روابط بین عملکرد دانه و اجزای آن در ژنوتیپ‌های امید بخش تریتیکاله در استان گلستان

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 4، دوره 2، شماره 1، شهریور 1391، صفحه 14-17   

چکیده

به­ منظور درک روابط بین عملکرد دانه و اجزای آن، آزمایش مزرعه­ای با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8، ET-84-15،ET-85-7، ET-85-9 و Juanillo 92 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال‌ زراعی 88-1387 اجراء گردید. تجزیه واریانس داده­ها حاکی از وجود اختلاف بسیار معنی­دار بین ژنوتیپ­ها از لحاظ عملکرد دانه، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه می­باشد. در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد. عملکرد دانه با وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی­داری داشت و همبستگی وزن هزار دانه با تعداد سنبله در متر مربع منفی و غیر معنی­دار بود. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به­ عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.

کلیدواژه‌ها

تریتیکاله؛ اجزای عملکرد دانه؛ همبستگی

اصل مقاله

روابط بین عملکرد دانه و اجزای آن در ژنوتیپ­های امید بخش تریتیکاله در استان گلستان

مرضیه رشیدپور¹، حسین علی فلاحی²، مسعود عزت احمدی³، عباسعلی نوری نیا²

1- دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت دانشگاه آزاد اسلامی قائم شهر، 2- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گلستان،

3- عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

[e-mail]

چکیده

به­ منظور درک روابط بین عملکرد دانه و اجزای آن، آزمایش مزرعه­ای با استفاده از 13 ژنوتیپ تریتیکاله شامل: ET-79-3، ET-79-4، ET-79-17، ET-82-8، ET-82-15، ET-82-16، ET-83-20، ET-84-5، ET-84-8، ET-84-15،ET-85-7، ET-85-9 و Juanillo 92 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در سال‌ زراعی 88-1387 اجراء گردید. تجزیه واریانس داده­ها حاکی از وجود اختلاف بسیار معنی­دار بین ژنوتیپ­ها از لحاظ عملکرد دانه، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه می­باشد. در بین ژنوتیپ­های تریتیکاله مورد بررسی، ژنوتیپ ET-82-15 بالاترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد. عملکرد دانه با وزن هزار دانه همبستگی مثبت و معنی­داری داشت و همبستگی وزن هزار دانه با تعداد سنبله در متر مربع منفی و غیر معنی­دار بود. ژنوتیپ ET-82-15 از میان ژنوتیپ‌های مورد مطالعه به­ عنوان ژنوتیپ‌ برتر شناخته شد.

واژه­های کلیدی: تریتیکاله، اجزای عملکرد دانه، همبستگی.

 

مقدمه

تریتیکاله محصولی موفق از هیبریداسیون گندم و چاودار می­باشد. عملکرد دانه یکی از مهم­ترین معیارها برای مقایسه ژنوتیپ­های تریتیکاله می­باشد (رینولدز و همکاران،2000). عملکرد دانه در غلات از دو جزء اصلی عملکرد یعنی تعداد دانه در واحد سطح و وزن تک دانه حاصل می­شود. تعداد دانه نیز حاصل تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در واحد سطح است. تعداد دانه در سنبله رابطه معکوسی با وزن هزار دانه دارد (پلونتن ساینیو و همکاران، 2007). رینولدز و همکاران (2000) گزارش دادند که تعداد سنبله در هر متر مربع بیشترین اثر مثبت را روی عملکرد دارد. حسین­پور و همکاران (1385) اظهار داشتند که اثر وزن دانه بر روی عملکرد معمولاً مثبت می­­باشد ولی همانند دو جزء دیگر عملکرد، به­تنهایی نقش اساسی در تعیین عملکرد دانه ندارد.

