ارزیابی کارایی علف‌کش‌های جدید نیکوسولفورون و فورام سولفورون در مقایسه با علف‏کش‌های رایج در کنترل علف‌های هرز ذرت علوفه‌ای در منطقه بیرجند

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 6، دوره 6، شماره 2، اسفند 1395، صفحه 49-58   

چکیده

به منظور ارزیابی علف­کش­های جدید نیکوسولفورون و فورام سولفورون در مقایسه با علف­کش­های رایج در کنترل علف­های­هرز مزارع ذرت علوفه­ای در بیرجند آزمایشی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با 12 تیمار و سه تکرار در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی بیرجند، انجام گرفت. تیمارها شامل کاربرد مجزای علف­کش­های پس­رویشی نیکوسولفورون و فورام سولفورون هر­کدام به ترتیب به میزان 1، 5/1، 2 و 5/2 لیتر در هکتار، کاربرد پس­رویشی علف‎کش 2,4-D + MCPA به میزان 5/1 لیتر در هکتار و کاربرد پیش­رویشی علف­کش آلاکلر به میزان 5 لیتر در هکتار و آترازین به میزان 5/1 کیلوگرم در هکتار. تیمار شاهد عاری از علف هرز و با علف هرز در هر کرت شاهد تعبیه شد. نتایج آزمایش نشان داد که علف­کش نیکوسولفورن در غلظت 2 لیتر در هکتار، تراکم علف هرز باریک برگ چسبک را به میزان 68 درصد کاهش داد، که با غلظت 5/2 لیتر در هکتار علف­کش­های نیکوسولفورون و فورام سولفورون و آلاکلر در یک سطح آماری بود. علف­کش نیکوسولفورن در غلظت 5/2 لیتر در هکتار وزن خشک این علف هرز را به میزان 87 درصد کاهش داد که با تیمارهای فورام سولفورون غلظت 5/2 و 2 و نیکوسولفورون غلظت 2 لیتر در هکتار تفاوت آماری معنی­دار نداشت.نیکوسولفورن و فورام سولفورون در غلظت 5/2 لیتر در هکتار، تراکم علف‎های هرز پهن برگ را به ترتیب به میزان 88 و 81 درصد کاهش دادند. بیشترین وزن تر علوفه ذرت در تیمارهای کاربرد فورام سولفورون (با غلظت 2 و 5/2 در هکتار) و نیکوسولفورون (با غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار) به دست آمد. 

کلیدواژه‌ها

تراکم علف‌هرز؛ ذرت علوفه‎ای؛ کنترل شیمیایی

اصل مقاله

ارزیابی کارایی علف­کش­های جدید نیکوسولفورون و فورام سولفورون در مقایسه با علف‏کش­های رایج در کنترل علف­های هرز ذرت علوفه­ای در منطقه بیرجند

عباس آبین^1*، سید وحید اسلامی²، غلامرضا زمانی² و سمیه زلقی³

1- دانش‎آموخته کارشناسی ارشد، گروه شناسایی و مبارزه با علف هرز، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2- استادیار گروه شناسایی و مبارزه با علف هرز، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

3- دانش‎آموخته کارشناسی ارشد، گروه شناسایی و مبارزه با علف هرز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، شوشتر، ایران

* مسئول مکاتبات؛ پست الکترونیک: [e-mail]

چکیده

به منظور ارزیابی علف­کش­های جدید نیکوسولفورون و فورام سولفورون در مقایسه با علف­کش­های رایج در کنترل علف­های­هرز مزارع ذرت علوفه­ای در بیرجند آزمایشی در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با 12 تیمار و سه تکرار در سال 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی بیرجند، انجام گرفت. تیمارها شامل کاربرد مجزای علف­کش­های پس­رویشی نیکوسولفورون و فورام سولفورون هر­کدام به ترتیب به میزان 1، 5/1، 2 و 5/2 لیتر در هکتار، کاربرد پس­رویشی علف‎کش 2,4-D + MCPA به میزان 5/1 لیتر در هکتار و کاربرد پیش­رویشی علف­کش آلاکلر به میزان 5 لیتر در هکتار و آترازین به میزان 5/1 کیلوگرم در هکتار. تیمار شاهد عاری از علف هرز و با علف هرز در هر کرت شاهد تعبیه شد. نتایج آزمایش نشان داد که علف­کش نیکوسولفورن در غلظت 2 لیتر در هکتار، تراکم علف هرز باریک برگ چسبک را به میزان 68 درصد کاهش داد، که با غلظت 5/2 لیتر در هکتار علف­کش­های نیکوسولفورون و فورام سولفورون و آلاکلر در یک سطح آماری بود. علف­کش نیکوسولفورن در غلظت 5/2 لیتر در هکتار وزن خشک این علف هرز را به میزان 87 درصد کاهش داد که با تیمارهای فورام سولفورون غلظت 5/2 و 2 و نیکوسولفورون غلظت 2 لیتر در هکتار تفاوت آماری معنی­دار نداشت.نیکوسولفورن و فورام سولفورون در غلظت 5/2 لیتر در هکتار، تراکم علف‎های هرز پهن برگ را به ترتیب به میزان 88 و 81 درصد کاهش دادند. بیشترین وزن تر علوفه ذرت در تیمارهای کاربرد فورام سولفورون (با غلظت 2 و 5/2 در هکتار) و نیکوسولفورون (با غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار) به دست آمد.

 

واژگان کلیدی: تراکم علف­هرز، ذرت علوفه‎ای، کنترل شیمیایی

 

مقدمه

افزایش جمعیت جهان تقاضا برای مواد غذایی را افزایش داده است. در بین مواد غذایی که توسط انسان مصرف می­گردند، محصولات دامی نقش ویژه­ای دارند و به خصوص با بالاتر رفتن سطح زندگی مردم و افزایش جمعیت جهان، میزان مصرف اینگونه محصولات بیشتر می­گردد. در کشور ما نیز، نیاز به فرآورده­های دامی روز به روز بیشتر می­شود و کمبود تولید این محصولات سبب صرف مقادیر زیادی ارز در جهت واردات آنها می­گردد (8). با توجه به نیاز بالا به تولیدات دامی، تقاضا برای غلات به منظور تغذیه دام­ها در دهه­های آتی به ویژه در کشورهای درحال توسعه به طور قابل ملاحظه­ای افزایش می­یابد (7). ذرت (Zea mays L.) یکی از مهمترین گیاهان زراعی است که برای تولید علوفه­ی غیر مرتعی مورد استفاده قرار می­گیرد و دانه­ی آن به مصرف تغذیه­ی طیور و بخش­های هوایی آن پس از برداشت در مرحله­ی شیری و اوایل خمیری دانه که قابلیت هضم آن بالاست، برای تولید علوفه­ی سیلویی مصرف می‏شود. این گیاه به علت عملکرد بالای سیلویی و سرشار بودن از مواد قندی و نشاسته­ای، یکی از بهترین گیاهان علوفه­ای به حساب می­آید (9). برای جبران کمبود علوفه جهت تغذیه­ی دام­های کشور، یکی از راه­ها، افزایش عملکرد گیاه زراعی علوفه­ای در واحد سطح است. در واقع بایستی از اتلاف عملکرد محصول توسط عوامل مختلف جلوگیری کرد. یکی از مشکلات مربوط به تولید ذرت حضور علف‏های ­هرز است که باعث کاهش عملکرد ذرت می‏گردند. علف‏کش­ها یکی از نهاده­های مهم و ضروری در سیستم­های کشت کشورهای پیشرفته محسوب شده و بخش قابل توجهی از عملکرد محصولات زراعی این کشورها مرهون مصرف علف­کش است (14). آترازین و آلاکلر برای کنترل علف­های هرز یکساله در ذرت استفاده می­شوند (2، 13). معرفی علف­کش­های پس­رویشی با تأثیر خوب بر روی علف­های هرز باریک برگ و پهن برگ، توسعه­ی گیاهان زراعی مقاوم به علف­کش­ها (4، 5، 17) و نیاز کشاورزان به کاهش عملیات کشاورزی باعث ترغیب کشاورزان در استفاده از علف­کش­های پس­رویشی در ذرت شده است.

نیکوسولفورون با نام تجاری کروز یکی از علف‎کش‎های گروه سولفونیل اوره است که اخیراً برای مزارع ذرت به ثبت رسیده است و دارای کنترل خوب تا عالی چندین علف­هرز مشکل­زای یکساله و چندساله می­باشد (16). فورام سولفورون  نیز با نام تجاری اکوئیپ، علف­کشی پس رویشی از خانواده سولفونیل اوره  بوده که برای کنترل علف­های هرز پهن برگ و باریک برگ یکساله و دائمی در ذرت به ثبت رسیده است (11). مطالعات متعدد نشان می­دهند که نیکوسولفورون و فورام سولفورن توانایی کنترل مطلوب علف­های هرز باریک برگ یکساله و چندساله، و با همان کیفیت گونه­های پهن برگ در مزرعه ذرت را دارند (1، 3، 12). بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی کارایی علف‏کش­های جدید نیکوسولفورون و فورام سولفورون در غلظت­های مختلف و در مقایسه با علف­کش­های رایج مانند آلاکلر، آترازین و 2,4-D+MCPA در کنترل علف­های­هرز ذرت علوفه­ای در شرایط آب و هوایی بیرجند صورت گرفت.

 

