اخبار و اعلانات

 آمار

تعداد نشریات418
تعداد شماره‌ها9,997
تعداد مقالات83,560
تعداد مشاهده مقاله77,800,509
تعداد دریافت فایل اصل مقاله54,843,313
. (1395). همبستگی و تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات وابسته در برخی ژنوتیپ‌های لوبیا. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 6(1), 33-44.
. "همبستگی و تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات وابسته در برخی ژنوتیپ‌های لوبیا". نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 6, 1, 1395, 33-44.
. (1395). 'همبستگی و تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات وابسته در برخی ژنوتیپ‌های لوبیا', نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 6(1), pp. 33-44.
. همبستگی و تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات وابسته در برخی ژنوتیپ‌های لوبیا. نشریه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی, 1395; 6(1): 33-44.

همبستگی و تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات وابسته در برخی ژنوتیپ‌های لوبیا

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی
مقاله 4، دوره 6، شماره 1، شهریور 1395، صفحه 33-44    اصل مقاله (164.13 K)
چکیده
بهمنظوربررسیرابطه عملکرددانهبااجزای عملکرددرژنوتیپ­هایلوبیاو تعیینسهمآندستهازصفاتکهبیشتریناثررابرعملکرددارند،این آزمایش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ­های مورد بررسی از نظر صفات مورد بررسی دارای اختلاف معنی­دار بودند. نتایج همبستگی ساده صفات نشان داد که از میان صفات اندازه­گیری شده، تنها صفات تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه همبستگی مثبت و معنی­دار با عملکرد دانه داشتند. تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که حداکثر تغییرات عملکرد دانه را می­توان به تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و تعداد دانه در غلاف نسبت داد. سپس صفات وارد شده به مدل رگرسیونی توسط تجزیه علیت بررسی شدند و مشخص شد که صفات تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه بیشترین ارتباط مستقیم و مثبت را با عملکرد دانه لوبیا داشتند. بنابراین می‏توان از این صفات در برنامه­های اصلاحی افزایش عملکرد برای انتخاب ارقام مناسب استفاده نمود. 
کلیدواژه‌ها
لوبیا؛ همبستگی؛ رگرسیون گام به گام؛ تجزیه علیت؛ عملکرد دانه
اصل مقاله

همبستگیوتجزیهعلیتعملکرد دانهو صفات وابسته دربرخی ژنوتیپ­هایلوبیا

منیره مارصفری 1*، سجاد کردی2 و زهرا طهماسبی1

1- استادیار دانشگاه ایلام، گروه اصلاح نباتات، ایلام، ایران.

2-                   دانش‎آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه ایلام، گروه زراعت، ایلام، ایران.

* مسئول مکاتبات؛ پست الکترونیک:  mmarsafari@yahoo.com

 

چکیده

بهمنظوربررسیرابطه عملکرددانهبااجزای عملکرددرژنوتیپ­هایلوبیاو تعیینسهمآندستهازصفاتکهبیشتریناثررابرعملکرددارند،این آزمایش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج اجرا گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ­های مورد بررسی از نظر صفات مورد بررسی دارای اختلاف معنی­دار بودند. نتایج همبستگی ساده صفات نشان داد که از میان صفات اندازه­گیری شده، تنها صفات تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه همبستگی مثبت و معنی­دار با عملکرد دانه داشتند. تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که حداکثر تغییرات عملکرد دانه را می­توان به تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه و تعداد دانه در غلاف نسبت داد. سپس صفات وارد شده به مدل رگرسیونی توسط تجزیه علیت بررسی شدند و مشخص شد که صفات تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه بیشترین ارتباط مستقیم و مثبت را با عملکرد دانه لوبیا داشتند. بنابراین می‏توان از این صفات در برنامه­های اصلاحی افزایش عملکرد برای انتخاب ارقام مناسب استفاده نمود.

 

واژه­های کلیدی: لوبیا،همبستگی،رگرسیونگامبهگام،تجزیهعلیت، عملکرد دانه.

 

مقدمه

کمبود غذا و سوء تغذیـه به عنوان یکی از مهم‏ترین و نگران کننده­ترین معضلات جامعه بشری مطرح است. دانه‏ی حبوبات با برخورداری از ١٨ تا ٣٢ درصد پروتئین یکی از منابع پروتئینی جهان محسوب شده و به عنوان مکمل کمی و کیفی دانه­ی غلات که پروتئین آن­ها اغلب کمتر از ١٤ درصد است در تغذیه بشر نقش غیر قابل انکاری بازی می­کنند (11، 19، 25). با توجه به این موضوع و افزایش نیاز بشر به این گیاه لازم است تا نسبت به اصلاح و تولید ارقام مرغوب و پر محصول اقدام شود. برای این منظور شناسایی و ارزیابی تنوع صفات مهم و همچنین اثر آنان بر عملکرد دانه ضروری است و با کمک آن­ها در آینده می‏توان مدیریت بهبود و اصلاح گیاه لوبیا را دقیق­تر برنامه‏ریزی نمود (3).

در برنامه­های اصلاح نباتات، انتخاب بر اساس تعداد زیادی صفت زراعی صورت می­گیرد که ممکن است بین آن­ها همبستگی مثبت و منفی وجود داشته باشد. لذا روش­های تجزیه و تحلیلی که بدون از بین بردن مقدار زیادی از اطلاعات مفید، تعداد صفات مؤثر در عملکرد را کاهش دهند، برای پژوهشگران با ارزش هستند. در این خصوص استفاده از همبستگی میان صفات متداول است (13، 15). اگرچه این همبستگی­ها در تعیین مؤلفه‏های اصلی که بر عملکرد تأثیر می­گذارند کمک مؤثری می­نمایند، ولی اهمیت نسبی آثار مستقیم و غیرمستقیم را نشان نمی­دهند. تجریه علیت روشی است که روابط بین صفات و آثار مستقیم و غیرمستقیم آن­ها را بر عملکرد روشن می­سازد. استفاده از این روش به شناخت روابط علت و معلولی بین صفات نیاز دارد (9، 18).

رهنمایی­تک و همکاران (7) در بررسی 250 نمونه از کلکسیون لوبیا قرمز بانک ژن گیاهی ملی ایران مهم‏ترین صفات موثر در عملکرد دانه لوبیا را به ترتیب صفات وزن صد دانه، تعداد غلاف در بوته و تعداد بذر در غلاف نام بردند.

دورسون (17) به منظور تعیین آثار اجزاء عملکرد بر روی عملکرد 21 ژنوتیپ لوبیا از تجزیه علیت استفاده نمود و مشاهده کرد همبستگی بین صفات تعداد غلاف در بوته، وزن غلاف و تعداد دانه در غلاف با عملکرد دانه مثبت و بسیار معنی­دار است. مروری بر کارهای پژوهشگران دیگر نشان می­دهد که تعیین روابط میان عملکرد و اجزای آن از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. به رغم این­که نتایج همه آزمایش­ها هم­خوانی نداشته است، ولی در بیشتر آزمایش­ها تعدادی از اجزای عملکرد مانند وزن صد دانه، تعداد دانه و تعداد غلاف در بوته اهمیت شایانی در تعیین عملکرد دانه داشته‏اند. با بهره­گیری از این روابط می­توان شاخص­هایی را برای تشخیص ارقام برتر تعیین کرد. در این زمینه، کاربرد روش­های آماری، به ویژه تجزیه علیت، می­تواند در درک روابط اساسی میان متغیرها کار ساز باشد (6). هدف از پژوهش حاضر بررسی روابط میان عملکرد دانه لوبیا و اجزای آن، تجزیه ضرایب همبستگی ساده میان صفات و تعیین صفاتی است که اثر بیشتری بر عملکرد دانه دارند.

 

مواد و روش­ها

این آزمایش در سال زراعی 1387 در مزرعه ی تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، واقع در کرج با ارتفاع 1321 متر از سطح دریا اجرا گردید. عملیات تهیه زمین شامل شخم پاییزه، دیسک بهاره و تسطیح زمین بود. کاشت بذور در تاریخ 1 خرداد صورت گرفت. پس از کاشت، تاریخ اولین آبیاری که مقارن با 7 خرداد بود، به عنوان شروع دوره زیستی گیاه در نظر گرفته شد. هم چنین برای جلوگیری از خسارت علف­های هرز، سه بار در طول دوره رشد گیاه عملیات وجین دستی صورت گرفت. فهرست ژنوتیپ­های تحت بررسی، همراه با کدهای مربوطه در جدول 1 آمده است. این آزمایش در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با 40 ژنوتیپ لوبیا و 3 تکرار اجرا گردید. در هر تکرار، بذور هر ژنوتیپ بر روی یک ردیف با طول 2 متر و با فاصله 10 سانتی متر از یکدیگر روی ردیف کاشته شدند. فاصله بین ردیف‏ها 50 سانتی متر بود. صفات تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صددانه، تعداد روز تا شروع گلدهی، تعداد روز تا ظهور اولین غلاف، تعداد روز تا رسیدگی و ارتفاع گیاه با اندازه­گیری 10 بوته تصادفی از هرواحد آزمایشی اندازه­گیری و ثبت شد. سپس میانگین مشاهدات برای هر صفت جهت تجزیه آماری مورد استفاده قرارگرفت.

به منظور تعیین روابط بین صفات و شناسایی عوامل موثر در عملکرد دانه تجزیه­های آماری شامل تعیین ضرایب همبستگی ساده بین صفات و تجزیه رگرسیون گام به گام به منظور بررسی تأثیر هر یک از صفات مورد نظر روی متغیر تابع یا وابسته (عملکرد) و همچنین کاهش تعداد متغیرهای مستقل انجام گردید (9) و در نهایت آثار مستقیم و غیر مستقیم صفات بر عملکرد دانه از طریق مدل تجزیه علیت با استفاده از نرم­افزار Path 2 به روش دوی و لو (15) با استفاده از ترکیبات مختلفی از همبستگی­های بین صفات مختلف انجام گردید. میانگین‎ها با استفاده از روش چند دامنه‎ای دانکن مقایسه شدند.

