تابعه‌ی شعر فارسی با نگاهی به شعر عمعق

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 1، شماره 1، بهمن 1388، صفحه 43-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی رضا شعبانلو^*

استادیار گروه زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه

چکیده

بی گمان سرودن کار آسانی نیست و شاعر بدون داشتن انگیزه ای درونی و شور و الهامی که وی را به سرودن بر انگیزد نمی تواند شعر بسراید. در روانشناسی و نقد ادبی معاصر، سرچشمة این شور و انگیزه را در ناخود آگاه شاعر می دانند در حالیکه گذشتگان باور داشتند که شعر را موجوداتی دیگر از عالمی دیگر به شاعر الهام می کنند. یونانیان به خدایان هنر و شعر و موسیقی موزه می گفتند و تازیان نام این الهام گر را تابعه نهاده بودند و ایرانیان باستان با عناوینی چون سروش، دئنا و فروهر از آن نام می بردند.
به دلیل آن که نخستین شاعران فارسی سرا خود به شعر و ادب تازی آشنا  بودند و در آن دست داشتند، از آغازین روزهای پیدایش شعر فارسی دری، اعتقاد به تابعه نیز به شعر فارسی راه یافت. با وجود آن که عمعق بخارایی در اشعار باز مانده از خود صراحتاً از تابعه نامی به میان نیاورده است امّا حضور تابعه در جریان سرایش اشعار وی کاملاً محسوس است و هر لحظه به شکلی ظاهر می شود؛ گاهی نسیم زلف یار است و گاهی خیال وی و زمانی نیز رسول بخت است. این تابعه، شباهنگام به سراغ شاعر می‌رود و او را از خواب بر می انگیزد و شاعر از زبان این تابعه شعر را شروع می کند و به پایان می‌برد. این شیوه را بعدها انوری در اشعار خود با اندکی تغییر به کار گرفت.

کلیدواژه‌ها

تابعه؛ الهام؛ عمعق

مراجع

الف) کتاب ها

- ابوالقاسمی، محسن(1381)، مانی به روایت ابن ندیم، چاپ دوم، تهران،‌انتشارات طهوری.

- براهنی، رضا(1380)، ‌طلا در مس، ‌ج1، تهران،‌ انتشارات زریاب.

- برن، لوسیلا (1381)، اسطوره های یونانی، ترجمة عباس مخبر، چاپ دوم، تهران،‌ نشر مرکز.

- پور داوود، ابراهیم (1/1377)، تفسیر یشت ها، ج1، تهران، انتشارات اساطیر.

- ـــــــــــــــــ (2/1377)، تفسیر یشت ها، ج2، تهران، انتشارات اساطیر،1377.

- پورنامداریان، تقی(1375)، رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

- حافظ، دیوان(1383)،‌ بر اساس نسخة محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ دوم،‌ تهران،‌ انتشارات کتابسرای نیک.

- دوستخواه، جلیل(1384)، گزارش اوستا، ج2، چاپ نهم، تهران، انتشارات مروارید.

- دینانی، غلامحسین ابراهیمی(1364)، شعاع اندیشه و شهود در فلسفة سهروردی، تهران،‌انتشارات حکمت.

- زرین کوب، عبدالحسین(1381)، شعر بی دروغ شعر بی نقاب، چاپ نهم، تهران، انتشارات علمی.

- شعار، جعفر و حسن انوری(1381)، گزیدة اشعار رودکی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.

- شفیعی کدکنی، محمد رضا(1376)، تازیانه های سلوک، چاپ دوم، تهران، انتشارات آگه.

- عبدالرزاق اصفهانی(1379)، دیوان، ‌به تصحیح وحید دستگردی، تهران، انتشارات نگاه.

-  فرک تیوتی و پیتر گندی(1384)، هرمتیکا، ترجمة فریدالدین رادمهر، تهران، ‌نشر مرکز.

- کندی، مایک دیکسون(1385)، دانشنامة اساطیر یونان و روم، ترجمة رقیّة بهزادی،تهران، انتشارات طهوری.

- مختاری،عثمان (1341)،دیوان،به اهتمام جلال الدین همایی،تهران:بنگاه ترجمه و نشرکتاب.

- میر فخرایی، مهشید(1383)، ‌فرشتة روشنی، تهران،‌ققنوس.

- ناصر خسرو(1373)، دیوان، به کوشش منصور جهانگیر،تهران:انتشارات نگاه.

- نظامی عروضی(1385)، چهار مقاله، به تصحیح محمد قزوینی، به کوشش محمد معین، چاپ سوم، تهران، زوّار.

- نظامی گنجوی(1377)، کلیات خمسه، بر اساس نسخة وحید دستگردی،‌ تهران، انشارات صفی علیشاه.

 

ب) مقالات

1. آقاحسینی، حسین(1381)،«فرشتةشعر»،نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، سال45، شمارة185، صص93-73.

ج) پایان نامه

1. عمعق بخارایی(1378)، دیوان، به تصحیح و تعلیق علی رضا شعبانلو، با راهنمایی استادان: دکتر مهدی ملک ثابت و دکتر یدالله جلالی پندری، پایان نامة دکتری، دانشکدة‌ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد.