توسعه فیزیکی شهر اراک با به کارگیری ویژگی‌های طبیعی بستر زمین

جغرافیای طبیعی

مقاله 2، دوره 10، شماره 36، شهریور 1396، صفحه 17-29   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

منیژه قهرودی تالی¹؛ محمد سلیمانی²؛ بابک میرباقری³؛ مهدیه اسفندیاری^{* 4}

¹استاددانشکده علوم زمین(گروه جغرافیای طبیعی)، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران

²استادیاردانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی،تهران،ایران

³مربی دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران:

⁴کارشناس ارشد ژئومورفولوژی،دانشکده علوم زمین،دانشگاه شهید بهشتی،تهران،ایران

چکیده

شهرها بر بستری ایجاد و توسعه یافته اند که نیازمند تعاملی مبتنی برشناخت ویژگی­های طبیعی آن می­باشد. در توسعه فیزیکی شهرها توجه به ساختار طبیعی آن­ها ضروری می­باشد. شهر اراک بر بستری از رسوبات آبرفتی- سیلابی، در کنار تجمعی از رسوبات تبخیری و در معرض سیلاب­ها قرار دارد. شرایط جغرافیای طبیعی نشان می­دهد که شهر در وضعیت نامناسبی از نظر بستر طبیعی قرار گرفته است. بنابراین توسعه این شهر در ارتباط با بسترطبیعی و تعیین نمودن ضخامت رسوبات به مطالعه نیاز دارد. هدف از پژوهش آن است که مناطق مستعد جهت توسعه فیزیکی شهر اراک در آینده مورد ارزیابی قرار بگیرد. بدین جهت شاخص­هایی که برای تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفته اند، عبارتند از: لندفرم­های ژئومورفولوژیکی، اقلیم، ضریب زبری ناهمواری، ارتفاع رواناب، عوامل تحت تاثیر تکتونیک، کاربری طبیعی و ارتباط شهر با کویر میقان که در شمال شهر واقع است. این بیابان به­طور ویژه توسعه شهر را از لحاظ شرایط آب و هوایی تحت تاثیر قرار داده است. جهت اولویت بندی مناطق مدل تاپسیس مورد استفاده قرار گرفت. وزن متغیرها توسط نظرات کارشناسان با استفاده از مدل سلسله مراتبی مشخص شد. جهت ارزیابی نتایج مدل، روش نمونه برداری سیستماتیک تصادفی در منطقه در عمق 40 سانتی متر انجام شده است. بررسی رسوب شناختی نشان داد که منطقه در یک بستر سیلابی قرار دارد که رسوبات آن توسط سیلاب­های ناگهانی تجمع یافته است. همچنین نتایج به شناسایی مناطق نامناسب برای توسعه شهری انجامید که توسعه شهر در این نواحی می­تواند ریسک مخاطرات شهری را افزایش دهد.

کلیدواژه‌ها

توسعه‌ی فیزیکی شهر؛ شهر اراک؛ ساختار طبیعی؛ مدل تاپسیس؛ دشت سیلابی

مراجع

1. ثروتی، محمدرضا؛ خضری، سعید و توفیق رحمانی (1387): بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهرسنندج، پژوهش­های جغرافیای طبیعی، شماره شصت و هفتم، صص 13- 29.
2. حسینی، سید علی؛ ویسی، رضا و مریم محمدی (1391): پهنه‌بندی جغرافیایی محدودیت­های توسعه کالبدی رشت با استفاده از GIS ،چهارمین کنفرانس مدیریت و برنامه ریزی شهری، مشهد.
3. رضایی، پرویز و پروانه استاد ملکرودی (1389): محدودیت­های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر رودبار، فصل نامه جغرافیای طبیعی، شماره هفتم،  صص 41- 52.
4. روزبهانی، محمدحسین؛ محمدی، شیرین و سعید تقوی گودرزی ( 1389): تاثیرژئومورفولوژی بر توسعه شهر آشتیان، همایش کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی، دانشگاه آزاد اسلامی خرم آباد.
5. رهنما، محمدرحیم و مهدی کاظمی بی نیاز (1390): مقایسه­ی تطبیقی تحلیلی مدل­های سلسله مراتبی، محاسبه گر رستری و هم پوشانی وزن برای شناسایی و اولویت بندی توسعه­ی بافت­های مرکزی شهرها، مجله پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره هفتاد و هشتم.
6. قهرودی تالی، منیژه؛ پورموسوی، سیدموسی و سمیه خسروی (1391): بررسی پتانسیل تخریب لرزه خیزی با به کارگیری مدل های چند شاخصه مطالعه­ی موردی: منطقه ی یک شهر تهران، مجله پژوهش های ژئومورفولوژی کمی، شماره­ی سوم، صص57-68.
7. قهرودی تالی، منیژه(1391): آسیب پذیری خطوط ریلی شمال دشت لوت در مقابل سیلاب، جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال اول ، شماره دوم، صص 31-1.
8. کرم، امیر و اعظم محمدی (1388): ارزیابی و پهنه بندی تناسب زمین برای توسعه فیزیکی شهر کرج و اراضی پیرامونی برپایه ی فاکتورهای طبیعی و روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) ، فصل نامه جغرافیای طبیعی، شماره چهارم، صص 59- 74.
9. کوهساری، محمدجواد و کیومرث حبیبی (1385): تلفیق مدل AHP و منطقIO  در محیط GIS جهت مکان­گزینی تجهیزات جدید شهری مورد مطالعه: مکان یابی آرامستان جدید شهر سنندج، سومین همایش سیستم­های اطلاعات مکانی.
10. ماجدی، حمید (1387): زمین مسئله اصلی توسعه شهری، مجله آبادی، شماره سی و سوم، صص6.
11. مرادی، محمد اصغر و مهدی اختر کاوان (1388): روش شناسی مدل­های تحلیل تصمیم گیری چند معیاره، مجله آرمانشهر، شماره دوم، صص 113-125 .
12. مومنی، منصور و علیرضا شریفی سلیم (1390): مدل­ها و نرم افزارهای تصمیم گیری چند شاخصه، چاپ اول انتشارات علم و دانش.
13. مهندسین مشاور شارمان، وزارت مسکن و شهرسازی (1388): طرح مکان­یابی اراضی مورد نیاز مسکن شهر اراک. سازمان مسکن و شهرسازی استان مرکزی.
14. نظریان، اصغر و ببراز کریمی (1388): ارزیابی توسعه فیزیکی شهر شیراز با تاکید بر عوامل طبیعی، فصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس، شماره یکم، صص 6- 18.