 

نتایج و بحث

تجزیه واریانس

نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات نشان داد که بین تیمــارها از نظر کلیه صفات اخـتلاف معنی­داری در سطح احتمال خطا یک درصد وجود دارد که بیانگر این نکته است که بین ژنوتیپ­های مورد بررسی تنوع ژنتیکی وجود دارد (جدول 2). با توجه به معنی­دار بودن اختلاف بین ژنوتیپ­ها به منظور گروه­بندی ژنوتیپ­ها از لحاظ صفات مورد بررسی مقایسه میانگین به روش دانکن انجام شد (جدول 3). نتایج مقایسه میانگین اثر ژنوتیپ نشان داد که بیشترین عملکرد دانه در ژنوتیپ قرمز رقم شاهد، تعداد غلاف در بوته در ژنوتیپ 1090 چیتی، بیشترین وزن صد دانه در ژنوتیپ Ks 31166، ارتفاع بوته در ژنوتیپ Ks 51103، بیشترین تعداد دانه در غلاف در ژنوتیپ Ks 41101، بیشترین زمان رسیدگی در ژنوتیپ 288 قرمز، بیشترین تعداد روز تا ظهور اولین غلاف در ژنوتیپ Ks 41238 و بیشترین تعداد روز تا شروع گلدهی در ژنوتیپ Ks 41102 مشاهده شد. همچنین کمترین مقدار عملکرد دانه و وزن صد دانه در ژنوتیپ 288 قرمز، کمترین تعداد غلاف در بوته در ژنوتیپ 1186 سیاه، کمترین تعداد دانه در غلاف در ژنوتیپ 1170 سیاه، کمترین ارتفاع بوته در ژنوتیپ Ks 41237، کمترین تعداد روز تا شروع گلدهی در ژنوتیپ 273 چیتی، کمترین تعداد روز تا ظهور اولین غلاف در ژنوتیپ Ks 41101 و کمترین تعداد روز تا رسیدگی در ژنوتیپ Ks 41233 مشاهده شد.

 

همبستگی ساده صفات

ضرائب همبستگی میان صفات مورد بررسی در لوبیا (جدول 5) نشان داد که بین تعداد روز تا شروع گلدهی با تعــداد روز تا ظــهور اولیــن غلاف (**604/0r =)، زمان رسیدگی (*316/0r = )، تعداد غلاف در بوته
(*347/0(r =  و تعداد دانه در غلاف (*312/0r = ) همبستگی مثبت و معنی­دار وجود دارد. هم چنین غلاف در بوته و وزن صد دانه در میان تعداد روز تا گلدهی و وزن صد دانه (**461/0-r = ) همبستگی منفی و معنی­داری دیده شد. تعداد روز تا ظهور اولین غلاف با زمان رسیدگی (**519/0r = ) و ارتفاع بــوته (*397/0r= ) همبستگی مثبت و معنی­دار نشان داد. زمان رسیدگی با تعداد دانه در غلاف (*395/0r = ) و ارتفاع بوته (*350/0r = ) همبستگی مثبت و معنی‏دار داشت. تعداد غلاف در بوته با تعداد دانه در غلاف (*325/0 = r)، ارتفاع بوته (*326/0r= ) و عملکرد دانه (*341/0r = ) همبستگی مثبت و معنی­دار در سطح احتمال پنج درصد داشت.  همچنین تعداد غلاف در بوته همبستگی منفی با وزن صد دانه (*398/0r = -) نشـان داد. عملکرد دانه همبستگی مثبــت و معنی­داری در سطح پنج درصد با تعداد غلاف در بوته (*341/0r = ) و وزن صد دانه (*401/0r = ) داشت در حالی­که همبستگی میان سایر صفات با عملکرد دانه معنی­دار نگردید. وزن صد دانه نیز همبستگی منفی و معنی­دار با تعداد روز تا گلدهی و تعداد غلاف در بوته (به ترتیب **461/0- r =  و *398/0-r = ) و همبستگی مثبت و معنی­دار با عملکرد دانه (*401/0r = ) نشان داد. همبستگی میان سایر صفات معنی­دار نگردید.

همبستگی مثبت و معنی داری بین وزن صد دانه با عملکرد دانه وجود دارد که با نتایج برخی محققان مطابق است (1، 4، 8). البته درمورد وزن صد دانه نتایج متفاوتی توسط محققان بدست آمده که نشان دهنده پایداری اندک این صفت در شـرایط مخـتلف می­باشد به عنوان مثال قنبری و همکاران (10) و مولایی و همکاران (12) رابطه عملکرد بذر و وزن صد دانه را منفی گزارش کردند. با توجه به نتایج حاصل از همبستگی در این پژوهش و نتایج برخی از محققان چنین می­توان گفت که با افزایش تعداد ژنوتیپ­های مورد بررسی عملکرد دانه نیز افزایش می­یابد.

به طور مشابه با نتایج این تحقیق گزارش شده است که در بین اجزای عملکرد تنها تعداد غلاف در بوته همبستگی معنی­داری با عملکرد بوته دارد و سایر اجزا هیچ گونه همبستگی معنی­داری را نشان نمی­دهد (14). مانوا و مانارا (21) در بررسی سه ساله خود همبستگی مثبت و معنی­داری را بین عملکرد دانه لوبیا با تعداد غلاف­ها و تعداد روز تا گل‏دهی مشاهده نمودند. در بین اجزای عملکرد، تعداد غلاف در بوته مهم­ترین صفت در تعیین عملکرد لوبیا بوده و بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه دارا می­باشد (2، 5).


