایش کاشت در سه سطح 20×20، 25×25 و30×30 سانتی­مترمربع و دو هیبرید برنج  RH1و  RH2در نظر گرفته شد. صفات مورد بررسی شامل، نیتروژن دانه و پروتئین دانه، درجه حرارت ژلاتینی شدن و درصد آمیلوز بود. نتایج تجزیه واریانس داده­های صفات نشان داد که اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر صفات نیتروژن دانه و پروتئین دانه؛ اثر سطوح مختلف آرایش کاشت بر صفات نیتروژن و پروتئین دانه؛ اثر واریته بر صفت نیتروژن دانه و اثر متقابل سه جانبه کود نیتروژن × آرایش کاشت × واریته بر صفات ، نیتروژن دانه و پروتئین دانه، معنی­دار بود است. بیشترین نیتروژن دانه و پروتئین دانه، در سطح کود نیتروژن 180 کیلوگرم در هکتار و آرایش کاشت 30×30 سانتی­متر و واریته RH2 به دست آمد. و بیشترین درصد آمیلوز در آرایش کاشت 30×30 سانتی­مترمربع و واریته RH2 به دست آمد.

کلیدواژه‌ها

آرایش کاشت؛ کود نیتروژن؛ صفات کیفی؛ برنج هیبرید

اصل مقاله

تأثیر سطوح مختلف کود نیتروژن و آرایش کاشت بر صفات کیفی دو لاین برنج هیبرید در استان گیلان

سعید ایمانیان¹، جلیل اجلی¹ و حمید درستی²

1. دانشگاه آزاد واحد میانه، 2. مؤسسه تحقیقات برنج رشت

[e-mail]

چکیده

این آزمایش به منظور تأثیر میزان کود نیتروژن و آرایش کاشت بر صفات کیفی دو لاین هیبرید برتر برنج برای منطقه رشت در سال زراعی 1388 انجام شد. طرح آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار بود. در این بررسی فاکتورها شامل کود نیتروژن در سه سطح 120، 150 و 180 کیلوگرم در هکتار، آرایش کاشت در سه سطح 20×20، 25×25 و30×30 سانتی­مترمربع و دو هیبرید برنج  RH1و  RH2در نظر گرفته شد. صفات مورد بررسی شامل، نیتروژن دانه و پروتئین دانه، درجه حرارت ژلاتینی شدن و درصد آمیلوز بود. نتایج تجزیه واریانس داده­های صفات نشان داد که اثر سطوح مختلف کود نیتروژن بر صفات نیتروژن دانه و پروتئین دانه؛ اثر سطوح مختلف آرایش کاشت بر صفات نیتروژن و پروتئین دانه؛ اثر واریته بر صفت نیتروژن دانه و اثر متقابل سه جانبه کود نیتروژن × آرایش کاشت × واریته بر صفات ، نیتروژن دانه و پروتئین دانه، معنی­دار بود است. بیشترین نیتروژن دانه و پروتئین دانه، در سطح کود نیتروژن 180 کیلوگرم در هکتار و آرایش کاشت 30×30 سانتی­متر و واریته RH2 به دست آمد. و بیشترین درصد آمیلوز در آرایش کاشت 30×30 سانتی­مترمربع و واریته RH2 به دست آمد.

کلمات کلیدی: آرایش کاشت، کود نیتروژن، صفات کیفی، برنج هیبرید

 

مقدمه

برنج به عنوان یکی از مهم ترین غلات دنیا، غذای اصلی بیش از دو میلیارد نفررا در آسیا و ده­ها میلیون نفر ر ا در آفریقا و آمریکای لاتین تشکیل می­دهد به طوری که این محصول، پروتئین و کالری حدود 40 درصد از مردم جهان را تأمین می کند (2). علی رغم این که این غله مهم در بیش از 110 کشور دنیا کشت می­گردد، حدود 90 درصد از برنج دنیا در قاره آسیا تولید می شود سطح زیر کشت برنج در ایران بیش از 600 هزار هکتار بوده و عملکرد متوسط آن4 تا 5 تن شلتوک در هکتار می­باشد (1). تهیه ارقام پرمحصول دارای صفات مطلوب زراعی و کیفی از اهداف مهم اصلاح نباتات می­باشد، معرفی این گونه ارقام و توسعه سطح زیر کشت آنها سبب افزایش تولید و بهبود وضعیت اقتصادی، تأمین نیازهای غذایی و کاهش حجم واردات کشاورزی می­گردد، دست­یابی به تراکم مطلوب بوته در واحد سطح و استفاده مناسب از کود نیتروژن به عنوان مدیریت مزرعه از راه­های رسیدن به حداکثر عملکرد محسوب می­شود. نیتروژن به عنوان یک عنصر کلیدی در ساختمان بسیاری از ترکیبهای موجود در سلول‎های گیاهی شرکت می کند. دسترسی به نیتروژن برای گیاهان زراعی از عوامل مهم محدود کننده تولیدات کشاورزی است. اهمیت تغذیه نیتروژنی مناسب و کم شدن ذخایر نیتروژن قابل دسترس خاک کشاورز را به استعمال کودهای نیتروژن دار بر می­انگیزد .اوره به عنوان کود نیتروژن دار،دارای 46 درصد نیتروژن بوده و بیشترین غلظت نیتروژن را در میان کودهای نیتروژن دار دارد. اوره ماده فعالی است که به وسیله فعال نمودن آنزیم پروتولیز در برگ‏ها باعث افزایش فتوسنتز می‏گردد و جریان مواد نیتروژنی از برگها به بذرها را افزایش می دهد. تغذیه نیتروژنی به واسطه تأثیر قابل توجهی که بر پارامترهای رشد و صفات فیزیولوژیک گیاه برنج (Oryza sativa L.) دارد از اهمیت خاصی برخوردار است. از نظر کمی مقدار نیتروژن لازم برای نمو رویشی خیلی بیشتر از مقدار لازم برای نمو زایشی است. همچنین همبستگی بین محتوای نیتروژن و تبادل خالص دی اکسید کربن در ژنوتیپ های مختلف برنج مؤید این است که حدود 2 تا 5 درصد وزن خشک گیاه را نیتروژن تشکیل می دهد و افزایش نیتروژن برای تولید ماده خشک ضروری است (3). در اکثر پژوهش ها افزایش میزان کود نیتروژن موجب افزایش درصد پروتئین دانه شده است از آنجایی که انتقال مجدد نیتروژن از اندام های رویشی به دانه، سهم بسزایی در میزان پروتئین دانه ایفا می­کند، بنابراین، توزیع نیتروژن ذخیره شده در اندام های رویشی و انتقال آن به دانه در شرایط تنش گرمای پایان فصل دارای اهمیت زیادی است (4).

