بررسی تاریخ‌های مختلف کاشت و کاربرد سایکوسل بر صفات زراعی ارقام جو در مازندران

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 2، دوره 2، شماره 2، اسفند 1391، صفحه 8-13   

چکیده

به منظور بررسی تاثیر تاریخ‌های مختلف کاشت و کاربرد سایکوسل بر صفات زراعی ارقام جو، آزمایشی به ‌صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ایستگاه تحقیقات زراعی بایع‌کلا شهرستان نکا در سال زراعی 89-1388 اجرا شد. تاریخ‌های کاشت 20 آبان، 5 و 20 آذر به عنوان عامل اصلی و ارقام صحرا، پروداکتیو‌ و لاین M₁₂ و دو سطح محلول‌پاشی سایکوسل{بدون مصرف (شاهد) و مصرف 8/2 لیتر در هکتار‌‌} که به صورت فاکتوریل اختلاط گردیدند، به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد حداکثر و حداقل درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه و شاخص برداشت به ترتیب تحت تاریخ‌های کاشت 5 و 20 آذر حاصل شد. رقم صحرا و لاین M₁₂ به ترتیب دارای بیشترین و کمترین درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه (9/316 و 4/244 گرم در متر مربع)، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت بودند. با مصرف سایکوسل ارتفاع گیاه کاهش یافت، اما درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت افزایش یافت. حداکثر درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه و شاخص برداشت تحت اثر متقابل تاریخ کاشت 5 آذر × رقم صحرا حاصل شد. بنابراین تاریخ کاشت 5 آذر، رقم صحرا و مصرف 8/2 لیتر سایکوسل در هکتار به علت افزایش اجزای عملکرد دانه و در نهایت عملکرد دانه فاکتورهای مناسب کاشت جو در استان مازندران معرفی می‌گردند.

کلیدواژه‌ها

جو؛ تاریخ کاشت؛ سایکوسل؛ عملکرد دانه؛ شاخص برداشت

اصل مقاله

بررسی تاریخ‌های مختلف کاشت و کاربرد سایکوسل بر صفات زراعی ارقام جو در مازندران

رضا رحیمی بالادزایی¹، سلمان دستان²، حمیدرضا مبصر³، عباس قنبری مالیدره⁴

1- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین، گروه زراعت، ورامین، ایران، 2- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، گروه زراعت، تهران، ایران، 3- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قائم‌شهر، گروه زراعت، قائم‌شهر، ایران، 4- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جویبار، گروه کشاورزی، جویبار، ایران

[e-mail]

چکیده

به منظور بررسی تاثیر تاریخ‌های مختلف کاشت و کاربرد سایکوسل بر صفات زراعی ارقام جو، آزمایشی به ‌صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ایستگاه تحقیقات زراعی بایع‌کلا شهرستان نکا در سال زراعی 89-1388 اجرا شد. تاریخ‌های کاشت 20 آبان، 5 و 20 آذر به عنوان عامل اصلی و ارقام صحرا، پروداکتیو‌ و لاین M₁₂ و دو سطح محلول‌پاشی سایکوسل{بدون مصرف (شاهد) و مصرف 8/2 لیتر در هکتار‌‌} که به صورت فاکتوریل اختلاط گردیدند، به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد حداکثر و حداقل درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه و شاخص برداشت به ترتیب تحت تاریخ‌های کاشت 5 و 20 آذر حاصل شد. رقم صحرا و لاین M₁₂ به ترتیب دارای بیشترین و کمترین درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه (9/316 و 4/244 گرم در متر مربع)، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت بودند. با مصرف سایکوسل ارتفاع گیاه کاهش یافت، اما درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت افزایش یافت. حداکثر درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه و شاخص برداشت تحت اثر متقابل تاریخ کاشت 5 آذر × رقم صحرا حاصل شد. بنابراین تاریخ کاشت 5 آذر، رقم صحرا و مصرف 8/2 لیتر سایکوسل در هکتار به علت افزایش اجزای عملکرد دانه و در نهایت عملکرد دانه فاکتورهای مناسب کاشت جو در استان مازندران معرفی می‌گردند.

