جا به جایی اسطورة آفرینش به صورت خلقت عددی در اسرائیلیات

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 1، شماره 1، بهمن 1388، صفحه 79-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

تیمور مالمیر^{* 1}؛ نرگس فرات یزدی²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه کردستان

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

اسرائیلیات از موضوعاتی است که در حوزة فرهنگ اسلامی از جایگاه مهمّ و قابل تأمّلی برخوردار است و در بسیاری از تفاسیر قرآن کریم راه یافته است. در این مقاله به بررسی پیوند خلقت عددی اسرائیلیات با اسطورة‌ آفرینش پرداخته‌ایم. در این بررسی روشن شده که اسطوره‌ به شکل‌های مختلف در روایت‌های دیگر تغییر شکل می‌یابد در مواردی که این روایت‌های تغییر شکل یافته، از زبان راویانی نقل شده که غالباً‌ پرورش یهودی داشته‌اند با نام اسرائیلیات مشهور شده‌ است، در حالی‌که همین روایت‌ها سابقة ‌قبل از یهود دارد و جزو اندیشه‌های تورات و یهود محسوب نمی‌شود. در نتیجة این پژوهش، از برخی تلاش‌ها در اثبات صدق حقیقی یا اسلامی بودن این روایت‌ها جلوگیری می‌شود همچنان‌که زمینة انکار مطلق آن‌ها نیز برطرف می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

آفرینش؛ اسرائیلیات؛ تفسیر؛ جابه‌جایی اسطوره؛ عدد

مراجع

قرآن کریم.

            تورات.

1. ابوالفتوح رازی،حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، به کوشش و تصحیح محمّد جعفر یاحقّی و محمّد مهدی ناصح، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد،1378، چاپ دوّم.
2. ابوشهبه، محمد بن محمد، الاسرائیلیات و الموضوعات فی کتب التفسیر، دارالجبل، بیروت،1314، الطبعه الاولی.
3. اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، اسطوره، بیان نمادین، انتشارات سروش، تهران، 1377، چاپ اوّل.
4. الیاده، میرچا، رساله در تاریخ ادیان، ترجمة جلال ستّاری، انتشارات سروش، تهران، 1372، چاپ اوّل.
5. ـــــــ،مقدّس و نامقدّس، ترجمة نصرالله زنگوئی، انتشارات سروش، تهران، 1375، چاپ اول.
6. ـــــــ، چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمة جلال ستّاری، انتشارات توس، تهران، 1362، چاپ اوّل.
7. بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد،تاریخ بلعمی(تکلمه و ترجمة تاریخ طبری)، تصحیح محمد تقی بهار و به کوشش محمد پروین گنابادی، انتشارات زوّار، تهران، 1353، چاپ دوم.
8. بهار، مهرداد، ادیان آسیایی، نشر چشمه،تهران، 1382 ، چاپ چهارم.
9. ـــــــــــ، پژوهشی در اساطیر ایران، انتشارات آگاه، تهران، 1375، چاپ اوّل.

10. حسن زاده آملی،حسن، کلمه علیا در توقیفیت اسماء، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1376، چاپ سوم.

11. زاد اسپرم، جوان جم، گزیده‌های زاد اسپرم، ترجمة محمّد تقی راشد محصّل، مؤسّسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1366، چاپ اوّل.

12. زرین‌کوب، عبدالحسین، در قلمرو وجدان، ، انتشارات سروش، تهران، 1375، چاپ دوّم.

13. زمرّدی، حمیرا، «تجلیات قدسی؛تمهیدات عددی اسطوره‌ای، سمبل و نماد»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 44، شماره156، 1379، صص274-259.

14. سرکاراتی، بهمن، سایه‌های شکار شده (گزیده مقالات فارسی)، نشر قطره، تهران،1378، چاپ اوّل.

15. سنائی غزنوی ، ابوالمجد مجدود بن آدم، حدیقةالحقیقة و شریعة الطریقه ،تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1374، چاپ چهارم.

16. سیوطی، جلال الدین عبدالرّحمن، درّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، دار المعرفه، بیروت، بی تا.

17. شایگان، داریوش،  بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1380، چاپ‌ چهارم.

18. طباطبایی، کاظم و معصومه خاتمی، «اسرائیلیات و ابوالفتوح رازی» ، مجموعه مقالات کنگرة ‌شیخ ابوالفتوح رازی، جلد11، چاپ اول، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، صص287-285 ،1384.

19. طباطبایی، محمّد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی ، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی، تهران،1370، چاپ چهارم.

20. طبری، محمد بن جریر، ترجمة تفسیر طبری، ترجمة فقهای ماوراءالنهر، به اهتمام حبیب یغمایی، انتشارات توس، تهران، 1356،چاپ دوم.

21. طوسی، احمدبن محمد بن زید، قصّة یوسف (الجامع الستین للطائف البساتین)، به اهتمام محمّد روشن، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1367، چاپ سوم.

22. فردوسی ،ابوالقاسم،  شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، نشر داد، تهران، 1374، چاپ اول.

23. فرنبغ دادگی)، بندهشن، گزارنده مهرداد بهار، انتشارات توس ، تهران، 1380، چاپ دوّم.

24. قریب، مهدی، بازخوانی شاهنامه (تأمّلی در زمان و اندیشه فردوسی)، انتشارات توس، تهران، 1369، چاپ اوّل.

25. کریستن‌سن، آرتور، نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه‌ای ایران، ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضلی، نشر چشمه، تهران، 1383، چاپ دوم.

26. کریمر، سامویل، الواح سومری، ترجمة داود رسایی، مؤسّسة فرانکلین، تهران-نیویورک، 1340، چاپ اوّل.

27. کرینستون، جولیوس، انتظار مسیحا در آیین یهود، ترجمه حسین توفیقی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، تهران، 1377، چاپ اول.

28. گری، جان، اساطیر خاور نزدیک (بین النهرین)، ترجمة باجلان فرخی، انتشارات اساطیر، تهران، 1378 ، چاپ اول.

29. مجلسی، محمد باقر، بحار‌الانوار (الجامعه لِدُرر اخبارالائمه‌الاطهار)، دار احیاء التراث‌العربی، بیروت،1983، طبعه الثالث.

30. محمّد قاسمی، حمید، اسراییلیات و تأثیرآن بر داستان‌های انبیا در تفاسیر قرآن، انتشارات سروش، تهران، 1383، چاپ دوّم.

31. مرتضی عاملی، جعفر، «اسرائیلیات در تاریخ طبری»، مجله کیهان اندیشه، شماره 25، 1368، صص56-42.

32. مک‌کال، هنریتا، اسطوره‌های بین‌النهرین، ترجمة عباس مخبر ، نشر مرکز، تهران، 1379، چاپ سوم.

33. منشی‌زاده، داود، گیلگمش کهن‌ترین حماسة بشری، انتشارات جاجرمی، تهران،1378، چاپ اوّل.

34. مهران، بیومی‌ محمد، ‌بررسی تاریخی قصص قرآن، ‌ترجمه مسعود انصاری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1383، چاپ اول.

35. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین، کشف الأسرار و عدّۀ ‌الأبرار، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1361، چاپ سوم.

36. نجم دایه رازی، عبد الله بن محمد، مرصاد العباد من المبدأ الی المعاد، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1371، چاپ چهارم.

37. هوک، ساموئل هنری، اساطیر خاور میانه، ترجمة علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور، انتشارات روشنگران، تهران، 1372، چاپ دوم.

38. یزدان‌پرست لاریجانی، محمّد حمید، داستان پیامبران در تورات، تلمود، انجیل، قرآن و بازتاب آن در ادبیات فارسی، انتشارات اطلاعات، تهران، 1380، چاپ اول.