جدول 1- فهرست ژنوتیپ‎های مورد مطالعه لوبیا، همراه با کدهای مربوطه

کد ژنوتیپ

نام ژنوتیپ

کد ژنوتیپ

نام ژنوتیپ

کد ژنوتیپ

نام ژنوتیپ

کد ژنوتیپ

نام ژنوتیپ

1

256 قرمز

11

1157 سیاه

21

Ks31164

31

Ks21154

2

257 قرمز

12

1140 سیاه

22

Ks21467

32

Ks41238

3

قرمز رقم شاهد

13

1158 سیاه

23

Ks41107

33

Ks41101

4

1114 چیتی

14

1186 سیاه

24

Ks21152

34

Ks41233

5

258 قرمز

15

1187 سیاه

25

Ks41102

35

Ks31167

6

رقم مرمر سفید

16

1170 سیاه

26

Ks51103

36

323 سفید

7

چیتی تلاش

17

1182 سیاه

27

Ks31166

37

288 قرمز

8

273 چیتی

18

Ks31168

28

Ks21467

38

1090 چیتی

9

1380 چیتی

19

Ks21478

29

Ks41231

39

چیتی رقم دانشجو

10

1115 سیاه

20

Ks21479

30

Ks41237

40

248 سفید

 

 

جدول2- تجزیه واریانس میانگین مربعات صفات مورد بررسی در ژنوتیپ­های لوبیا مورد مطالعه

منابع تغییر

درجه آزادی

عملکرد دانه

تعداد روز تا شروع گلدهی

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

زمان رسیدگی

تعداد غلاف در بوته

تعداد دانه در غلاف

وزن صد دانه

ارتفاع بوته

بلوک

2

ns846/295

**175/12

**175/12

**100/17

ns825/79

ns358/5

ns968/0

ns225/325

ژنوتیپ

39

**401/2600

**425/16

**056/7

**105/92

**456/2031

**222/116

**275/192

**363/4045

اشتباه آزمایشی

78

473/134

217/1

969/0

023/2

303/98

838/4

796/1

293/571

ضریب تغییرات

-

938/12

423/2

886/1

442/1

952/9

623/4

856/4

359/25

ns، * و **: به ترتیب غیرمعنی‌دار و معنی‌دار در سطوح احتمال خطای آماری پنج و یک درصد

 

 

 

 

رگرسیون

عملکرد دانه به عنوان متغیر وابسته در برابر دیگر صفات به عنوان متغیرهای مستقل، مورد تجزیه قرار گرفت (جدول 6). در مدل رگرسیونی حاصل، وزن صد دانه نخستین متغیری بود که وارد مدل شد و به تنهایی 9/29 درصد از تغییرات عملکرد بین ژنوتیپ­ها را توجیه نمود. پس از آن تعداد غلاف در بوته به مدل اضافه شد و همراه با وزن صد دانه 6/40 درصد از تغییرات عملکرد را توجیه نمود.

چنگیزی و همکاران (4) با مطالعه گیاه لوبیا بیان کردند که در تجزیه رگرسیون گام به گام مهم ترین صفات وارد شده به مدل به ترتیب شامل: تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه، تعداد دانه در غلاف، شاخص عملکرد و در نهایت رسیدگی فیزیولوژیک بودند. سبکدست و خیالپرست (8) بیان داشتند که تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که حداکثر اختلاف عملکرد دانه را می­توان به تعداد غلاف، تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه و طول غلاف نسبت داد. بیضائی (2) بیان داشت که در انواع لوبیا 97 درصد از تغییرات عملکرد توسط صفات وزن صد دانه، تعداد کل غلاف در بوته و تعداد بذر در غلاف بیان می­شود.

 

تجزیه علیت

برای حصول برآورد دقیق­تری از اهمیت نسبی و تأثیر مستقیم و غیر مستقیم هریک از اجزای عملکرد بر عملکرد، تجزیه علیت با استفاده از ترکیبات مختلفی از همبستگی­های بین صفات مختلف انجام گردید. علی­رغم آن­که تأکید منابع مختلف بر استفاده از گروهی از صفات است که بیشترین توجیه واریانس تغییرات داده­ها را پس از انجام یک رگرسیون گام به گام دارند، توجه به مقدار باقیمانده­ای از آثار نامشخص که تجزیه علیت قادر به تشخیص آن­ها نبوده است نیز می­تواند به عنوان معیاری برای شناسایی بهترین گروه همبستگی­ها بکار گرفته شود. بر این اساس با ترکیبات متفاوتی از همبستگی­های منطقی صفات، تجزیه علیت انجام گرفت و نتیجه در جدول 7 نشان داده شد. نتایج گویای آن است که وزن صد دانه، تعداد روز تا ظهور اولین غلاف، تعداد دانه در غلاف و تعداد غلاف در بوته (به ترتیب 286/1، 721/0، 663/0 و 538/0) آثار مسـتقیم بزرگـی بر عمـلکرد دانه دارند و موجـب افزایـش عمـلکرد می شوند. در صورتی که همبستگی صفات تعداد روز تا ظهور اولین غلاف و تعداد دانه در غلاف با عمـلکرد دانه معنی­دار نشد. وزن صد دانه با وجود اعمال اثر مستقیم قابل توجه اما به واسطه اعمال آثار غیر مستقیم منفی از طریق تعداد روز تا ظهور اولین غلاف (148/0-)، تعداد روز تا رسیدگی (397/0-)، تعداد دانه در غلاف (170/0-)، ارتفاع بوته (004/0-) و تعداد غلاف در بوته (215/0-) سبب کاهش عملکرد دانه می­گردد. تعداد روز تا ظهور اولین غلاف آثار غیر مستقیم منفی از طریق تعداد روز تا گلدهی (060/0-)، تعداد روز تا رسیدگی (590/0-) و وزن صد دانه (263/0-) وارد می­نماید. همچنین تعداد دانه در غلاف با وجود اثر مستقیم قابل توجه، آثار غیر مستقیم منفی از طریق تعداد روز تا شروع گلدهی (031/0-)، تعداد روز تا رسیدگی (449/0-) و وزن صد دانه (330/0-) بر عملکرد دانه اعمال می­نماید. تعداد غلاف در بوته نیز با وجود اثر مستقیم مثبت بر عملکرد دانه اما از طریق اعمال آثار منفی از طریق تعداد روز تا گلدهی (034/0-)، تعداد روز تا زمان رسیدگی (038/0-) و خصوصاً وزن صد دانه (513/0-) منجر به کاهش عملکرد می­شود.