مواد روش­ها

این آزمایش در سال زراعی 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی در 12 تیمار و سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل: تیمارهای کاربرد پس­رویشی علف‏کش نیکوسولفورون (سوسپانسیون غلیظ 4%)، به ترتیب به میزان 1، 5/1، 2 و 5/2 لیتر در هکتار (به ترتیب 40، 60، 80 و 100 گرم ماده موثر در هکتار)، تیمارهای کاربرد پس­رویشی علف­کش فورام سولفورون (پخش شده در روغن 5/22%)، به ترتیب به میزان 1، 5/1، 2 و 5/2 لیتر در هکتار (بترتیب 225، 5/337، 450 و 5/562 گرم ماده موثر در هکتار)، تیمار کاربرد پس­رویشی علف­کش MCPA+2,4-D (محلول مایع 5/67%)، به میزان 5/1 لیتر در هکتار (1080 گرم ماده موثردر هکتار)، تیمار کاربرد پیش­رویشی علف­کش آلاکلر (امولسیون شونده غلیظ 48%)، به میزان 5 لیتر در هکتار (2400 گرم ماده موثر در هکتار)، تیمار کاربرد پیش­رویشی علف کش آترازین (پودر مرطوب شونده 80%)، به میزان 5/1 کیلوگرم در هکتار (1200 گرم ماده موثر در هکتار) و تیمار شاهد عاری و آلوده به علف­هرز بودند. پس از تهیه زمین و بستر بذر در اواخر خرداد، عملیات کشت انجام شد. بذور ذرت از رقم سینگل کراس 704 انتخاب گردید. فاصله­ی بین ردیف­ها 75 سانتی­متر و روی ردیف­ها 10 سانتی­متر در نظر گرفته شد. ابعاد هر کرت (واحد آزمایشی) 3×10 متر بود که از نظر طولی به دو نیم کرت مساوی تقسیم شده و قسمت پایین به عنوان واحد تیمار شده در نظر گرفته شده و عملیات سمپاشی در این قسمت انجام شد. نیم کرت بالایی (سمپاشی نشده) به عنوان شاهد همان تیمار محسوب شد. میزان کود مورد نیاز بر اساس آزمایش خاک و توصیه­های بخش تحقیقاتی مزرعه صورت گرفت. سمپاشی بر اساس تیمارهای ارائه شده در بالا، با استفاده از سمپاش کتابی پشتی تلمبه از بغل انجام شد. نازل مورد استفاده بادبزنی یکنواخت به شماره 8008 و فشار مورد استفاده 4/2 بار و حجم محلول مصرفی برابر با 250 لیتر در هکتار بود. قبل از اعمال تیمارهای پس­رویشی در هر نیم­کرت سمپاشی، دو کادر یک در یک متر ثابت نصب شد و علف­های­هرز در این کادرها به تفکیک گونه شمارش شدند. در 30 روز پس از سمپاشی، علف­های­هرز مجدداً در این کادرها شمارش شده و در مقایسه با تعداد آنها در شمارش قبل از سمپاشی، درصد کاهش تراکم علف­های­هرز بدست آمد. برای بدست آوردن درصد کاهش وزن خشک علف­های­هرز در 30 روز پس از سمپاشی پیش­رویشی و پس­رویشی، به طور تصادفی در هر نیم کرت تیمار و شاهد دو کادر 5/0×5/0 متر قرار داده و علف­های­هرز درون این کادرها به تفکیک گونه از سطح زمین قطع و در آون با دمای 72 درجه سانتی­گراد به مدت 48 ساعت قرار داده شدند و پس از آن توسط ترازوی دیجیتال وزن خشک آنها بدست آمد و سپس با مقایسه­ی هر تیمار با شاهد خود، درصد کاهش وزن خشک محاسبه گردید. قبل از رسیدگی کامل گیاه زراعی، در مرحله­ی خمیری ذرت، به فاصله دو متر از ابتدا و انتهای هر نیم­کرت تیمار و شاهد، از دو ردیف میانی به طول یک متر بوته‏های گیاه زراعی از سطح زمین قطع شده و صفاتی همچون وزن تر علوفه، ارتفاع بوته، طول بلال و وزن بلال اندازه­گیری شدند. لازم به ذکر است که در تجزیه واریانس اثر تیمارهای علف­کشی بر تراکم و وزن خشک علف­های­هرز تیمار شاهد عاری و آلوده به علف­هرز لحاظ نگردید، چرا که جزء تیمارهای کنترلی محسوب نمی‏شود. برای تجزیه و تحلیل داده‏ها و رسم نمودارها از نرم افزار آماری  SAS Vr. 9.3و Excel 2010 استفاده شد. مقایسه میانگین تیمارها بر اساس آزمون چند دامنه­ای دانکن و در سطح احتمال خطای آماری پنج درصد صورت گرفت.

 

نتایج و بحث

مهمترین علف­های­هرزموجود در مزرعه آزمایشی در جدول 1 آورده شده است. از میان این علف­های­هرز، علف هرز غالب چسبک بود که به­طور یکنواخت در تمامی تکرارها و کرت­های آزمایشی وجود داشت. علف­های­هرز پهن برگ از یکنواختی لازم در سبز شدن برخوردار نبودند، بنابراین تمامی علف­های­هرز پهن برگ در این آزمایش تحت عنوان پهن برگ­ها مورد ارزیابی قرار گرفتند.

جدول 1- علف­های هرز غالب در سطح مزرعه آزمایشی

نام علمی	نام انگلیسی	نام فارسی
Setaria viridis L.	Green foxtail	چسبک
Convolvulus arvensis L.	Field Bindweed	پیچک صحرایی
Portulaca oleracea L.	Purslane	خرفه
Helliutropium spp	Heliotrope	آفتاب پرست
Chenopodium album L.	Common Lambsquarter	سلمه تره
Malva spp.	Common Nallow	پنیرک

 

اثر تیمارهای علف­کشی بر تراکم علف­های هرز

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر علف­کش­های مختلف بر تراکم علف هرز باریک برگ چسبک و پهن برگ­ها در سطح احتمال یک درصد دارای تفاوت معنی­دار بود (جدول 2).

جدول 2- تجزیه واریانس (میانگین مربعات) تراکم و وزن خشک علف­های هرز تحت تیمارهای علف­کشی

وزن خشک علف­های هرز		تراکم علف­های هرز
پهن برگ­ها	چسبک	پهن برگ­ها	چسبک	درجه آزادی	منبع تغییر
28/34 ns	28/34 ns	28/34 ns	** 45/744	2	بلوک
* 37/563	** 38/1684	** 02/1228	** 94/1389	10	علف­کش
77/126	44/123	65/61	37/87	20	خطا
				32	کل

ns، * و **: به ترتیب غیرمعنی‌دار و معنی‌دار در سطوح احتمال خطای آماری پنج و یک درصد

در کاهش تراکم علف هرز چسبک بین علف­کش­های آلاکلر، نیکوسولفورون با غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار و فورام سولفورون غلظت 5/2 لیتر در هکتار از لحاظ آماری تفاوت معنی­داری وجود نداشت. این علف کش­ها به ترتیب موجب کاهش 48/65، 18/68، 10/68 و 88/66 درصدی تراکم این علف هرز گردیدند (شکل 1). در آزمایشی که توسط زند و همکاران (18) در کرمانشاه انجام گرفت علف­کش نیکوسولفورون با غلظت 5/1 لیتر در هکتار تراکم علف هرز چسبک را بیش از 93 درصد کاهش داد در­حالی­که علف­کش فورام سولفورون با میزان مصرف 2 لیتر در هکتار تراکم این علف­هرز را 78 درصد کاهش داد. در پژوهش حاضر بین درصد کنترل علف هرز چسبک توسط فورام سولفورون با غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار اختلاف زیاد و معنی­داری وجود داشت، ولیکن در علف­کش نیکوسولفورون، بین این دو تیمار یعنی غلظت­های 2 و 5/2 لیتر در هکتار اختلاف بسیار اندک و غیر معنی­داری وجود داشت، این موضوع بیانگر این مطلب است که در کنترل علف­های هرز باریک برگ در ذرت، مصرف 5/2 لیتر در هکتار نیکوسولفورون نسبت به غلظت توصیه شده­ی آن (2 لیتر در هکتار)، نتوانست به درصد کنترل بیشتری دست یابد. درصد کاهش تراکم علف­های هرز پهن برگ در کاربرد علف­کش نیکوسولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار، 88 درصد بوده که با فورام سولفورون غلظت 5/2 لیتر در هکتار (81 درصد) فاقد تفاوت معنی­دار بود. در غلظت­های 5/1 و 2 لیتر در هکتار نیکوسولفورون، درصد کاهش تراکم پهن برگ­ها نسبت به باریک برگ­ها کاهش پیدا کرد، اما تمامی تیمارهای فورام سولفورون تراکم پهن برگ­ها را نسبت به علف هرز باریک برگ چسبک به میزان بیشتری کاهش دادند (شکل 1). تحقیقات نشان داد علف­کش نیکوسولفورون با غلظت 5/1 لیتر در هکتار تراکم پهن برگ­ها را کمتر از علف­های هرز باریک برگ در مزرعه­ی ذرت کاهش داد (11).

 

اثر تیمارهای علف­کشی بر وزن خشک علف­های هرز

اثر تیمارهای مختلف آزمایشی بر وزن خشک علف­های هرز در سطح احتمال یک درصد معنی­دار بود (جدول 2). مقایسه میانگین کارایی علف­کش­ها در کاهش وزن خشک علف هرز چسبک نشان داد که علف­کش نیکوسولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار بیش از 86 درصد باعث کاهش وزن خشک این علف هرز گردید و با علف­کش­های فورام سولفورون غلظت 5/2 و 2 لیتر در هکتار و نیکوسولفورون با غلظت 2 لیتر در هکتار فاقد تفاوت معنی­دار بود.

 

شکل 1- اثر تیمارهای علف­کشی بر درصد کاهش تراکم علف­های هرز

نام تجاری نیکوسولفورون: کروز، نام تجاری فورام سولفورون: اکوئیپ

علف‏کش­های فورام سولفورون با غلظت 5/2 و 2 لیتر در هکتار و نیکوسولفورون با غلظت 2 لیتر در هکتار به ترتیب 84، 72 و 77 درصد وزن خشک علف هرز چسبک را کاهش دادند. در مورد علف­های هرز پهن برگ بیشترین کاهش درصد وزن خشک به میزان بیش از 81 درصد توسط علف­کش نیکوسولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار به دست آمد. این تیمار با علف­کش­های فورام سولفورون با غلظت 5/2 و 2 لیتر در هکتار، توفوردی+MCPA و نیکوسولفورون با غلظت 2 لیتر در هکتار فاقد تفاوت آماری معنی­دار بود. این تیمارها به ترتیب به درصد کاهش وزن خشک 76، 70، 69 و 69 درصد دست یافتند (شکل 2). اثرات مثبت علف‎کش‎های نیکوسولفورون و سولفوسلفورون در کنترل علف‎های هرز مزرعه ذرت در تحقیقات قبلی اشاره شده است (11، 12).

 

مقایسات مستقل بین گروه­های علف­کشی در کنترل علف­های­هرز

مقایسات مستقل یا اورتوگونال مقایساتی است که در آن می­توان اثرات انفرادی و یا گروهی تیمارهای مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد. نتایج این مقایسه در آزمایش حاضر نشان داد که بین گروه علف­کش­های جدید از خانواده­ی سولفونیل اوره با گروه علف­کش­های قدیمی در کنترل باریک برگ­هایی همچون علف هرز چسبک و علف­های هرز پهن­برگ اختلاف بسیار معنی­داری وجود دارد که بیانگر توانایی بالای این علف­کش­ها در کنترل علف­های هرز ذرت علوفه­ای در منطقه­ی بیرجند می­باشد. از طرف دیگر بین علف­کش­های نیکوسولفورون و فورام سولفورون تفاوت معنی­دار مشاهده نشد. بین غلظت­های بالا و کاهش یافته­ی این علف­کش­ها نیز اختلاف بسیار معنی­داری مشاهده شد و نشان می­دهد که غلظت­های کاهش یافته نیکوسولفورون و سولفورون در کنترل علف­های هرز مزرعه ضعیف عمل کرده و به نتیجه­ی مطلوب دست نیافتند (جدول 3). ثابتی و همکاران (3) بیان نمودند علف‎کش‎های نیکوسولفورون و فورام سولفورون علف‎های هرز مزرعه ذرت را بهتر از علف‎کش‎های رایج مانند آترازین و 2,4-D کنترل می‎کنند.

 

شکل 2- اثر تیمارهای علف­کشی بر درصد کاهش وزن خشک علف­های هرز

نام تجاری نیکوسولفورون: کروز نام تجاری فورام سولفورون: اکوئیپ

 

جدول 3- مقایسات مستقل بین گروه­های علف­کشی برحسب کنترل علف­های­هرز

تیمار	چسبک	پهن­برگ­ها
علف­کش­های جدید ─ علف­کش­های رایج	***	**
فورام سولفورون ─ نیکوسولفورون	ns	ns
غلظت 1 و 5/1 لیتر در هکتار فورام سولفورون─ غلظت 5/2 لیتر در هکتار فورام سولفورون	**	**
غلظت 1 و 5/1 لیتر در هکتار نیکوسولفورن─ غلظت 5/2 لیتر در هکتار نیکوسولفورون	**	***

ns، ** و ***: به ترتیب غیر معنی دار و معنی دار در سطح احتمال خطای آماری یک و یک دهم درصد

 

تأثیر علف­کش­ها بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت علوفه­ای

وزن تر علوفه ذرت

تیمارهای علف­کشی تنها دو صفت وزن تر علوفه و ارتفاع بوته ذرت را تحت تأثیر قرار دادند (جدول نشان داده نشده است). نتایج مقایسات میانگین تیمارهای علفکش نشان داد که بین تیمارهای شاهد عاری از علف هرز، MCPA+2,4-D، فورام سولفورون با غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار و نیکوسولفورون با غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار به لحاظ وزن تر علوفه تفاوت معنی­داری مشاهده نشد. عملکرد علوفه تر ذرت در تیمارهای فورام سولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار، نیکوسولفورون با غلظت 2 لیتر در هکتار، فورام سولفورون با غلظت 2 لیتر در هکتار، نیکوسولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار و MCPA+2,4-D به ترتیب، 53، 50، 49، 42 و 37 درصد نسبت به شاهد آلوده به علف­هرز افزایش یافت. مقایسه­ی عملکردهای به دست آمده از تیمارهای شاهد عاری از علف­هرز و شاهد آلوده به علف­هرز نشان دهنده­ی کاهش 65 درصدی وزن تر علوفه­ی ذرت، در شرایط عدم کنترل علف­های­هرز مزرعه است (جدول 4). عدم کنترل علف­های هرز در مزرعه­ی ذرت علوفه­ای در کشور لیتوانی باعث کاهش معنی­دار وزن تر علوفه­ی ذرت گردید (10، 11). اسفندیاری و همکاران (1) تأثیر منفی حضور علف‎های هرز بر عملکرد ذرت را مورد بررسی قرار دادند. ایشان بیان کردند عدم کنترل علف‎های هرز مزرعه ذرت عملکرد دانه این گیاه را تا حدود 40 درصد کاهش می‎دهد.

در پژوهش حاضر علف­کش­های نیکوسولفورون و فورام سولفورون در غلظت­های 2 و 5/2 لیتر در هکتار در افزایش عملکرد، نقش مهم و مثبتی ایفا کردند هرچند که غلظت 5/2 لیتر در هکتار نیکوسولفورون افزایش کمتری را نسبت به غلظت 2 لیتر در هکتار (غلظت توصیه شده) خود باعث شد، که این موضوع به نظر می­رسد به آسیب وارد شده به ذرت توسط این علف­کش در ابتدای فصل رشد مربوط باشد. بنابراین اگرچه غلظت بالاتر نیکوسولفورون علف­های هرز را که با گیاه زراعی بر سر منابع رشدی رقابت می­کنند از بین برد و از قدرت رقابتی آنها کاست، اما از طرف دیگر با وارد کردن آسیب به گیاه زراعی باعث کاهش عملکرد علوفه­ی ذرت شد.

خاصیت انتخابی علف­کش­های بازدارنده آنزیم استولاکتات سینتاز به این دلیل است که گیاه زراعی می­تواند قبل از اینکه این علف­کش­ها سمی شوند، آنها را متابولیزه کند در حالی­که علف­های هرز قادر به انجام این عمل نیستند (4). بنابراین می­توان گفت که غلظت بالاتر از غلظت توصیه شده نیکوسولفورون (5/2 لیتر در هکتار) باعث کاهش قدرت و سرعت گیاه زراعی در متابولیسم این علف کش قبل از ایجاد خسارت می­شود. در غلظت 5/2 لیتر در هکتار علف­کش فورام سولفورون این مسئله مشاهده نشد که می­تواند به دلیل برخورداری این علف­کش از ایمن کننده ذرت به نام ˝ایزوکسادیفن-اتیل˝ در ترکیب خود باشد که ذرت را از خطر سوزندگی محافظت می­کند، بدون آن که کاهشی در تأثیر علف­کشی آن بروز کند. بین علف­کش­های فورام سولفورون غلظت 1 و 5/1 لیتر در هکتار، نیکوسولفورون غلظت 1 و 5/1 لیتر در هکتار و شاهد آلوده به علف هرز از نظر تأثیر بر وزن تر علوفه­ی ذرت تفاوت معنی­داری وجود نداشت و در پایین­ترین گروه آماری قرار گرفتند. این مطلب نشان می­دهد که اگرچه اخیراً در برنامه­ی کنترل علف‏های­هرز به دلیل بروز مشکلات ناشی از مصرف علف­کش­ها توصیه به استفاده از مقادیر کاهش یافته­ی آنها می‏شود ولیکن این موضوع نیز بایستی در نظر گرفته شود که این روش در  تلفیق با دیگر روش­های کنترل علف­های هرز دارای کارایی خواهد بود و صرفاً کاهش مصرف علف‎کش به تنهایی جوابگو نخواهد بود.

 

ارتفاع بوته ذرت

نتایج نشان داد که تیمار شاهد عاری از علف­هرز دارای بیشترین ارتفاع بوته­ی ذرت (178 سانتی­متر) بود که تفاوت معنی­داری با تیمارهای علف­کشی فورام سولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار (173 سانتی­متر) و نیکوسولفورون غلظت 5/2 لیتر در هکتار (169 سانتی­متر) نداشت. همچنین علف­کش­های فورام سولفورون و نیکوسولفورون با غلظت 5/2 لیتر در هکتار با علف­کش‏های فورام سولفورون و نیکوسولفورون با غلظت 2 لیتر در هکتار تفاوت معنی­دار ندارند. این تیمارها به ترتیب باعث افزایش 20، 17، 15 و 14 درصدی ارتفاع بوته نسبت به تیمار شاهد آلوده به علف­هرز گردیدند (جدول 4). محققان بیان نمودند کنترل علف­های هرز در مزرعه ذرت باعث افزایش ارتفاع بوته نسبت به شاهد بدون کنترل علف­های هرز گردید (6، 10، 15).

علف­های­هرز یکی از رقبای سرسخت گیاهان زراعی برای منابع رشدی از جمله آب و مواد غذایی می‎باشد. بنابراین می­توان چنین استنباط کرد که تراکم بالا و رویش همزمان علف­های­هرز و همچنین عدم کنترل یا کنترل ناکارآمد آنها باعث بهره­برداری بیشتر این گیاهان نسبت به ذرت از نهاده‎های زراعی شده و باعث کاهش رشد و ارتفاع بوته­های ذرت در شرایط عدم کنترل علف هرز گردیده است (10، 11). در تحقیق حاضر علف­های­هرز به علت داشتن تراکم بالا در ابتدای فصل رشد توانستند رقابت شدیدی با بوته­های ذرت بر سر منابع رشدی داشته باشند و همانطور که مشاهده شد باعث کاهش 23 درصدی ارتفاع بوته در تیمار شاهد آلوده به علف هرز نسبت به شاهد عاری از علف­هرز گردیدند.

 

طول و وزن بلال ذرت

نتایج جدول مقایسه میانگین نشان داد که تیمارهای آزمایش به لحاظ تأثیر بر طول و وزن بلال ذرت در مرحله­ی خمیری در یک گروه آماری قرار داشته و فاقد تفاوت معنی­دار می­باشند (جدول 4). این نتیجه بیانگر آن است که هم طول و هم وزن بلال در ذرت علوفه­ای کمتر تحت تأثیر علف­های­هرز و تیمارهای علف­کشی اعمال شده قرار می‏گیرند. بر این اساس می­توان گفت که خصوصیات مختلف بلال ذرت علوفه­ای بیش از آنکه تحت تأثیر علف­های­هرز قرار گیرند، متأثر از تراکم و تاریخ کاشت و ویژگی­های اقلیمی منطقه­ی تحت کشت می­باشد، البته گوپتا (15) بیان داشت که علف­های­هرز علاوه بر ارتفاع و وزن خشک ذرت باعث کاهش طول بلال و تعداد دانه در بلال در ذرت دانه­ای نیز می­شوند. همچنین قسام و همکاران (6) گزارش دادند که تأثیر تیمارهای علف­کشی بر روی وزن بلال و طول بلال و تعداد دانه در بلال ذرت دانه­ای بسیار معنی­دار می­باشد. در واقع می­توان گفت عدم تأثیر پذیری طول و وزن بلال در مرحله خمیری ذرت از کاربرد تیمارهای علف کشی به معنی عدم تأثیرپذیری وزن نهایی دانه و عملکرد دانه در مرحله رسیدگی بلال ذرت نمی‏باشد.