 

مواد و روش ها

به­ منظور مطالعه روابط بین عملکرد دانه و اجزای آن آزمایشی به­صورت طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار با 13 ژنوتیپ در شمال استان گلستان اجراء گردید. تعداد سنبله در واحد سطح با شمارش سنبله­های سطح یک متر مربع در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک به دست آمد تا از ریزش دانه به دلیل حرکت در کرت جلوگیری شود (هوبس و سایر، 2001). تعداد دانه در سنبله با شمارش تعداد دانه در 20 سنبله تصادفی در هر کرت آزمایشی اندازه گیری شد. از دانه­های برداشت شده­ی مربوط به هر کرت نمونه­های صد گرمی برداشت و تعداد 250 دانه در دو نوبت شمارش و توزین و سپس میانگین وزن 250 دانه در عدد چهار ضرب گردیده و وزن هزار دانه محاسبه شد. عملکرد دانه‌ هر واحد آزمایشی‌ پس‌ از جدا کردن‌ دانه‌ها از کاه‌ با استفاده‌ از کمباین‌ آزمایشی‌ کوچک اندازه‌گیری‌ شد، به‌ طوری‌ که‌ پس‌ از قرار دادن‌ در آون‌ 70 درجه‌ سانتی گراد و به‌ مدت ‌48 ساعت‌ با دقت‌ یک دهم‌ گرم‌ توزین‌ گردید. داده­های آزمایش با نرم­افزار آماری SAS مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند. مقایسه میانگین­ها با آزمون چند­ دامنه­ای دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.

 

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد دانه ژنوتیپ­های مورد آزمایش در سطح احتمال یک درصد (P<0/01) دارای اختلاف بسیار معنی­دار بود (جدول 1). بالاترین و پایین­ترین عملکرد دانه به ­ترتیب مربوط به ژنوتیپ­های ET-82-15 با وزن 602 گرم در متر مربع و Juanillo92 با وزن 442 گرم در متر مربع بود (جدول 2). در این آزمایش نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ­ها از نظر تعداد سنبله در متر مربع اختلاف معنی­داری در سطح احتمال یک درصد (P<0/01) دارند (جدول 1). ژنوتیپ ET-82-15 با 359 سنبله در متر مربع بیشترین و ژنوتیپ Juanillo92 با 261 سنبله در متر مربع دارای کمترین تعداد سنبله بودند. پس از ژنوتیپ
ET-82-15، بیشترین تعداد سنبله مربوط به ژنوتیپ­های ET-82-8 (357 سنبله در متر مربع) و ET-85-7 (347 سنبله در متر مربع) بود (جدول 2).

جدول 1- نتایج تجزیه واریانس صفات عملکرد دانه و اجزای عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های مختلف تریتیکاله

منابع تغییرات	درجه آزادی	میانگین مربعات
		عملکرد دانه		تعداد سنبله در متر مربع		تعداد  دانه در سنبله	وزن هزار دانه
تکرار تیمار خطا	2 12 24	38/0 **45/0 13/0		703 **4575 800		02/2 **3/141 8/17	1/4 **3/16 4/1
13/7		18/9	77/7	25/3

      *، ** ، ns  به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج درصد، معنی دار در سطح احتمال یک درصد و غیر معنی دار

 

صفت تعداد دانه در سنبله ژنوتیپ­ها در سطح احتمال یک درصد (P<0/01) بسیار معنی­دار شد (جدول 1). در این آزمایش ژنوتیپ ET-84-5 دارای بیشترین تعداد دانه در سنبله (23/65 دانه) و ژنوتیپ ET-82-8 دارای کمترین تعداد دانه در سنبله (1/44 دانه) بودند. پس از ژنوتیپ ET-84-5، ژنوتیپ ET-84-8 با تعداد 53/64 دانه در سنبله و ژنوتیپ ET-82-16 با تعداد 2/61 دانه در سنبله دارای بیشترین تعداد دانه در سنبله بودند (جدول 2). تعداد دانه در سنبله همبستگی منفی ولی معنی­دار با تعداد سنبله در متر مربع داشت (r=-0/821**)، همبستگی تعداد دانه در سنبله با عملکرد دانه مثبت ولی معنی­دار نبود (r=0/07^ns) (جدول 3). رینولدز و همکاران (2000) همبستگی مثبتی بین عملکرد دانه و تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در متر مربع در تریتیکاله گزارش کردند. نتیجه تجزیه واریانس نشان داد که وزن هزار دانه ژنوتیپ­های مورد آزمایش در سطح احتمال یک درصد (P<0/01) دارای اختلاف معنی داری بود (جدول 1). بیشترین میانگین وزن هزار دانه مربوط به ژنوتیپ ET-82-15 (2/40 گرم) و کمترین آن مربوط به ژنوتیپ ET-82-16 (2/32 گرم) بود (جدول 2). وزن هزار دانه نقش تعیین کننده­ای در عملکرد دانه ایفا نمود و از همبستگی مثبت و معنی­داری با عملکرد دانه برخوردار بود (r=0/512*) (جدول 3). این نتیجه با نتایج فیشر (2005) مطابقت داشت. همبستگی وزن هزار دانه با تعداد دانه در سنبله مثبت و غیر معنی­دار (r=0/045^ns) و همبستگی آن با تعداد سنبله در متر مربع منفی و غیر معنی­دار بود (r=-0/205^ns) (جدول 3). ژنوتیپ‌هایی که تعداد دانه کمتری در سنبله داشتند از وزن هزار دانه بیشتری برخوردار بودند. در اکثر مطالعات نیز رابطه این دو صفت منفی گزارش شده است (پلوننن ساینیو و همکاران، 2007).