 


 

جدول 3- مقایسه میانگین عملکرد و صفات وابسته در ژنوتیپ­های مختلف لوبیا*

تعداد دانه در غلاف

ارتفاع بوته

(سانتی‎متر)

وزن صد دانه

(گرم)

عملکرد دانه

(گرم در مترمربع)

ژنوتیپ

e-j 3/4

k 33/39

b-j 60/30

b-f 07/114

256 قرمز

c-i 5/4

k 67/46

b-k 97/29

c-g 92/86

257 قرمز

d-j 4/4

a 159

bc 95/37

a 67/185

قرمز رقم شاهد

hij 5/3

k 67/41

b-e 39/35

c-g 53/83

1114 چیتی

g-j 8/3

cde 113

b-i 95/31

b-g 58/94

258 قرمز

c-i 6/4

g-k 67/68

b-h 98/32

b-g 17/100

رقم مرمر سفید

f-j 0/4

c-g 33/103

b-h 69/33

efg 56/54

چیتی تلاش

g-j 9/3

d-i 91

b-i 82/30

efg 05/60

273 چیتی

ij 5/3

k 67/45

b 59/38

b-g 20/101

1380 چیتی

a-f 1/5

f-k 67/72

b-o 84/24

efg 30/66

1115 سیاه

f-j 0/4

b-e 67/118

bc 99/37

efg 59/62

1157 سیاه

e-j 1/4

c-g 67/102

c-o 46/24

b-f 89/111

1140 سیاه

hij 6/3

k 45

b-h 83/32

c-g 79/93

1158 سیاه

e-j 3/4

c-f 33/108

b-f 66/34

fg 71/50

1186 سیاه

f-j 1/4

k 67/45

b-g 04/34

c-g 96/93

1187 سیاه

j 3/3

cde 114

bcd 86/35

ab 97/161

1170 سیاه

hij 6/3

ijk 33/53

bcd 86/32

c-g 17/87

1182 سیاه

a-g 9/4

b-e 116

b-m 56/26

cdefg 07/81

Ks31168

e-j 2/4

c-g 67/105

b-o 80/24

c-g 40/79

Ks21478

a-g 9/4

abc 138

f-o 10/21

b-g 02/92

Ks21479

ghij 8/3

b-e 120

b-h 81/33

fg 73/52

Ks31164

ghij 8/3

k 33/41

b-h 35/33

c-g 56/82

Ks21467

f-j 9/3

e-j 33/88

e-o 57/21

b-g 48/95

Ks41107

e-j 4/4

d-h 33/94

b-l 39/2806

c-g 80/93

Ks21152

e-j 2/4

c-f 110

d-o 18/23

c-g 47/73

Ks41102

a-e 3/5

a 67/163

d-o 29/23

a-d 53/134

Ks51103

abc 6/5

ab 67/153

a 92/64

abc 51/136

Ks31166

c-j 5/4

cde 67/111

d-o 33/23

c-g 33/75

Ks21467

c-j 5/4

d-g 33/97

b-n 49/25

a-e 121

Ks41231

a-h 7/4

k 67/36

b-h 35/33

c-g 37/78

Ks41237

f-j 0/4

c-f 67/108

h-o 79/19

c-g 84/81

Ks21154

f-j 1/4

d-h 67/94

b-j 74/30

d-g 70/68

Ks41238

a 8/5

jk 51

k-o 18/16

c-g 11/81

Ks41101

e-j 3/4

d-h 94

g-o 58/20

c-h 16/89

Ks41233

ab 7/5

h-k 58

j-o 91/17

c-g 04/90

Ks31167

حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال خطای پنج درصد بر اساس آزمون چند دامنه‎ای دانکن می‌باشد.

 

 

ادامه جدول 3- مقایسه میانگین عملکرد و صفات وابسته در ژنوتیپ­های مختلف لوبیا

ژنوتیپ

تعداد غلاف در بوته

زمان رسیدگی (روز)