واژه‌های کلیدی: جو، تاریخ کاشت، سایکوسل، عملکرد دانه، شاخص برداشت.

 

مقدمه

یکی از اساسی‌ترین جنبه‌های مدیریت به زراعی در کشت هر گیاه زراعی تعیین تاریخ کاشت بذر می‌باشد (خواجه‌پور، 1388). احمدی و همکاران (1387) دریافتند در تاریخ‌های کاشت دیر هنگام همه اجزاء عملکرد به شدت تحت تاثیر محدودیت منبع ناشی از کوتاه شدن دوره رشد رویشی قرار می‌گیرند که با نتایج پلتونن ساینیو و همکاران (2007) مطابقت داشت. بنابراین، جهت حصول اطمینان از آغازش مخازن زایشی، انتخاب تاریخ کاشت مناسب، حیاتی است (گارسیا دل مورال و همکاران، 2003). سایکوسل باعث کاهش ارتفاع ساقه، افزایش تعداد پنجه در هر بوته، افزایش تعداد پنجه، تعداد سنبله، تعداد سنبله بارور و تعداد دانه در سنبله می‌شود (راجالا، 2003). مصرف سایکوسل در گیاه جو به دلیل افزایش تعداد پنجه بارور، تعداد سنبله و تعداد دانه در سنبله موجب افزایش عملکرد دانه شد (مدرس‌ثانوی و خمری، 1380‌. لذا هدف اساسی از این تحقیق بررسی تاثیر تاریخ‌ کاشت و کاربرد سایکوسل بر صفات زراعی ارقام جو در مازندران بود.

مواد و روش‌ها

به منظور بررسی تاثیر تاریخ‌های مختلف کاشت و کاربرد سایکوسل بر صفات زراعی ارقام جو، آزمایشی در مزرعه ایستگاه تحقیقات زراعی بایع‌کلا شهرستان نکا با عرض جغرافیایی 36 درجه و 46 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 53 درجه و 13 درجه شرقی با ارتفاع 4 متر از سطح دریا در سال زراعی 89-1388 اجرا شد. با توجه به نتایج آزمون خاک، مزرعه دارایpH برابر 4/7، هدایت الکتریکی (EC) برابر 74/0 میلی‌موس بر سانتی‌متر، ماده آلی برابر 22/0 درصد و دارای فسفر و پتاس قابل جذب به ترتیب برابر 6/12 و 216 ppm و نیتروژن کل آن برابر 22/0 درصد بود. حداقل (8/1 درجه سانتی‌گراد) و حداکثر (7/27 درجه سانتی‌گراد) درجه حرارت در طول فصل رشد به ترتیب در ماه‌های دی و خرداد و حداقل (10 میلی‌متر) و حداکثر (130 میلی‌متر) میزان بارندگی به ترتیب در ماه‌های خرداد و آذر ماه حاصل شد. آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. سه تاریخ کاشت (20 آبان، 5 و 20 آذر ماه) به عنوان عامل اصلی و سه رقم (صحرا، پروداکتیو‌ و لاین M₁₂) و دو سطح محلول‌پاشی سایکوسل {بدون مصرف (شاهد) و مصرف 8/2 لیتر در هکتار‌‌} که به صورت فاکتوریل اختلاط گردیدند، به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. کود نیتروژن، فسفر و پتاس با توجه به نتایج آزمون خاک مصرف شد. کاربرد سایکوسل در مرحله رشدی زادوکس 37 (ظهور برگ پرچم‌) هنگامی که بیشتر پنجه‌ها ظاهر شده‌اند، اعمال گردید. پس از رسیدن محصول و حذف حاشیه‌ها صفات ارتفاع گیاه، تعداد سنبلک در سنبله، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت طی مراحل رشد مورد ارزیابی قرار گرفتند. آنالیز و تجزیه آماری داده‌های به دست آمده با نرم افزار آماریMSTAT-C  انجام گردید و مقایسات میانگین بر اساس آزمون دانکن در سطح 5 درصد انجام شد.

