نقد ساختاری اشعار پروین اعتصامی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 1، شماره 2، خرداد 1389، صفحه 99-118   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدامیر عبیدی نیا^{* 1}؛ طاهر لاوژه²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

چکیده

برای بررسی و تجزیه و تحلیل یک اثر ادبی، باید تمامی اجزا و پدیده های آن را در کلیت اثر برای رسیدن به مقصود که همان آشنایی با محتوا و پیام آن است، در نظر داشت. این که چرا یک اثر ادبی شکل می گیرد در گرو توجه به این مهم است که اصولاً آن نوشته دارای چه مفاهیمی است و ثانیاً بین اجزای مختلف آن چه روابطی وجود دارد. هم چنین این نکته نیز در برخورد با متون ادبی درخور توجه است که چگونه خواننده می تواند معنای متن را دریابد؛ یعنی خواننده باید بتواند کیفیت استنباط معنی را از متن توضیح دهد. به هر حال هدفی که ساخت‌گرایی (ساختارگرایی Structuralism ) در برخورد با متون ادبی دارد، مشخص است و آن تجزیه و تحلیل پیام ادبی بر مبنای ساخت و فرم است که هر دو جنبه معنی و صورت را دربرمی گیرد و باید برای ورود به آن از بررسی واک و تکواژ شروع کرد تا به بررسی ساختار کلی بینجامد.
این نوع نقد برای شناخت یک اثر ادبی ارزشمند بی اندازه اهمیت دارد و بر همین اساس، در این مقاله نویسندگان می خواهند قوانین موجود در رابطه با نقد ساخت‌گرایی را در اشعار پروین اعتصامی شاعر بزرگ معاصر مورد کند و کاو قرار دهند تا بدانند آیا شاعر توانسته است به هدفی که از نظر انتقال پیام به مخاطب داشته است برسد یا نه؟ در نوشته حاضر که روش تحقیق آن مبتنی بر شیوه کتابخانه‌ای است، بررسی قصاید پروین در محدوده کار قرار می گیرد. در این مقاله با توجه به دو مبحث بسیار مهم در نقد ساخت‌گرایی؛ یعنی ساختار شکنی و نشانه شناسی، می خواهیم بدانیم در میان قصایدی که در دیوان پروین دارای تنوع و کثرت های به ظاهر مختلف و متفاوتی است، با قایل شدن به نوعی وحدت مضمون در سراسر دیوان، چه پیام ویژه ای قابل استنباط خواهد بود که در نتیجه توجه به آن، درک ما را از اشعار وی دقیق تر سازد و ما را بیش از پیش در زمینه توانایی شاعر هنرمند برای سرودن اشعار ناب خود آگاه گرداند.

کلیدواژه‌ها

نقد ساخت‌گرایی؛ ساختار شکنی؛ نشانه شناسی؛ پروین اعتصامی؛ قصاید

مراجع

 

الف: کتاب ها

        1-        احمدی، بابک ( 1385 ) ساختار و تأویل متن، چاپ هشتم، تهران، نشر مرکز.

        2-        اعتصامی، پروین ( 1371 ) دیوان، به کوشش قادر شاسب، چاپ اول، تبریز، انتشارات تلاش.

        3-        ایگلتون، تری ( 1368 ) پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، چاپ اول، تهران، نشر مرکز.

        4-        دینه سن، آنه ماری ( 1380 ) درآمدی بر نشانه شناسی، ترجمه مظفر قهرمان، چاپ اول، آبادان، نشر پرسش.

        5-        شفیعی کدکنی، محمد رضا ( 1374 ) مفلس کیمیا فروش، چاپ دوم، تهران، انتشارات سخن.

        6-        شفیعی کدکنی، محمد رضا ( 1366 ) شاعر آینه ها، چاپ اول، تهران، انتشارات آگاه.

        7-        شمیسا، سیروس ( 1376 ) بیان، چاپ چهارم، تهران، انتشارات فردوس.

        8-        شمیسا، سیروس ( 1378 ) کلیات سبک شناسی، چاپ ششم، تهران، انتشارات فردوس.

        9-        شمیسا، سیروس ( 1385 ) نقد ادبی، چاپ اول از ویرایش دوم، تهران، نشر میترا.

      10-      عطار نیشابوری، فرید الدین محمد( 1385 ) منطق الطیر، مصحح شفیعی کدکنی، چاپ سوم، تهران، انتشارات سخن.

      11-      - قیس رازی، شمس الدین محمد ( 1376 ) المُعجم فی معاییر اشعار العجم، به اهتمام سیروس شمیسا، چاپ دوم، تهران،   انتشارات فردوس.

      12-      کالر، جاناتان ( 1379 ) فردینان دو سوسسور، ترجمه کوروش صفوی، چاپ اول، تهران، انتشارات هرمس.

      13-      ناصر، محمد ( 1382 ) تحول موضوع و معنا در شعر معاصر، چاپ اول، تهران، نشر میانه با همکاری دبیرخانه گسترش زبان و ادبیات فارسی.

 

ب. مقالات

      14-      حسینی، مریم ( 1383 ) « تحلیل ساختاری حکایت جدال سعدی با مدعی در بیان توانگری و درویشی »، دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شماره سوم، پاییز و زمستان، ص 79-69.

      15-      دان، استیور ( 1383 ) » ساختارگرایی و پساساختارگرایی »، ترجمه ابوالفضل ساجدی، نشریه تخصصی حوزه و دانشگاه، شماره 39، تابستان، ص 164-151.

      16-      طالبیان، یحیی ( 1386 ) « تحلیل ساختاری شعر سپید ( شاملو )»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد، شماره 157، تابستان، ص  115 – 85.

      17-      قویمی، مهوش ( 1386 ) « بررسی یکی از اشعار پروین اعتصامی بر اساس نظریه های ساختاری »، مجله پژوهش زبان های خارجی، شماره 38، ص 68-57.

   18-   محبتی، مهدی ( 1384 ) « بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه های ادبی رادویانی در ترجمان البلاغه »، دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شماره 4، بهار و تابستان، ص 16 – 1.