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

تعداد روز تا شروع گلدهی

256 قرمز

d-h 67/88

efgh 101

defg 33/52

ghi 33/45

257 قرمز

d-h 33/86

ijkl 66/98

bcde 53

ij 44

قرمز رقم شاهد

b-g 33/119

efgh 101

cdef 66/52

jkl 66/42

1114 چیتی

d-h 33/83

r 33/92

hi 33/50

jk 33/43

258 قرمز

d-h 33/84

defg 66/101

defg 52

hij 33/44

رقم مرمر سفید

b-h 33/112

cd 33/103

bcd 33/53

abc 33/48

چیتی تلاش

 gh 33/48

hijk 33/99

defg 33/52

l 33/41

273 چیتی

d-h 33/93

r 33/92

i 33/49

l 33/41

1380 چیتی

d-h 67/82

qr 33/94

defg 52

ij 44

1115 سیاه

d-h 89

r 33/92

hi 33/50

hij 33/44

1157 سیاه

fgh 74

nopq 66/95

fgh 33/51

jk 33/43

1140 سیاه

b-f 128

qr 33/94

fgh 33/51

ghi 33/45

1158 سیاه

d-h 67/88

i-m 33/98

ab 33/54

defg 33/46

1186 سیاه

h 44

ghi 100

gh 51

kl 42

1187 سیاه

b-h 67/103

fghi 33/100

hi 33/50

ghi 33/45

1170 سیاه

 ab174

l-p 97

bcde 53

kl 42

1182 سیاه

b-h 102

k-o 33/97

fgh 33/51

jk 33/43

Ks31168

b-h 116

fghi 33/100

ab 33/54

abc 33/48

Ks21478

b-f 124

s 88

defg 52

hij 33/44

Ks21479

a-d 155

c-f 33/102

bcd 33/53

abcd 48

Ks31164

fgh 67/74

b 107

abc 54

a-e 66/47

Ks21467

d-h 96

pq 95

gh 51

efgh 46

Ks41107

b-g 67/119

opq 33/95

hi 33/50

ij 44

Ks21152

d-h 89

r 33/92

i 33/49

l 33/41

Ks41102

d-h 94

pq 95

bcde 53

a 49

Ks51103

b-f 127

cde 103

abc 54

abc 33/48

Ks31166

b-h 33/111

c 104

fgh 33/51

hij 33/44

Ks21467

b-h 108

n-q 96

bcd 33/53

ab 66/48

Ks41231

a-f 142

m-q 33/96

defg 52

fghi 66/45

Ks41237

d-h 33/82

j-n 66/97

efgh 66/51

47 b-g

Ks21154

a-f 67/136

opq 33/95

defg 33/52

abcd 48

Ks41238

e-h 33/81

g-j 66/99

a 33/55

ab 66/48

Ks41101

c-h 99

n-q 96

i 49

efgh 46

Ks41233

abc 171

s 33/86

fgh 33/51

66/46 c-g

Ks31167

c-h 98

cd 66/103

efgh 66/51

b-f 33/47

حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال خطای پنج درصد بر اساس آزمون چند دامنه‎ای دانکن می‌باشد.

 

 

جدول 4- مقایسه میانگین عملکرد و صفات وابسته در چند ژنوتیپ­ لوبیا

 

323 سفید

288 قرمز

1090 چیتی

چیتی رقم دانشجو

248 سفید

عملکرد دانه (گرم در مترمربع)

fg 53/51

g 24/35

c-g 02/72

b-g 44/101

g 46/38

ون صد دانه (گرم)

mno 32/14

o 39/11

mno 44/13

i-o 69/18

no 36/12

ارتفاع بوته (سانتی‎متر)

abcd 128

a 33/162

bde 33/119

e-i 89

bcde 67/119

تعداد دانه در غلاف

a-i 66/46

a-g 33/49

c-j 45

abcd 33/54

e-j 66/43

تعداد غلاف در بوته

a-e 33/154

b-h 67/101

a 67/207

a-f 33/141

b-h 33/109

زمان رسیدگی (روز)

a 111

a 33/111

ghi 100

a 110

ghi 100

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

bcde 53

ab 33/54

abc 54

bcde 53

abc 54

تعداد روز تا شروع گلدهی

abcd 48

a-e 66/47

abcd 48

hij 33/44

b-g 47

حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال خطای پنج درصد بر اساس آزمون چند دامنه‎ای دانکن می‌باشد.

 

 

جدول 5- همبستگی ساده صفات ارزیابی شده مربوط به عملکرد و اجزای عملکرد دانه 40 ژنوتیپ لوبیا

 

تعداد روز تا شروع گلدهی

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

زمان رسیدگی

تعداد غلاف در بوته

تعداد دانه در غلاف

ارتفاع بوته

عملکرد دانه

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

**604/0

 

 

 

 

 

 

زمان رسیدگی

*316/0

**519/0

 

 

 

 

 

تعداد غلاف در بوته

*347/0

ns222/0

ns033/0

 

 

 

 

تعداد دانه در غلاف

*312/0

ns022/0

*395/0

*325/0

 

 

 

ارتفاع بوته

ns167/0

*397/0

*350/0

*326/0

ns223/0

 

 

عملکرد دانه

ns214/0-

ns043/0-

ns053/0-

*341/0

ns052/0

ns089/0

 

وزن صد دانه

**461/0-

ns204/0-

**449/0

*398/0-

ns256/0-

ns106/0-

*401/0

ns، * و **: به ترتیب غیرمعنی‌دار و معنی‌دار در سطوح احتمال خطای آماری پنج و یک درصد

 

صفات زمان رسیدگی (136/1-) و تعداد روز تا گلدهی (098/0-) نیز آثار مستقیم منفی بر عملکرد دانه اعمال می­نمایند هرچند که مقدار اثر مستقیم منفی اعمال شده از طریق تعداد روز تا زمان رسیدگی بیشتر از تعداد روز تا شروع گلدهی است، اما در هنگام اصلاح صفات در جهت افزایش عملکرد باید به هر دو آن­ها توجه نمود. بیشترین اثر غیر مستقیم مثبت را تعداد روز تا زمان رسیدگی از طریق وزن صد دانه (449/0) و بیشترین اثر غیر مستقیم منفی را تعداد روز تا شروع گلدهی از طریق وزن صد دانه (592/0-) اعمال می­نمایند (جدول 7).