جدول2- مقایسه میانگینعملکرد دانه و اجزای آن درژنوتیپ‌های تریتیکاله

ژنوتیپ	عملکرد دانه (گرم در متر مربع)		تعداد سنبله در متر مربع		تعداد دانه در سنبله		وزن هزار دانه (گرم)
ET-79-3	b	531	Cd	271	ab	3/58	abc	6/38
ET-79-4	cd	466	A	337	cde	2/50	ef	6/34
ET-79-17	bc	520	Ab	333	de	1/48	bcd	4/37
ET-82-8	bcd	486	A	357	e	1/44	fg	8/32
ET-82-15	a	602	A	359	cde	9/48	a	2/40
ET-82-16	bc	514	Abc	312	ab	2/61	g	2/32
ET-83-20	bc	504	Cde	289	bc	7/55	bcd	0/37
ET-84-5	b	538	D	257	a	2/65	ab	0/39
ET-84-8	b	530	Cd	278	a	5/64	de	2/36
ET-84-15	bcd	491	D	263	ab	2/58	de	2/36
ET-85-7	b	530	A	347	e	6/46	abcd	2/38
ET-85-9	bc	518	A	338	cde	0/51	cd	7/36
Juanillo 92	d	443	D	261	bc	4/54	bcd	8/37

اعداد هر گروه در هر ستون که دارای یک حرف مشترک هستند، فاقد تفاوت معنی­دار بر اساس آزمون چند دامنه ای  دانکن در  سطح 5 درصد می باشند.

جدول 3-  ضرایب همبستگی ساده بین صفات مورد مطالعه در ژنوتیپ‌های تریتیکاله

صفات	عملکرد دانه	تعداد سنبله در متر مربع	تعداد دادانه در سنبله          وزن هزار دانه	وزن هزار دانه
عملکرد دانه	1
تعداد سنبله در متر مربع	**261/0	1
تعداد دانه در سنبله	**070/0	**821/0-	1
وزن هزار دانه	*512/0	ns205/0-	ns045/0	1

            *، ** و ns به ترتیب معنی دار در سطح احتمال پنج درصد، یک درصد و غیر معنی دار

 

مراجع

1-     حسین پور، ط.، س. ع. سیادت، ر. مامقانی، ق. فتحی و م. رفیعی. 1385. مطالعه سرعت و دوره پر شدن دانه ژنوتیپ­های گندم در شرایط دیم کوهدشت لرستان. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. جلد سیزدهم. صفحه 88-81.

2-     Fischer, R.A.D. 2005. Number of kernels in wheat crops and the influence of solar radiation and temperature. J. Agric. Sci. Camb. 105: 447-461.

3-     Hobbs, P.R., and K.D. Sayre. 2001. Managing experimental breeding trials. In: Reynolds, M.P., J.I. Oritz-Monascrio and A. McNab,(eds). Application of physiology in wheat breeding. Mexico, D.F. CIMMYT: 48-58.

4-     Peltonen Sainio, P., A. Kangas, Y. Salo, and L. Jauhianen. 2007. Grain number dominates grain weight in temperate cereal yield determination: Evidence based on 30 years of multi-location traits. Field Crops Res: 179-188.

5-     Reynolds. M. P., B. Skovmand, R. M. Trethowan, R. P. Singh, and  M .Van Ginkel. 2000. Applying physiological strategies to wheat breeding. CIMMYT wheat program.(1999-2000). pp. 49-56 International wheat improvement center.