 

نتایج و بحث

ارتفاع گیاه از نظر آماری تحت تاثیر تاریخ کاشت، رقم و مقادیر سایکوسل در سطح احتمال یک درصد قرار گرفت (جدول 1). حداکثر ارتفاع گیاه (04/94 سانتی‌متر) تحت تاریخ کاشت 5 آذر حاصل شد. رقم صحرا دارای بیشترین ارتفاع (8/100 سانتی‌متر) بود. با مصرف سایکوسل ارتفاع به نسبت 97/4 درصد کاهش یافت (جدول 2). راوری و همکاران (1385)‌ اعلام نمودند که کشت زود (15 مهر‌) و تاخیر در کاشت (30‌ آبان) باعث کاهش ارتفاع گیاه جو گردید. با مصرف سایکوسل ارتفاع گیاه کاهش می‌یابد چون سایکوسل موجب جلوگیری از رشد طولی سلول‌ها می‌گردد (راجالا، 2003).

درصد سنبلک بارور در سنبله از نظر آماری تحت تاثیر تاریخ کاشت، رقم، اثر متقابل تاریخ کاشت × رقم و مقادیر سایکوسل در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی‌داری را نشان داد (جدول 1). بیشترین درصد سنبلک بارور در سنبله (65/80 درصد) تحت تاریخ کاشت 5 آذر و کمترین درصد سنبلک بارور در سنبله (73/56 درصد) تحت تاریخ کاشت 20 آذر حاصل شد. لاین M₁₂ دارای کمترین درصد سنبلک بارور در سنبله (17/17 درصد) و رقم صحرا دارای بالاترین درصد سنبلک بارور در سنبله (72/72 درصد) بودند. با مصرف سایکوسل سنبلک بارور در سنبله به نسبت 14/9 درصد افزایش یافت (جدول 2). حداکثر درصد سنبلک بارور در سنبله (27/85 درصد) تحت اثر متقابل تاریخ کاشت 5 آذر × رقم صحرا به دست آمد (جدول 3). احمدی و همکاران (1387) دریافتند در تاریخ‌های کاشت دیر هنگام درصد سنبلک بارور در سنبله به شدت تحت تاثیر محدودیت منبع ناشی از کوتاه شدن دوره رشد رویشی و تولید سبزینه در گیاه قرار می‌گیرند که با نتایج گونزالس و همکاران (2003) و پلتونن ساینیو و همکاران (2007) مطابقت دارد. با مصرف سایکوسل، درصد سنبله‌های بارور در گیاه افزایش یافت (امام و کریمی مزرعه‌شاه، 1375).

عملکرد دانه از نظر آماری تحت تاثیر تاریخ کاشت، رقم، اثر متقابل تاریخ کاشت × رقم و مقادیر سایکوسل در سطح احتمال یک درصد قرار گرفت (جدول 1). حداکثر عملکرد دانه (1/293 گرم در متر مربع) تحت تاریخ کاشت 5 آذر حاصل شد، چون همه اجزای عملکرد تحت تاریخ کاشت 5 آذر دارای بیشترین مقدار بودند که به تبع باعث افزایش عملکرد دانه گردید. حداقل عملکرد دانه (4/259 گرم در متر مربع) تحت تاریخ کاشت 20 آذر به دست آمد، زیرا همه اجزای عملکرد در تاریخ کاشت 20 آذر دارای کمترین مقدار بودند، به همین دلیل عملکرد دانه در تاریخ کاشت 20 آذر دارای کمترین مقدار بودند. لاین M₁₂ دارای کمترین عملکرد دانه (4/244 گرم در متر مربع) و رقم صحرا دارای بیشترین عملکرد دانه (5/402 گرم در متر مربع) بودند. با مصرف سایکوسل عملکرد دانه به نسبت 47/5 درصد افزایش یافت (جدول 2). حداکثر عملکرد دانه (8/345 گرم در متر مربع) تحت اثر متقابل تاریخ کاشت 5 آذر × رقم صحرا به دست آمد (جدول 3). راوری و همکاران (1385)‌ طی بررسی خود اعلام نمودند که کشت زود (15 مهر‌) و تاخیر در کاشت (30‌ آبان) باعث کاهش تعداد سنبله‌،‌ تعداد دانه در سنبله، ارتفاع گیاه و در نهایت کاهش عملکرد دانه گیاه جو گردید. مدرس‌ثانوی و خمری (1380) نتیجه گرفتند با مصرف سایکوسل به دلیل افزایش تعداد پنجه بارور و تعداد دانه در خوشه‌، بالاترین عملکرد دانه در گیاه جو حاصل شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1. تجزیه واریانس عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف جو تحت تاریخ‌های مختلف کاشت و مقادیر سایکوسل