نتایج نشان داد که با در نظر گرفتن کل صفات اندازه­گیری شده مقدار آثار باقیمانده (461/0) است. بنابراین تمام صفات اندازه­گیری شده حدود 54 درصد از تغییرات عملکرد را توجیه می­کنند. همچنین نتایج همبستگی، تجزیه رگرسیون و تجزیه علیت نشان دادند که در میان صفات اندازه­گیری شده میزان تأثیر مثبت تعداد غلاف در بوته و وزن صد دانه بر عملکرد دانه از همه بیشتر است. بنابراین در برنامه­های به­نژادی بایدتوجه بیشتری به آن­ها نمود. دیمووا و اسوتلوا ( 16) در مطالعه خود بر روی لوبیای فرانسوی آثار مستقیم و غیرمستقیم زیادی را برای صفت تعداد غلاف در بوته بر عملکرد گزارش دادند.

 

جدول 6- نتایج رگرسیون گام به گام عملکرد دانه لوبیا (متغیر وابسته) با دیگر متغیرهای مورد بررسی (متغیر مستقل)

مرحله ورود متغیر به مدل

متغیر وارد شده به مدل

عرض از مبدأ

ضرایب رگرسیون جزء

ضریب تشخیص R2

F

خطای استاندارد

b1

b2

1

تعداد غلاف در بوته

036/33

506/0

-

299/0

**370/50

071/0

2

وزن صد دانه

226/14-

603/0

308/1

406/0

**007/40

285/0

** معنی­دار در سطح احتمال خطای آماری یک درصد

 

 

 

جدول 7- اثر مستقیم و غیر مستقیم اجزای عملکرد لوبیا بر عملکرد دانه ژنوتیپ­های مختلف لوبیا

متغیر

اثر مستقیم

اثر غیر مستقیم از طریق

همبستگی کل با عملکرد دانه

تعداد روز تا شروع گلدهی

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

زمان رسیدگی

تعداد غلاف در بوته

تعداد دانه در غلاف

ارتفاع بوته

وزن صد دانه

تعداد روز تا شروع گلدهی

098/0-

-

435/0

359/0-

186/0

206/0

004/0

592/0-

214/0-

تعداد روز تا ظهور اولین غلاف

721/0

060/0-

-

590/0-

120/0

014/0

011/0

263/0-

044/0-

زمان رسیدگی

136/1-

031/0-

374/0

-

017/0

261/0

010/0-

449/0

053/0-

تعداد غلاف در بوته

538/0

034/0-

160/0

038/0-

-

215/0

009/0

513/0-

*341/0

تعداد دانه در غلاف

663/0

031/0-

015/0

449/0-

175/0

-

006/0

330/0-

052/0

ارتفاع بوته

029/0

017/0-

286/0

398/0-

175/0

147/0

-

137/0-

089/0

وزن صد دانه

286/1

044/0

148/0-

397/0-

215/0-

170/0-

004/0-

-

*401/0

 

در پژوهشی دیگر میشرا و همکاران (20) گزارش کردند که صـفات وزن 100 دانه، تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته دارای اثر مستقیم مثبت برعملکرد می باشند. پکسن و گلامسر (22) با استفاده از ضرایب علیت در مطالعه­ای که روی ژنوتیپ­های لوبیای معمولی انجام داده بودند مشـاهده کردند که صفات تعــداد دانه در بوته، متوسط وزن دانه و تعداد غـلاف در بوته مهم ترین صفـات اجزای عملکرد هستند که به طور مستقیم و مثبت عملکرد دانه را تحت تأثیر قرار می­دهند. آن­ها این صفات را به عنوان صــفات مؤثر جهت برنامه­های اصلاحی انتخاب ارقام پر محصول پیشنهاد کردند.

در گیاهانی مانند لوبیا اجزای عملکرد دانه را تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن متوسط دانه تشکیل می­دهند. سانتوس و همکاران (23) و شانکوت و همکاران (24) اهمیت هر یک از این اجزا را در تعیین عملکرد از آزمایشی به آزمایش دیگر متفاوت گزارش کرد.

 

نتیجه گیری

نتایج به دست­آمده از این پژوهش و نیز پژوهش­های سایر محققان نشان داد که پایدارترین و مؤثرترین اجزای عملکرد لوبیا جهت نیل به عملکرد بالا در شرایط آزمایشی متفاوت، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف است. رابطه بین وزن صددانه با عملکرد نیز در برخی پژوهش­ها مثبت و در برخی دیگر منفی گزارش شده است که این تفاوت­ها بیشتر به شرایط محیطی حاکم و نوع ژنوتیپ­های به کار رفته در آزمایش بستگی دارد. با توجه به این­که هدف از این گونه آزمایشات شناسایی مهم ترین اجزای عملکرد جهت استفاده در مسیر اصلاح عملکرد دانه و افزایش میزان آن می­باشد، بنابراین توصیه می­شود که به­نژادگر از طریق سه متغیر عمده و اصلی یاد شده (تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه) جهت افزایش میزان عملکرد دانه اقدام نماید.

