بررسی پاسخ ارقام کلزا نسبت به تنش خشکی با استفاده از شاخص‌های تحمل به خشکی

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 5، دوره 4، شماره 2، اسفند 1393، صفحه 19-21   

چکیده

به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد و تعیین شاخص‌های تحمل به خشکی در کلزا، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار بر روی 10 رقم کلزا در سال 1389- 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج به اجرا درآمد. صفات مورد  بررسی عبارت بودند از: عملکرد دانه در کرت، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در ساقه اصلی، طول غلاف، تعداد دانه در غلاف، شاخص برداشت، وزن صد دانه، تعداد غلاف در ساقه فرعی و تعداد شاخه فرعی. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین کلیه صفات مورد بررسی به جز صفات تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، طول غلاف، تعداد غلاف در ساقه فرعی و تعداد شاخه فرعی، اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد وجود دارد. بیشترین میانگین عملکرد مربوط به ارقام لیکورد، ساری گل و RGS003 بود. نتایج حاصل از گزینش بر اساس شاخص‌های STI و GMP و Harm نشان داد که رقم لیکورد نسبت به سایر ارقام از تحمل بیشتری نسبت به خشکی برخوردار می‌باشد. بیشترین مقدار شاخص SSI مربوط به رقم مودنا و کمترین مقدار مربوط به رقم ساری‌گل بود. بر اساس نتایج شاخصTOL   نیز رقم ساری‌گل نسبت به سایر ارقام دارای تحمل بیشتری نسبت به خشکی بود.

کلیدواژه‌ها

کلزا؛ تنش خشکی؛ شاخص‌های تحمل به خشکی

اصل مقاله

بررسی پاسخ ارقام کلزا نسبت به تنش خشکی با استفاده از شاخص‌های تحمل به خشکی

علی بختیاری‌غریبدوستی¹، خداداد مصطفوی²، عبداله محمدی²، سیدحبیب شجاعی³

1- دانشجوی کارشناسی ارشداصلاح نباتات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، 2- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، 3- دانشجوی کارشناسی ارشداصلاح نباتات، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج

[e-mail]

چکیده

به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد و تعیین شاخص‌های تحمل به خشکی در کلزا، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار بر روی 10 رقم کلزا در سال 1389- 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج به اجرا درآمد. صفات مورد  بررسی عبارت بودند از: عملکرد دانه در کرت، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در ساقه اصلی، طول غلاف، تعداد دانه در غلاف، شاخص برداشت، وزن صد دانه، تعداد غلاف در ساقه فرعی و تعداد شاخه فرعی. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین کلیه صفات مورد بررسی به جز صفات تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، طول غلاف، تعداد غلاف در ساقه فرعی و تعداد شاخه فرعی، اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد وجود دارد. بیشترین میانگین عملکرد مربوط به ارقام لیکورد، ساری گل و RGS003 بود. نتایج حاصل از گزینش بر اساس شاخص‌های STI و GMP و Harm نشان داد که رقم لیکورد نسبت به سایر ارقام از تحمل بیشتری نسبت به خشکی برخوردار می‌باشد. بیشترین مقدار شاخص SSI مربوط به رقم مودنا و کمترین مقدار مربوط به رقم ساری‌گل بود. بر اساس نتایج شاخصTOL   نیز رقم ساری‌گل نسبت به سایر ارقام دارای تحمل بیشتری نسبت به خشکی بود.

واژه‌های کلیدی: کلزا، تنش خشکی، شاخص‌های تحمل به خشکی

 

مقدمه

شناسائی و اصلاح ارقام متحمل به تنش‌های محیطی یکی از ارکان توسعه پایدار در بخش کشاورزی به شمار می‌رود. کشاورزی زیستی یکی از نظام های بسیارکهن کشاورزی است که بشر از سال های گذشته با آن آشنا بوده است، اما رشد سریع جوامع انسانی، افزایش فرهنگ مصرف و عدم تعادل میان تولید و مصرف، باعث شد کشاورزی صنعتی جایگزین کشاورزی سنتی شود. استفاده از فناوری هایی همانند تولید و کشت گسترده ی ارقام پرمحصول گونه های زراعی، باغی، ترویج و استفاده از انواع کودها و سموم شیمیایی، نقش مهمی در افزایش تولیدات کشاورزی ایفا کرد؛ هم چنین مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی از فن آوری های جدید بشر در سه دهه ی اخیر می باشد که انقلاب بزرگی را در امر افزایش تولیدات کشاورزی به وجود آورده است؛ در نتیجه ی به کارگیری فن آوری های در پیش گفته شده، کشاورزی سنتی تغییر یافته و به شکل مدرن و صنعتی درآمد (3).