شاخص برداشت	عملکرد بیولوژیک	عملکرد دانه	درصد سنبلک بارور	ارتفاع گیاه	df	منابع تغییرات
3.22ns	750601.85ns	69490.74ns	310.55*	71.08*	2	تکرار
104.34**	179074.07ns	510324.07**	2257.23**	352.60**	2	تاریخ کاشت (a)
2.55	178935.19	25046.30	25.33	15.77	4	خطا (a)
77.49**	5493101.85**	2502824.07**	737.19**	1807.93**	2	ارقام (b)
2.89**	145185.19*	65046.30**	118.14**	8.16ns	4	a×b
19.55**	350416.67*	288935.19**	1128.97**	253.50**	1	سایکوسل (c)
0.07ns	6666.67ns	879.63ns	22.10ns	2.05ns	2	a×c
0.01ns	2638.89ns	601.85ns	49.19ns	2.19ns	2	b×c
0.14ns	24305.56ns	2546.30ns	1.07ns	1.34ns	4	a×b×c
0.25	63990.74	9083.33	38.68	22.18	30	خطا
1.19	3.85	3.46	9.03	5.28	-	ضریب تغییرات (درصد)

* و **: به ترتیب معنی‌دار در سطوح احتمال 5 و 1 درصد

جدول 2. مقایسه میانگینعملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف جو تحت تاریخ‌های مختلف کاشت و مقادیر سایکوسل

شاخص برداشت	عملکرد بیولوژیک	عملکرد دانه	درصد سنبلک بارور	ارتفاع گیاه	تیمارها
درصد	گرم در متر مربع	گرم در متر مربع	درصد	سانتی‌متر	تاریخ کاشت
42.40b	645.80a	274.40b	69.25b	88.42b	20 آبان
43.92a	664.70a	293.10a	80.65a	94.04a	5 آذر
39.20c	660.80a	259.40c	56.73c	85.31b	20 آذر
					ارقام
44.00a	719.40a	316.90a	75.72a	100.80a	صحرا
41.66b	637.80b	265.60b	67.86b	83.41b	پروداکتیو
39.86c	614.20c	244.40c	63.04c	83.53b	M12
					سایکوسل
41.24b	649.10b	268.30b	64.30b	91.42a	بدون مصرف
42.44a	665.20a	283.00a	73.44a	87.09b	مصرف

*: حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

 

عملکرد بیولوژیک از نظر آماری تحت تاثیر رقم در سطح احتمال یک درصد و تحت تاثیر اثر متقابل تاریخ کاشت × رقم و مقادیر سایکوسل در سطح احتمال 5 درصد قرار گرفت (جدول 1). رقم صحرا دارای بیشترین عملکرد بیولوژیک (4/719 گرم در متر مربع) بود. با مصرف سایکوسل عملکرد بیولوژیک به نسبت 41/2 درصد افزایش یافت (جدول 2). حداکثر عملکرد بیولوژیک (740 گرم در متر مربع) تحت اثر متقابل تاریخ کاشت 5 آذر × رقم صحرا به دست آمد (جدول 3).شاخص برداشت از نظر آماری تحت تاثیر تاریخ کاشت، رقم، اثر متقابل تاریخ کاشت × رقم و مقادیر سایکوسل در سطح احتمال یک درصد قرار گرفت (جدول 1). حداکثر شاخص برداشت (92/43 درصد) تحت تاریخ کاشت 5 آذر حاصل گردید. رقم صحرا دارای بیشترین شاخص برداشت (44 درصد) بودند. با مصرف سایکوسل شاخص برداشت به نسبت 98/2 درصد افزایش یافت (جدول 2). بیشترین شاخص برداشت (72/46 درصد) تحت اثر متقابل تاریخ کاشت 5 آذر × رقم صحرا به دست آمد (جدول 3). با مصرف سایکوسل به دلیل افزایش تعداد پنجه بارور و تعداد دانه در خوشه‌، بالاترین عملکرد دانه حاصل شد که به تبع شاخص برداشت نیز افزایش یافت.