 

مراجع
  1. امینی، ا.، قنادها، م.ر.، عبدمیشانی، و. س. 1381. تنوع ژنتیکی و همبستگی بین صفات مختلف در لوبیای معمولی. مجله علوم کشاورزی ایران،23 (4): 615-605.
  2. بیضائی، ا. 1381. ارزیابی صفات کمی و کیفی و رابطه آن­ها با عملکرد دانه در ژنوتیپ­های لوبیا سفید، قرمز و چیتی. پایان­نامه کارشناسی ارشد اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. 160 صفحه
  3. جهانسوز،م.،نقوی، م. ر.وطالعی،ع.1385 .تعیین روابط بین صفات مختلف در ارقام لوبیا چشم بلبلی. مجله علوم کشاورزی، 12 (1): 148-143.
  4. چنگیزی،م.،خاقانی،ش.وخاقانی، ش.1384. همبستگی صفات و تجزیه اجزای عملکرد در ارقام لوبیای محلی مورد کشت در منطقه اراک. مقالات اولین همایش ملی حبوبات، مشهد، ایران.
  5. خوش­وقتی، ح. 1385. تاثیر محدودیت آب بر روی نرخ رشد، پر شدن دانه و عملکرد سه رقم لوبیا چیتی. پایانامه کارشناسی ارشد زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز. 182 صفحه
  6. رضایی زاد، ع.، یزدی صمدی، ب.، احمدی، م. ر. و زینالی، ح.1380. بررسی روابط میان عملکرد سویا و اجزای آن از راه تجزیه علیت. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 5 (2): 114-107.
  7. رهنمایی­تک،ع.،واعظی، ش.،مظفری، ج. وشاه­نجات­بوشهری، ع .ا.1386. تجزیه و تحلیل همبستگی و علیت عملکرد دانه و صفات وابسته به آن در لوبیا قرمز. مجله پژوهش و سازندگی، 80: 88-76.
  8. سبکدست،م. و خیال پرست، ف.1386. مطالعه روابط میان عملکرد و اجزای عملکرد در 30 رقم لوبیا، مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 11(42): 133-123.
  9. فرشادفر،ع. ١٣٧٧. چاپ اول .کاربرد ژنتیک کمی در اصلاح نباتات. جلد اول. انتشارات دانشگاه رازی کرمانشاه. 380 صفحه.
  10. قنبری، ع.ا.، اسدی، ب.، و حیدری، ع. 1384. تعیین GDD در لاین­های لوبیا قرمز و رابطه آن­ها با عملکرد و اجزای عملکرد. مقالات اولین همایش ملی حبوبات، مشهد، ایران.
  11. کوچکی،ع، و بنایاناول، م. 1373. زراعت در مناطق خشک. غلات، حبوبات ، گیاهان صنعتی و گیاهان علوفه ای .انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 166 صفحه.
  12. مولایی، ع.، غفاری خلیق، ح.، و باقری، ح. 1384. همبستگی و تجزیه علیت عملکرد دانه و اجزای آن در لوبیا. مقالات اولین همایش ملی ملی حبوبات، مشهد، ایران.
    1. Acquaah, G., Adams, M. W. and Kelly, J. D. 1992. A factor analysis of plant variables assocated with architeetur and seed size in dry bean. Euphytica, 60:171-177.
    2. Adams, P. D. and Weaver, D. B. 1998. Brachytic stem traits, row spacing and plant population effects on soybean yield. Crop Sciences, 38: 750-755.
    3. Dewey, K. D. and Lu, K. H. 1959. A correlation and path cofficioent analysis of components of crested wheatgrass seed production. Journal of Agronomy, 51: 515-520.
    4. Dimova, D. and Svetlev, D. A. 1992. Inheritance and correlation of some quantitative characters in French bean inreiation to incrasing the effectiveness of Selection. Plant Breeding, 63(3):344.
    5. Dursun, A. 2007. Variability, heritability and correlation studies in bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes. World Journal of Agricultural Sciences, 3(1): 12- 16.
    6. Garcia­de1­Moral, L. F., Ramos, J. M. and Jimenez-Tejada, M. P. 1991. Ontogenetic approach to grain production in spring barley based on path-coefficient analysis. Crop Science, 31: 1179-1185.
    7. Lopez–Bellido, L. 1998. Role of grain legumes in Mediterranean agricultural systems. 3rd European Conference on Grain Legumes, Valladolid, Spain.
    8. Mishra, A. K., Ali, S. A., Tiwari, R. C. and Raghuwanshi, R. S. 1994. Correlation and path analysis in segregation population of soybean. International Journal of Tropical Agriculture, 12(3): 278- 281.
    9. Monova, N. T. F. and Manara, W. 1988. Morphological and development trait association Lentils. Lens News Letter, 15 (1): 34-36
    10. Peksen, E. and Gulumser, A. 2005. Relationships between seed yield and yield components and path analysis in some common bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes. Ondokus Mayis Universitesi, 20 (3):82- 87.
    11. Santos, M. G., Ribeiro, R. V., Oliverira, R. F., Machado, E. C. and Pimetel, C. 2006. The role of inorganic phosphate on photosynthesis recovery of common bean after a mild water deficit. Plant Science, 170: 659-664.
    12. Shenkut, A. A. and Brick, M. A. 2003. Traits associated with dry edible bean (Phaseolus vulgaris L.) productivity under diverse soil moisture environments. Euphytica, 133(3): 339-347.
    13. Timothy, G. R., Rayaram. S., Ginkel, M. V., Trethowan, R., Joachim, H. B. and Cassady, K. 2000. New wheat for a secure, sustainable future. Research highlights of the CIMMYT wheat program, 290 P.

 

 

 

آمار
تعداد مشاهده مقاله: 639
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 258


سامانه مدیریت نشریات علمی. قدرت گرفته از سیناوب