معراج یا خلسه‌های نظامی، تجربه مشترک عرفا

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 1، شماره 4، آذر 1389، صفحه 73-94   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسحاق طغیانی اسفراینی^{* 1}؛ محبوبه همتیان²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان

²دانشجویدوره دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

معراج به عنوان غایت آمال پرواز معنوی عارفان همواره مورد توجه عارفان شاعر یا شاعران عارف زبان فارسی بوده است و شاعرانی از این دست بعضاً در آثارشان مدعی­اند که چنین سفری را تجربه کرده­اند. نظامی گنجوی از جمله شاعرانی است که در منظومه‌ی مخزن الاسرار خود در بیتی ادعا می­کند که در شبی که مانند روز روشن بوده، معراجی داشته است.
در این پژوهش سعی شده است با بررسی پنج گنج نظامی این ادعای او مورد بررسی قرار­گیرد و نحوه بازتاب آن در آثار او تحلیل شود و در نهایت نحوه و چگونگی این سفر روحانی او با زبان خود شاعر به تصویر کشیده شود و مورد بررسی قرار­گیرد.

کلیدواژه‌ها

نظامی؛ معراج؛ واقعه یا خلسه؛ مخزن الاسرار؛ خسرو شیرین؛ شرفنامه

مراجع

1-    استیس، و.ت، (1358) عرفان وفلسفه، ترجمه‌ی بهاء­الدین خرمشاهی، تهران، سروش.

2-    معلوف، لویس، (1369)، المنجد، بیروت، دارالشرق.

3-    حسن زاده آملی، حسن (1377) انسان در عرف عرفان، ج اول، تهران، سروش.

4-    رازی نجم الدین ابوبکر، (1374) مرصادالعباد، به کوشش محمد امین ریاحی، چاپ ششم، تهران، علمی.

5-    فروزانفر، بدیع الزمان، (1364)، شرح مثنوی شریف، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران.

6-    بهاء ولد، (1368)، معارف، چاپ دوم، تهران، علمی فرهنگی.

7-  میر داماد، (1381)، مصنفات میرداماد (مشتمل بر ده عنوان از کتاب­ها و رساله­ها و اجازه­ها و نامه­ها)، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران – دانشگاه مگ گیل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

8-    نسفی، عزیزالدین، (1368)، الانسان الکامل، چ سوم ، تهران، فرهنگ.

9-  نظامی، الیاس بن یوسف، (1378)، اقبالنامه، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ چهارم ، تهران، نشر قطره.

10-نظامی، الیاس بن یوسف، (1378)، خسرو و شیرین، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ سوم ، تهران، نشر قطره.

11-نظامی، الیاس بن یوسف، (1381)، شرفنامه، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ چهارم، تهران، نشر قطره.

12-نظامی، الیاس بن یوسف، (1380)، لیلی و مجنون، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ چهارم، تهران، نشر قطره. 

13-نظامی، الیاس بن یوسف، (1379)، مخزن الاسرار، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ چهارم ، تهران، نشر قطره.

14-نظامی، الیاس بن یوسف، (1380)، هفت پیکر، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ چهارم، تهران، نشر قطره.

هجویری علی ابن عثمان، (1371)، کشف المحجوب، با مقدمه قاسم انصاری، تهران، مرکز مطالعات فرهنگی.