بررسی باروری و قدرت زنده ماندن پروتواسکولکس‌های کیست هیداتیک گوسفند و بز در کشتارگاه شهرستان دزفول

هیستو بیولوژی دامپزشکی

مقاله 5، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 2، شهریور 1393، صفحه 44-50   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

      سلامتی و مباحث پیرامون آن یکی از اهداف بلند مراکز بهداشتی و درمانی بوده است شناسایی عوامل مداخله کننده در خصوص کنترل و پیشگیری از عفونت کیست هیداتیک در شهرستان دزفول از لحاظ بیان نقاط قوت و ضعف باعث شد تا بررسی لازم را درمنطقه انجام دهیم. در این تحقیق نمونه­هایی از گوسفند و بز درکشتارگاه شهرستان دزفول طی سه ماهه دی ،بهمن و اسفند 1391 جمع­آوری شده و در شرایط آزمایشگاهی 24 و 48 ساعته به دو روش مشاهده مستقیم در زیر میکروسکوپ با درشت نمایی 40 و روش دیگر با رنگ آمیزی با رنگ ائوزین متیلن بلو می‌باشد که پروتواسکولکس‌های بارور با عدم پذیرش رنگ از موارد نابارور تشخیص داده شده‌اند. از تعداد کشتار شده طی سه ماهه دی تا اسفند 1391 به ترتیب 3500، 3700و 5100 و در مجموع 12300 رأس گوسفند و بز می­باشد. که میزان آلودگی کیست هیداتیک به ترتیب 620، 660 و 1224 رأس  می­باشد. و به ترتیب ماه­های آزمایش 71/17% ، 84/17%  و 24% میزان درصد آلودگی است. تعداد کل کیست‌های بارور زنده، از مجموع گوسفند و بز از دی تا اسفند 1391 به ترتیب تعداد 430، 484 و 920 رأس می‌باشد. و به ترتیب درصد کل کیست‌های بارور زنده 35/69%‌، 33/73% و 16/75% می‌باشد. با توجه به متغیر بودن میزان و درصد آلودگی و عدم کاهش میزان آلودگی انگل­های فوق در نشخوار کنندگان ضرورت تغییر روش­های سنتی دامپروری و بهینه کردن خدمات دامپزشکی، ابداع شیوه­ها و روش‌های جدید در پیشگیری، به شدت احساس می­شود.