جدول3. مقایسه میانگین اثرات متقابل تاریخ کاشت × ارقام بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف جو

اثر متقابل	درصد سنبلک بارور	عملکرد دانه (g.m2)	عملکرد بیولوژیک (g.m2)	شاخص برداشت (%)
20 آبان × رقم صحرا	74.33bcd	315.00b	715.00ab	44.05b
20 آبان × پروداکتیو	70.99cd	261.70d	623.30cde	41.97c
20 آبان × لاین M12	62.43ef	246.70e	599.20e	41.17d
5 آذر × رقم صحرا	85.27a	345.80a	740.00a	46.72a
5 آذر × پروداکتیو	76.97bc	281.70c	642.50cd	43.85b
20 آذر × لاین M12	79.70ab	251.70de	611.70de	41.18d
20 آذر × رقم صحرا	67.56de	290.00c	703.30b	41.22d
20 آذر × پروداکتیو	55.64f	253.30de	647.50c	39.16e
5 آذر × لاین M12	46.98g	235.00f	631.70cd	37.22f

*: حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

نتیجه‌گیری نهائی

حداکثر ارتفاع گیاه، درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه و شاخص برداشت تحت تاریخ کاشت 5 آذر حاصل شد، بنابراین تاریخ کاشت 5 آذر به عنوان تاریخ کاشت مناسب معرفی می‌گردد. رقم صحرا دارای بیشترین درصد سنبلک بارور، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت بودند. با مصرف سایکوسل عملکرد دانه به نسبت 2/5 درصد افزایش یافت.

مراجع

1-     احمدی، م.، ب. کامکار.، ا. سلطانی.، ا. زینلی. 1387. تعیین مهم‌ترین جزء عملکرد دانه گندم در تاریخ‌های مختلف کاشت. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی. 15(3): 62-74.

2-     امام، ی.ف ح.ر.، کریمی مزرعه‌شاه. 1375. اثر ماده کند کننده رشد کلرمکوات کلراید بر رشد، نمو و عملکرد برنج. مجله علوم کشاورزی ایران. 28(1): 65-71.

3-     خواجه‌پور، م.ر. 1388. اصول و مبانی زراعت. انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان. 631 صفحه.

4-     راوری، س.، ذ.ح. نجفی نژاد.، م.ع. جواهری. 1385. اثرات تاریخ کاشت بر عملکرد ارقام و لاین‌های امید بخش جو. نهمین کنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران. پردیس ابوریحان‌. تهران ص 92‌.

5-     مدرس‌ثانوی، س.ع.م.، ع. خمری. 1380. تاثیر سودوموناس و سایکوسل بر عملکرد و اجزای عملکرد چهار رقم جو. مجله علمی پژوهشی دانشگاه شیراز. ص 592-587.

6-      منتظری، م. 1375. اثرات سایکوسل و کود نیتروژنه سرک بر شاخص‌های رشد، عملکرد و اجزای عملکرد دانه جو رقم والفجر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 74 صفحه.

7-     Garcia del-Moral, L.F., J.M. Ramos., M.B. Garsia del-Moral., M.P. Jmenez-Tejada. 1991. Ontogenic approach to grain production in spring barley based on path coefficient analysis. Crop Sci. 31: 1179-1185.

8-     Gonzalez, F.G., G.A. Slafer., D.J. Miraleses. 2003. Grain and floret number in response to photoperiod during stem elongation in fully and slightly vernalized wheats. Field Crops Res. 81: 17-27.

9-     Peltonen-Sainio, P., S. Muurinen., A. Rajala., L. Jauhianen. 2006. Variation in harvest index of modern spring barley, oat and wheat cultivars adapted to northern grown conditions. Manuscript (In Press).

10-Rajala, A. 2003. Plant growth regulators to manipulate cereal growth in Northern growing conditions. University of Helsinki, Finland. 432 pp.