 

مواد وروش­ها

این آزمایش براساس طرح فاکتوریل در سه تکرار با سه فاکتور بر اساس طرح پایه بلوک‏های کامل تصادفی اجرا شد که فاکتور اول شامل کود نیتروژن در سه سطح (120،150و 180) کیلوگرم در هکتار و فاکتور دوم آرایش کاشت در سه سطح (20×20،25×25 و 30×30) سانتی‏متر مربع و واریته در دو سطح RH1 و RH2 بوده است. کلیه عملیات کاشت و داشت و برداشت برای تمام کرت‏ها به طور یکنواخت انجام شد. برای به دست آوردن خصوصیات کیفی نیتروژن دانه، پروتئین دانه، درصد آمیلوز و درجه حرارت ژلاتینی شدن از هر کرت مقداری دانه سالم برداشته و سپس آن را سفید کرده و بعد از سفید کردن، دانه را آرد کرده و از هرکرت برای کارهای آزمایشگاهی تحویل آزمایشگاه کیفیت گردید و اعداد به دست آمده وارد محاسبات آماری شد و برای تجزیه واریانس از برنامه MSTATC، برای ضریب همبستگی از برنامه SPSS و مقایسات میانگین بر اساس آزمون دانکن انجام شده است.

 

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر نینتروژن و آرایش کاشت  بر صفات نیتروژن دانه و پروتئین دانه معنی­دار بوده است. و اثر واریته فقط بر نیتروژن دانه معنی دار بوده است. اثر متقابل تراکم × واریته فقط بر صفت درصد آمیلوز معنی­دار بوده است . و اثر متقابل سه جانبه نیتروژن × آرایش کاشت × واریته بر نیتروژن دانه و پروتئین دانه معنی­دار بوده است. و با توجه به مقایسه میانگین صفات  بیشترین نیتروژن و پروتئین دانه مربوط به سطح کودی 180 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و آرایش کاشت 30×30 و واریته RH2  و کمترین مقدار نیتروژن دانه و پروتئین دانه مربوط به کود نیتروژن 120 کیلوگرم در هکتار و آرایش کاشت 20×20 سانتی متر مربع . واریته RH2 بوده است . اثر متقابل تراکم × واریته نیز بر درصد آمیلوز تفاوت معنی­داری داشته است  به طوری که بیش­ترین درصد آمیلوز در آرایش کاشت 30×30 و واریته RH2 و کمترین میزان درصد آمیلوز در آرایش کاشت 30×30 و واریته RH1 به دست آمد و بر اساس ضرایب همبستگی بین صفات مورد مطالعه نیتروژن دانه با پروتئین دانه همبستگی مثبت و معنی داری داشته و همچنین دمای ژلاتینی شدن نیز با درصد آمیلوز همبستگی منفی و معنی داری داشته است.

 

نتیجه گیری

بر اساس نتایج این آزمایش صفات نیتروژن دانه و پروتئین دانه با افزایش مصرف کود نیتروژن و افزایش تراکم کاشت افزایش پیدا می­کند ولی مقدار آمیلوز و درجه حرارت ژلاتینی شدن زیاد تحت تاثیر کود نیتروژن و تراکم کاشت قرار نگرفتند علت را می توان عوامل دیگر همچون شرایط آب و هوایی، دمای محیط، دوره انبارداری و غیره عنوان کرد.

مراجع

1-     امانزاده، م .، مومنی، ع .، اخوت، م .، جوا ن نیکخواه، م .، و خسروی، و . 1386 . مطالعه مقاومت ژنوتیپ‏های برنج به بلاست در مرحله گیاهچه و خوشه در مازندران . مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان 42(1):209-219.

2-     Murata, Y. 1961. Studies on the photosynthesis of rice plant and culture significance. Bull National Institue Agriculture science. 9: 1-169.

3-     Sleper, D.A., and Poehlman, J.M. 2006. Breeding Field Crops. 6th edition. VanNostrand Reinhold Company. New York, 724p.

4-     Fowler, D. B. 2003. Crop Nitrogen Demand and Grain Protein Concentration of Spring and Winter Wheat. Agronomy Journal 95: 260-265.