بخش اعظم تولید کلزا در دنیا، تحت شرایط دیم بوده و بنابراین واکنش گیاه به تنش آب مساله مهمی به شمار می‌آید. حساس‌ترین مرحله رشد و نمو کلزا به کم آبی، مرحله گل دهی است. کمبود آب در این مرحله سبب افت شدید تعداد گل، کپسول و دانه شده و وزن هزار دانه و درصد روغن دانه را کاهش می‌دهد. کلارک و مک‌کایگ (1982) از روش‌های مختلفی برای روشن ساختن اختلاف بین ارقام از نظر واکنش به تنش آب استفاده کردند. هدایت برگ، دمای برگ و پتانسیل اسمزی آن برای تعیین اختلاف بین محیط‌ها مفید بودند و بنابراین می‌توان از آنها برای برنامه ریزی آبیاری استفاده کرد، ولی از نظر تعیین اختلاف بین ارقام کمتر مفید بودند (4).. تحمل بیشتر گونه B. napus به تنش آب در پتانسیل اسمزی بالاتر، دمای برگ کمتر و در شرایط تنش آب توسط این گونه تجلی یافت. تنظیم اسمزی معیار دیگری برای تعیین واکنش به خشکی است (5). ملک‌شاهی و همکاران (1388) به منظور بررسی تأثیر تنش کم آبی در کلزا از نظر عملکرد دانه و مطالعه شاخص‌های تحمل به خشکی و شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی، ارقام کلزا را در دو شرایط تنش و بدون تنش در شرایط مزرعه ارزیابی نمودند. در این تحقیق بر اساس تحلیل همبستگی بین عملکرد دانه در شرایط تنش و بدون تنش و شاخص‌های تحمل به خشکی، شاخص‌های MP، GMP و STI به عنوان بهترین شاخص‌ها جهت شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به خشکی معرفی شدند. بر اساس این شاخص‌ها ژنوتیپ Vectra به عنوان بهترین ژنوتیپ از نظر عملکرد معرفی گردید (1).

 

مواد و روش‌ها

به منظور بررسی تأثیر تنش خشکی بر روی عملکرد و اجزاء عملکرد و تعیین شاخص های تحمل به خشکی در گیاه کلزا، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار بر روی 10 رقم کلزا در سال 1388-89 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج به اجرا درآمد. هر کرت آزمایشی شامل چهار ردیف به طول چهار متر و فاصله پنجاه سانتی متر از یکدیگر بودند. بعد از انجام عملیات متداول آماده سازی زمین، کشت به صورت دستی در آبان ماه سال 88 انجام شد و مزرعه پس از کشت، مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت حذف اثر حاشیه نمونه برداری فقط از دو ردیف وسطی انجام شد و ژنوتیپ ها مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این آزمایش  شاخص های SSI (شاخص حساسیت به تنش)، MP (میانگین حسابی)، TOL (شاخص تحمل)، GMP (میانگین هندسی)، STI (شاخص تحمل به تنش)،  Harm(میانگین هارمونی) موردارزیابی قرار گرفتند. کلیه محاسبات با استفاده از نرم افزارهای آماری SAS و EXCEL انجام پذیرفت.

 

نتایج و بحث

نتایج تجزیه واریانس صفات مورد بررسی نشان داد که صفات عملکرد دانه در کرت، ارتفاع بوته، تعداد غلاف در ساقه اصلی، عملکرد دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف، شاخص برداشت و وزن صد دانه در سطح احتمال5 درصد دارای اختلاف معنی داری بودند ولی برای صفات تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، طول غلاف، تعداد غلاف در ساقه فرعی و تعداد شاخه فرعی این اختلاف معنی دار نمی‌باشد. بیشترین میزان میانگین عملکرد مربوط به ارقام لیکورد، ساری گل و RGS003 به ترتیب برابر با 88/287، 65/242، 20/201گرم در کرت بود. تجزیه شاخص های STI و GMP و Harm نشان داد که رقمRGS003 دارای کمترین مقدار، که میزان آن به ترتیب 44/85 و 02/0 و 67/78 بوده که در نتیجه دارای تحمل کمتری نسبت به سایر ارقام و رقم لیکورد دارای بیشترین مقدار، به میزان به ترتیب 73/594، 26/1، 6/450 بوده که در نتیجه دارای تحمل بیشتری نسبت به سایر ارقام بود. این نتایج با نتایج امیری اوغان و همکاران مطابقت دارد (2). در شاخص MP، رقم اپرا دارای کمترین مقدار به میزان 83/155 که در نتیجه دارای کمترین تحمل نسبت به سایر ارقام و رقم لیکورد به میزان 5/1433 دارای بیشترین مقدار و دارای بیشترین تحمل نسبت به سایر ارقام بود. در شاخص TOL کمترین مقدار مربوط به رقم ساری گل به میزان 05/750- بوده و در نتیجه دارای تحمل بیشتر و بیشترین مقدار شاخص TOL مربوط به رقم لیکورد به میزان 33/1024 بود و تحمل کمتری نسبت به سایر ارقام داشت.

مراجع

1. ملک‌شاهی، ف. ح، دهقانی. ب، علیزاده. 1388. مطالعه شاخص‌های تحمل به خشکی در برخی ارقام پاییزه کلزا (Brassica napus L.). مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال سیزدهم، شماره 48. 77 – 89
2. امیری اوغان، ح.، م. ر. احمدی و س. ج. داوری. 1383. نحوه عمل ژن و وراثت پذیری شاخص های مقاومت به تنش خشکی در کلزا. مجله علوم کشاورزی ایران35(1): 73-83
3. کوچکی،عوض ، نخ فروش، علیرضا و ظریف کتابی، حامد.۱۳۷۶. کشاورزی ارگانیک . انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد . ۳۳۱ص
   1. Clarke, J. M. and M. C. Coig, T.N. 1982. Leaf diffeusive resistance, Surface temperature, osmotic potential and co₂ assimilation capability as indicators of drought intensity in rape. Canadian journal of plant science. 67: 785 –789
   2. Fischer, R and R. Mourer. 1987. Drought resistant in spring wheat cultivar. I. Grain responses Aust. Res. 29: 895-97.