سبک هندی و پنج گنج نظامی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 1، شماره 4، آذر 1389، صفحه 95-114   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدامیر عبیدی نیا^{* 1}؛ وحدت مطلبی راد²

¹عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه

²دانشجوی کارشناسی ارشد رشته ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

چکیده

سبک هندی در اوایل قرن یازدهم در شعر فارسی به وجود آمد. مضمون‌یابی، خیال‌پردازی، باریک اندیشی، ایجاز، پارادوکس، تشخیص و از همه مهم تر اسلوب معادله از ویژگی‌های این سبک شعری به شمار می رفت. در کنار این سبک و اندکی قبل از آن مکتب‌های شعری مختلفی مانند واسوخت (اعراض و روی گردانی از معشوق) هم رایج بود. از آن جایی که ریشه‌های هر سبک و مکتب شعری را می‌توان در سبک‌های شعری پیش از آن پیدا کرد، ریشه­ی بسیاری از ویژگی­های سبک هندی به ویژه اسلوب معادله و مکتب واسوخت را هم می‌توان در سبک­های قبل از آن به ویژه در سبک آذربایجانی و آثار شعرای برجسته­ی این سبک مانند نظامی و دیگران جست‌وجو کرد.
چون از میان ویژگی‌های سبک هندی اسلوب معادله در پنج گنج نظامی کاربرد خاصی دارد، در این مقاله پس از مقدّماتی ضروری در باب نظامی و سبک هندی و هم‌چنین نگاهی گذرا بر سیر واسوخت و اسلوب معادله در ادب فارسی، ظهور و بروز این ویژگی سبک هندی به همراه واسوخت در پنج گنج نظامی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

سبک آذربایجانی؛ سبک هندی؛ سبک خراسانی؛ سبک عراقی؛ اسلوب معادله؛ واسوخت؛ پنج گنج؛ نظامی

مراجع

1-    انزابی نژاد، رضا (1378)، پرده سحر سحری و (گزیده­ی مخزن الأسرار نظامی)، چاپ دوم، تهران، انتشارات جامی.

2-    بیلقانی، مجیرالدین (1358)، دیوان، تصحیح و تعلیق دکتر محمد آبادی، چاپ اول، تبریز، انتشارات مؤسسه­ی تاریخ و فرهنگ ایران.

3-    بلخی، عنصری (1363)، دیوان، تصحیح و مقدمه­ی سید محمد دبیر سیاقی، چاپ دوم، تهران، انتشارات کتابخانه­­ی سنایی.

4-    تبریزی، قطران (1362)، دیوان، از روی نسخه­ی محمد نخجوانی، چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس.

5-    حافظ، شمس الدین محمد (1385)، دیوان، تصحیح و تدوین رشید عیوضی، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیر کبیر.

6-    حسن پور آلاشتی، حسین (1384)، طرزه تازه (سبک شناسی غزل سبک هندی)، چاپ اول، تهران، انتشارات سخن.

7-    خاقانی، بدیل بن علی (1382)،دیوان، تصحیح سید ضیاءالدین سجادی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات زوّار.

8-    دشتی، علی (1381)، «خاقانی» شاعری دیر آشنا ، چاپ چهارم، تهران، انتشارات امیر کبیر.

9-    دهخدا، علی اکبر (1370)، امثال و حکم (3 ج) ، چاپ هفتم، تهران، انتشارات امیر کبیر.

10-دهلوی، امیرخسرو (1361)، دیوان کامل، به کوشش م. درویش، چاپ دوم، تهران، انتشارات جاویدان.

11-رهی معیری، محمد حسن (1375)، سایه عمر، چاپ هفتم، تهران، انتشارات زوّار.

12-سمرقندی، دولتشاه (1382)، تذکرة الشعراء، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر.

13-شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366)، شاعر آینه ها (بررسی سبک هندی و شعر بیدل)، چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر.

14-شمیسا، سیروس (1388)، سبک شناسی شعر، چاپ چهارم از ویرایش دوم، تهران، نشر میترا.

15-شیرازی سعدی، مصلح بن عبدالله (1384)، گلستان، تصحیح و توضیح غلام حسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، انتشارات خوارزمی.

16-(1386)، شرح غزلیات (2 ج)، شرح محمدرضا برزگر خالقی و تورج عقدایی، چاپ اوّل، تهران، انتشارات زوّار.

17-فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1371)، دیوان، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات زوّار.

18-قاآنی، حبیب الله شیرازی (1380)، دیوان، تصحیح امیر صانعی، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه­ی انتشارات نگاه.

19-قهرمان، محمد (1387)، مجموعه­ی رنگین گل (گزیده­ی اشعار صائب) ، چاپ دهم،تهران، انتشارات سخن.

20-لنگرودی، شمس (1372)، سبک هندی و کلیم کاشانی «گردباد شور جنون» ، چاپ سوم (ویرایش دوم)، تهران، نشر مرکز.

21-متنبی، احمدبن حسین (1365)، دیوان، شرح عبدالرحمن الابرقوقی ، چاپ اول بیروت، انتشار دارالکتاب عربی.

22-مدرسی، فاطمه و طالعی،محبوب (1382)، سبک آذربایجانی و سیر تاریخی آن در شعر فارسی (مجموعه مقالات همایش بین المللی خاقانی) ، دبیرخانه ی دائمی ادبیات آذربایجان غربی، چاپ اول، ارومیه، مؤسسه ناشران با همکاری دانشگاه ارومیه.

23-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1386)، خسرو و شیرین، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان ، چاپ اول تهران، انتشارات امیر کبیر.

24-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1383)، کلیات نظامی (هفت پیکر، اقبالنامه، شرفنامه)، شرح و تصحیح وحید دستگردی ، چاپ اول، تهران، انتشارات طلایه.

25-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1386)، لیلی و مجنون، تصحیح و شرح بهروز ثروتیان ، چاپ اول، تهران، انتشارات امیر کبیر.

26-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1363)، مخزن الاسرار ، چاپ اول، تهران، انتشارات طوس.

27-نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1383)، هفت پیکر، تصحیح برات زنجانی ، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.