جدول 4- مقایسه میانگین اثر علف‎کش بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت علوفه­ای

تیمار	وزن علوفه سیلویی (گرم در متر مربع)	ارتفاع بوته (سانتی­متر)	طول بلال (سانتی­متر)	وزن بلال (گرم)
فورام سولفورون غلظت 1 لیتر در هکتار	d3400	defg 154	ab 24	a 43/118
فورام سولفورن غلظت 5/1 لیتر در هکتار	d 7/3266	cdef 157	ab 25	a 64/137
فورام سولفورون غلظت 2 لیتر در هکتار	ab 6/4755	bc 166	ab 25	a 01/143
فورام سولفورون غلظت 5/2 لیتر در هکتار	ab 1/4911	ab 173	ab 24	a 83/128
نیکوسولفورون غلظت 1 لیتر در هکتار	d 6/3355	efg 153	ab 25	a 92/115
نیکوسولفورون غلظت 5/1 لیتر در هکتار	d 9/3288	efg 151	ab 24	a 69/127
نیکوسولفورون غلظت 2 لیتر در هکتار	ab 4800	bcd 165	ab 26	a 78/152
نیکوسولفورون غلظت 5/2 لیتر در هکتار	ab 3/4533	abc 169	a 28	a 89/170
آترازین	cd 2/3622	fg 147	ab 25	a 39/109
آلاکلر	bc 7/4266	efg 154	a 28	a 08/175
توفوردی +MCPA	abc 4400	cde 159	ab 25	a 62/133
شاهد عاری از علف هرز	a 7/5266	a 178	a 28	a 10/142
شاهد آلوده به علف هرز	d 9/3201	g 144	ab 25	a 46/119

حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال خطای پنج درصد بر اساس آزمون چند دامنه‎ای دانکن می‌باشد.

 

مقایسات مستقل بین گروه­های علف­کشی برحسب عملکرد علوفه­ی ذرت

با توجه به نتایج جدول 5 بین مصرف علف­کش­ها و عدم مصرف علف‎کش (شاهدآلوده به علف­هرز) از لحاظ تأثیر بر عملکرد علوفه­ی ذرت در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی­داری وجود داشت و مشاهده می­شود که مصرف علف­کش باعث افزایش حدود 8500 کیلوگرمی عملکرد نسبت به تیمار عدم کنترل علف­های هرز شده است. بین علف­کش­های جدید و علف­کش­های رایج در ذرت تفاوت معنی­داری مشاهده نگردید. در مقایسه­ی بین غلظت­های 2 و 5/2 لیتر در هکتار علف­کش­های نیکوسولفورون و فورام سولفورون با علف­کش­های رایج تفاوت معنی­دار در سطح احتمال یک درصد مشاهده شد. بین غلظت­های کاهش یافته و غلظت بالاتر از میزان توصیه شده­ی علف­کش­های نیکوسولفورون و فورام سولفورون نیز تفاوت بسیار معنی­داری وجود داشت.

جدول 5- مقایسات مستقل بین گروه­های علف­کش بر حسب عملکرد علوفه ذرت

تیمار	عملکرد علوفه­ی ذرت
کل علف­کش­ها ─ شاهد آلوده به علف­هرز	**
علف­کش­های جدید ─ علف­کش­های رایج	ns
غلظت 2 و 5/2 لیتر در هکتار علف­کش­های جدید─ علف­کش­های رایج	**
فورام سولفورون ─ نیکوسولفورن	ns
غلظت 1 و 5/1 لیتر در هکتار فورام سولفورن ─ غلظت 5/2 لیتر در هکتار فورام سولفورن	***
غلظت 1 و 5/1 لیتر در هکتار نیکوسولفورن ─ غلظت 5/2 لیتر در هکتار نیکوسولفورن	**

ns، ** و ***: به ترتیب غیر معنی دار و معنی دار در سطح احتمال خطای آماری یک و یک دهم درصد

 