کلیدواژه‌ها

کیست هیداتیک‌؛ پروتو اسکولکس‌؛ باروری؛ گوسفند؛ بز

اصل مقاله

      کیست هیداتیک مرحله لاروی انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است که در امعاء و احشاء حیوانات و انسان ایجاد می­گردد. کرم بالغ ساکن روده گوشت خواران به ویژه سگ‌سانان است و تخم­های پخش شده انگل توسط مدفوع سگ، در محیط پراکنده شده و انسان و حیوانات علف‌خوار و همه چیزخوار با خوردن آن آلوده می­شوند و مرحله لاروی یا متاسستد در بدن آنها بوجود می­آید که به آن "کیست هیداتیک" گفته می‌شود (10). سگ و سایر گوشت‌خواران میزبان انگل می­باشند. انسان میزبان واسط اتفاقی است. موارد به دست آمده عفونی در کشتارگاه­ها و موارد انسانی از ریه‌، کبد و سایر ارگان‌ها می­باشد. کیست هیداتید باعث بیماری شدید و مرگ و میر بالا در انسان می­شود و نتایج به دست آمده نشان دهنده خسارات اقتصادی فراوان و هزینه­های درمانی بالا می­باشد و به طور مرسوم سالیانه باعث خسارات اقتصادی فراوان در تولیدات کشتارگاهی می­شود (7). بارور بودن کیست­های هیداتیک در میزبانان واسط مختلف یکی از فاکتورهای مهم اپیدمیولوژی بیماری محسوب می­شود (8). میزبان نهایی باخوردن امعا و احشاء میزبان واسط که دارای پروتواسکولکس هستند آلوده می­شود. پروتواسکولکس­ها به مخاط روده میزبان نهایی چسبیده و در آنجا به انگل بالغ تبدیل می­شوند (9). طبق گزارش سازمان خوار و بار کشاورزی، خسارت اقتصادی ناشی از آلودگی‌های انگلی در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به ترتیب 16و 30 درصد کل تولیدات دامی است و در کشورهایی که مبارزه جدی با آلودگی‌های انگلی صورت نمی‌گیرد، میزان آلودگی خیلی بیشتر است .‌با توجه به اینکه حدود 75% مردم جهان در کشورهای در حال توسعه زندگی می­کنند و صاحب 65% حیوانات اهلی هستند، میزان خسارت اقتصادی ناشی از آلودگی­های انگلی بسیار چشمگیر و قابل توجه است. خسارات اقتصادی انگل تنها به فرآورده‌های دامی (ضبط اندام‌های آلوده، کاهش شیر، کاهش وزن، کاهش کیفیت گوشت، کاهش میزان باروری، کاهش در محصول پشم‌) محدود نمی‌گردد، بلکه شامل هزینه‌های تشخیص بیماری، هزینه‌های مربوط به از کار افتادگی یا غیبت از کار نیز می‌گردد (4). در یک مطالعه توصیفی تحلیلی که در یک دوره پنج ساله (سال1381 تا 1385 ) انجام گرفت. جهت انجام این بررسی تمامی داده­های مربوط به کشتار دامهای 28 استان ایران از سازمان دامپزشکی ایران جمع­آوری و اطلاعات روزانه ثبت شده مربوط به میزان آلودگی به کیست هیداتید در طی سال‌های 81 تا 86 استخراج گردید. به این صورت که ابتدا تعداد کل کشتار دام‌ها به تفکیک سال و تعداد کبد و ریه آلوده به کیست هیداتید و سپس میانگین آلودگی در هر سال تعیین گردید. همچنین برای تعیین میزان شیوع هیداتیدوز انسانی در طی این دوره پنج ساله به مراکز بهداشتی و درمانی استا‌ن‌های مختلف و مرکز مبارزه با بیماری­های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مراجعه و اطلاعات مورد نیاز استخراج و میزان بروز بیماری (به نسبت هر 100000 نفر جمعیت) تعیین گردید (1). داده­های طرح با استفاده از نرم‌افزارهای Excel و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. آزمون منی ویتی و ضریب همبستگی پیرسون مورد استفاده قرار گرفت و سطح معنی‌داری برابر 05/0 در نظر گرفته شد. میانگین آلودگی به کیست هیداتید در دام‌های کشتار شده طی سال‌های 86-81 در ایران 73/6 % بوده است و میزان متوسط آلودگی در طی این دوره پنج ساله روند رو به افزایش داشته است در بین 28 استان مورد بررسی، بیشترین میزان آلودگی به ترتیب در استان‌های خراسان با میانگین (71/18%)، سمنان (3/13%)، آذربایجان شرقی ( 62/12%)، و مازندران (21/11%) و کمترین میزان آلودگی نیز به ترتیب در یزد (‌40/2%)‌، کرمانشاه (41/2%)‌، قزوین (71/2%)‌، و کرمان (88/2%) تعیین شد اگرچه آزمون من ویتنی اختلاف میانگین­های فوق را معنی‌دار نشان  نمی­دهد، ولی اختلاف مناطق شرقی کشور با سایر استان­ها، قابل توجه می­باشد. همچنین میزان خسارت اقتصادی ناشی از هیداتیدوز دامی در این دوره پنج ساله تنها به دلیل حذف اندام­های آلوده از چرخه مصرف‌، حدود 76 میلیارد ریال برآورد گردید. از سوی دیگر تعداد کل موارد ثبت و گزارش شده هیداتیدوز انسانی در طی سال­های 86-81 در ایران 2083 مورد و میزان بروز آن در هر 100000 نفر جمعیت 61/0 تعیین گردید (1). در این مطالعه مشخص گردید که بیشترین میزان شیوع هیداتیدوز دامی در استان خراسان رخ داده است. و این نشانگر آن است که شیوع کیست هیداتید در دام­های یک منطقه از نظر بهداشتی خطرناک بوده و می­تواند منجر به شیوع بیماری در جمعیت انسانی آن منطقه گردد. همچنین در استان­های هرمزگان، کرمان، ایلام، و بوشهر میزان شیوع هیداتیدوز پایین بوده است (1). کیست هیداتیک به دلیل اینکه بخش­های وسیعی از جهان درگیر آن است اهمیت مراقبت و پیشگیری از ابتلائ به هیداتیدوز یکی از برنامه­های پویا در سازمان­های بهداشتی جهانی در عرصه بیماری­های زئونوتیک است (2). شهرستان دزفول از مناطق معتدل شمال استان خوزستان بوده که هر ساله پذیرای تعداد زیادی از عشایر کوچ‌کننده به دشت‌های خود است و اکثراً دارای گله­های گوسفند و بز بوده که بخش زیادی از دام­های ذبح شده در کشتارگاه از آن است. سلامتی و مباحث پیرامون آن همواره یکی از اهداف بلند مراکز بهداشتی و درمانی و کارخانجات مواد غذایی و مسئولین مربوط به این بخش بوده است شناسایی عوامل مداخله کننده در سلامت جامعه و بیان نقاط قوت و ضعف این عوامل واستفاده از نتایج طرح در برنامه‌ریزی و کنترل بیماری هیداتیدوز در منطقه دزفول و همچنین راه اندازی روش‌های جدید آزمایشگاهی جهت تعیین آلودگی‌های هیداتیدوز در حیوانات مبتلا و استفاده از نتایج این روش‌ها در مراکز دانشگاهی، تحقیقاتی و آزمگایشگاه­ها و سازمان­های دامپزشکی کشور ما را در ایجاد تعادل بین نیازهای بهداشتی جامعه و منابع بهداشتی فعلی و موجود کمک خواهد کرد.

 

مواد و روش‌ها

      تحقیق انجام شده برروی میزان باروری و قدرت زنده ماندن پروتواسکولکس‌های کیست هیداتیک گوسفند و بز در کشتارگاه دزفول می­باشد. به صورت سه ماه متوالی در دی و بهمن و اسفند 1391 به جز روزهای تعطیل از تعداد کشتار شده طی سه ماهه دی تا اسفند 1391 به ترتیب 3500، 3700و 5100 و در مجموع 12300 رأس گوسفند و بز می­باشد از کلیه کشتار روز در کشتارگاه شهرستان دزفول به نسبت ده درصد تمام کشتار روزانه از کبد و ریه لاشه­های تحت بازرسی (از تمامی کیست­های موجود در لاشه مورد بررسی) نمونه برداری صورت گرفته و به آزمایشگاه ارسال گردید‌. روش کار این تحقیق بدین صورت بوده است که پس از جمع­آوری اندام­های آلوده به کیست با توجه به گروه سنی، ابتدا مایع کیست را با سرنگ به صورت استریل از کیست خارج نموده و مایع خارج شده به طور جداگانه از هر نمونه در ظرف شیشه­ای مدرج جمع­آوری می شد تا بارور بودن یا عقیم بودن کیست­ها در این مرحله تعیین شود اگر مایع شفاف و فاقد پرتواسکولکس بود در این صورت کیست عقیم به حساب می­آمد و در نهایت با توجه به سن آنها کیست­های بارور و غیر بارور ثبت می­شد در صورتی که در مایع کشیده شده پروتواسکولکس وجود نداشت آن کیست با استفاده از قیچی باز ومجدداً باقی مانده مایع دا خل موجود در لایه زایا از نظر وجود پروتواسکولکس آزمایش می­گردید. بعد از اینکه پروتواسکولکس­ها ته‌نشین می­شدند مایع روئی را دور ریخته و مواد ته‌نشین شده همراه با حجم کمی از مایع در ته ظرف باقی ماند ه را با استفاده از قطره چکان یک یا  و قطره از پروتواسکولکس­ها برروی لام تمیز منتقل شده و بعد از گذاشتن لامل با بزرگنمائی 40 مورد مشاهده میکروسکوپی قرار می­گرفت .در پروتواسکولکس زنده سلول­های شعله واجد حرکت در میدان میکروسکوپی حرکت آرامی داشتند . جهت کنترل صحت مشاهده مستقیم از مورادی که فاقد حرکت بودند رنگ‌آمیزی ائوزین متیلن بلو انجام می‌شد. در این روش یک قطره از مایع ته‌نشین شده در ته لوله همراه با مواد رسوبی به روی لام قرار داده و سپس یک قطره از رنگ ائوزین را با آن مخلوط می­کردیم و پس از قرار دادن لامل به روی آن پس از روئیت با عدسی 40 رنگ پذیری پروتواسکولکس­ها را بررسی نمودیم. دراین روش پروتواسکولکس­های مرده با توجه به اینکه نفوذپذیری انتخابی غشاء خود را از دست داده­اند و رنگ در داخل آن­ها نفوذ می­کند به رنگ قرمز در می­آیند ولی سلول­های زنده بدلیل اینکه غشاء خاصیت نفوذ پذیری انتخابی خود را هنوز از دست نداده­اند به رنگ ائوزین اجازه عبور نداده و بی­رنگ دیده می­شوند. موارد رنگ گرفته شده در زیر میکروسکوپ به رنگ صورتی بوده و موارد رنگ نگرفته به رنگ خاکستری مایل به سبز دیده می‌شود. داده­های به دست آمده طی آزمایشات مختلف انجام شده جهت بررسی آماری با روش کورلاسیون یا ضریب همبستگی (به علت دارا بودن چندین متغیر گوناگون) مورد سنجش قرار گرفت داده­ها به وسیله یک کارشناس آماری مورد ارزیابی قرار گرفت و همبستگی بین سن­های مختلف گوسفند و بز نیز درون هر گونه بررسی شد.

      برای بررسی نتایج حاصله از داده­های بدست آمده از فرمول زیر استفاده شده است:

 

که در این حالت داریم:

 

 

همچنین تست تایید همبستگی نیز جهت واقعی و غیر واقعی یا تصادفی بودن ضریب همبستگی انجام شد. در این حالت ضریب همبستگی از نظر آماری در سطح 5% معنی­دار است.

 

مراجع

1-توکلی.ح، باهنر. ع، جنیدی.ن-اپیدمیولوژی بیماری هیداتیدوز در ایران طی سال های 1381 تا 1385 –فصلنامه بیماریهای عفونی وگرمسیری وابسته به انجمن متخصصین بیماریهای عفونی و گرمسیری سال سیزدهم‌، شماره 42، صفحات 67تا71‌، پاییز 1387.

2- حاتمی ح، موبدی الف‌، کتاب جامع بهداشت عمومی‌، فصل 9/ اپیدمیولوژی و کنترل بیماری‌ها و حوادث و سوانح 1061.

3- عالمیان‌، نشریه عملکرد سازمان دامپزشکی- بهمن ماه 4 ٨.

4- غفاری‌فر .ف، جالوسیان. ف و همکاران، ارزیابی خسارتهای اقتصادی هیداتیدوز انسانی در بیماران مراجعه کننده به بیمارستانهای شریعتی و امام خمینی تهران، چهارمین همایش سراسری انگل شناسی و بیماری‌های انگلی ایران،1382 ، ص 67.

5- فلاح. م، کاوند.ع و یوسفی مشعوف.ر- فصلنامه علمی، پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی لرستان – پاییز 87 بررسی آلودگی باکتریال کیست‌های هیداتیک حیوانی و تعییین نوع باکتری‌های مولد عفونت در حیوانات ذبح شده در کشتارگاههای همدان و بروجرد سال 1387.

6- کورلین .م. وارکه ویسر. ایندراپاتماناتان.آن براوان لی- ترجمه دکتر اسفندیار ستودهو محمود دژکام و مرتضی ضعیم‌. تحقیق در سیستمهای بهداشتی .چاپ اول 1376. صفحه 11.

7- Budke CM, Deplaxes P, Torgerson PR (2006). Global  socio-economic impact of CE.
     Emerg Infect. Dis., 12(2): 296- 303.

8- Himonas C, Antoniadou-Sotiriadou K, Papadopoulos E (1994). Hydatidosis of food animals in Greece: Prevalence of cysts containing viable protoscoleces. J. Helminthol., 68: 311-313.

9-King C. Cestodes. In: Mandel G, Bennett J, Dolin R, editors. Principles and practice of
     infectious diseases. 5th ed. Philadelphia, PA: Churchill Livingstone; 2000. Chap. 280.

10- Thompson RCA. Biology and systematics of Echinoccocus. In : Echinoccocus and        Hydatid Disease. Thompson RCA and Lymbery AJ (eds). C. A. B. International,             Wallingford, UK, 1995: 1-37