به طور کلی براساس نتایج این تحقیق می­توان گفت که علف­کش­های جدید نیکوسولفورن و فورام سولفورن در غلظت توصیه شده (2 لیتر در هکتار) هم در کنترل علف­های هرز و هم در افزایش عملکرد علوفه­ی ذرت نقش مثبتی ایفا کردند. به نظر می­رسد که جایگزین نمودن علف­کش­های جدید نیکوسولفورون و فورام سولفورن به جای علف­کش­های قدیمی آلاکلر و آترازین به علت خطرات زیست محیطی بالا و همچنین پیش رویشی و ناکارآمد بودن این علف­کش­ها در کنترل علف­های هرز ذرت، امری اجتناب ناپذیر است. علف­کش توفوردی +MCPA اگرچه علف‏های هرز پهن برگ را به میزان نسبتاً مطلوبی کنترل نمود ولیکن بر روی علف­های هرز باریک برگ فاقد اثر می‏باشد. دو منظوره بودن علف­کش­های نیکوسولفورن و فورام سولفورن این نقصان را جبران کرده و نیاز به سمپاشی مجدد مزرعه را برطرف می­کند. همچنین نتایج تحقیق حاضر مشخص ساخت که کنترل علف­های هرز در مزرعه­ی ذرت علوفه­ای سبب افزایش وزن علوفه در مقایسه با شرایط عدم کنترل علف هرز شد. 

مراجع

1. اسفندیاری،ح.، باغستانی، م.ع. و محمدی،م. 1388. بررسی طیف علف­کشی علف­کش­های مزارع ذرت دانه‎ای. مجموعه مقالات سومین همایش علوم علف­های­هرز ایران. بابلسر، ایران.ص: 406-403.
2. بیات، م.ل.، نصیری محلاتی، م.، رضوانی مقدم، پ. و راشدمحصل، م.ح. 1388. تاثیر تراکم گیاهی و مقادیر کاهش یافته علف­کش 2,4-D+MCPA بر کنترل تاج خروس ریشه قرمز (Amaranthus retroflexus L.) در ذرت (Zea mays L.). مجله پژوهش­های زراعی ایران،  7 (1): 22-11.
3. ثابتی، پ.، زند، ا.، ویسی، م. و ریوند، م. 1388. بررسی کارایی علف­کش­های جدید اولتیما (نیکوسولفورون+ فورام سولفورون) در مقایسه با علف­کش­های رایج در مزارع ذرت دانه­ایران. مجموعه مقالات سومین همایش علوم علف­های­هرز ایران، بابلسر، ایران.ص: 387-385.
4. زند، ا. و باغستانی، م.ع. 1381. مقاومت علف­های­هرز به علف­کش­ها. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 176 صفحه.
5. زند، ا.، موسوی، س. ک. و حیدری، ا. 1387. علف­کش­ها و روش­های کاربرد آن­ها- با رویکرد بهینه سازی و کاهش مصرف-. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، چاپ اول، 572 صفحه.
6. قسام، ا.ا.، علیزاده، ح. و بی همتا، م.ر. 1388. بررسی اثرات جداگانه و ترکیبی علف­کش­ها بر روی علف­های هرز ذرت (Zea mays) در دو الگوی کشت تک ردیفه و دو ردیفه و زیست سنجی این علف­کش­ها. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته شناسایی و مبارزه با علف­های هرز. پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، دانشکده علوم زراعی و دامی، 108 صفحه.
7. قربانی، ر.، راشدمحصل، م. ح.، حسینی، س.ا.، موسوی، س. ک. و قالیباف، ح.م. 1388. مدیریت پایدار علف‏های هرز (ترجمه)، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 25 صفحه.
8. قندی، ا. و امین پور، ر. 1382. بررسی اثر برداشت علوفه بر عملکرد دانه غلات در کشت دو منظوره. فصلنامه پژوهش و سازندگی، 61: 86-82.
9. مدیر شانه­چی. ع. 1382. تولید و مدیریت گیاهان علوفه­ای (ترجمه)، انتشارات آستان قدس رضوی. چاپ چهارم. 430 صفحه.
10. ملاحسینی، ح.، زند، ب. و سیلسپور، م. 1385. بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن و تراکم بوته بر عملکرد کمی و کیفی ذرت سیلویی رقم سینگل کراس ٧٠٤ در ورامین. مجله علوم زراعی ایران، 8 (٣): 258-250.
    1. Auskalniene, O. and Auskalnis, A. 2006. Effect of sulfonylurea herbicides on weeds and maize. Agronomy Research, 4: 129-132.
    2. Baghestani, M.A., Zand, E., Soufizadeh, S., Eskandari, A., Pourazar, R., Veysi, M. and Nassirzadeh, N. 2007. Efficacy evaluation of some dual purpose herbicides to control weeds in maize (Zea mays). Crop Protection, 26: 936-924.
    3. Bijanzadeh, E. and Ghadiri, H. 2006. Effect of seprate and combined treatments of herbicides on weed control and corn (Zea mays) yield. Weed Technology, 20:640-645.
    4. Donald, W.W. 2006. Preemergence banded herbicides followed by only one between-row mowing controls weed in corn. Weed Technology. 20: 143-149.
    5. Gupta, O.P. 2004. Modern Weed Management: With Special Referece to Agriculture in the Tropical and Subtropicals. 2^nd Edition. [SL]: Agrobios .pp: 430.
    6. Tapia, L. S., Bauman, T. T., Harvey, R. G., Kells, J. J., Kapusta, G., Loux, M. M., Lueschen, W. E., Owen, M. D. K., Hageman, L. H. and Strachan, S. D. 1997. Postemergence herbicide application timing effects on annual grass control and corn
       (Zea mays) grain yield. Weed Science, 45: 138-143.