مطالعه کاشی‌نگاره‌های قاجاری خانه‌های شیراز از منظر سراسطوره‌شناسی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 13، شماره 48، آذر 1396، صفحه 13-37   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عفت السادات افضل طوسی¹؛ گلناز سلاحی^{* 2}؛ لادن سلاحی³

¹دانشیار گروه ارتباط تصویری دانشکده هنر دانشگاه الزهرا (س)

²دانش آموخته ارشد هنر اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

³دانش آموخته ارشد ارتباط تصویری دانشگاه الزهرا (س)

چکیده

هنر دورة قاجار از لحاظ محتوا و ماده، همچنین موضوع و نحوة اجرا دارای ویژگی‌های متمایز و منحصر به فردی است. یکی از محصولات هنری در خور تأمل عصر قاجار، کاشی‌نگاره‌های فضاهای خصوصی و نیمه‌خصوصی کاخ‌ها و خانه‌های اعیان و اشراف است که استفاده از آن به‌ویژه در دورة ناصری اوج گرفت. این کاشی‌نگاره‌ها نمایانگر علایق و سلایق دوران خود هستند و از لحاظ نحوة پرداخت به مضامین و شیوة اجرا و بیان در نقشمایه‌ها خصوصیات شایان توجهی دارند؛ به نحوی که با بررسی آنها شاهد حضور هویت ایرانی، اسلامی و فرنگی به‌ طور هم‌زمان هستیم. درک این موضوع نیازمند شناخت مفهوم سراسطوره‌ها و عملکرد هم‌زمان اسطوره‌های چندگانه در فضای معناشناختی فرهنگ و هنر دورة قاجار است.
این مقاله به تبیین مفهوم سراسطوره و بررسی سراسطوره‌های غالب در فرهنگ و هنر دورة قاجار با استناد به مجموعه‌ای بی‌بدیل از اسناد تصویری، یعنی کاشی‌های آرایندة خانه‌های به جا مانده از دورة قاجار در شیراز و مطالعة تحلیلی برخی از این کاشی‌نگاره‌های پر شمار، پرداخته است. هدف این پژوهش معرفی و ارائة مستندات تصویری است که نظریة معاصر سراسطوره‌ها را تشریح می‌کند. 

کلیدواژه‌ها

سراسطوره؛ کاشی‌نگاری قاجار؛ شیراز

مراجع

قرآن کریم.

احمدی، بابک. 1374. حقیقت و زیبایی، درس‌هایی در فلسفه هنر. تهران: مرکز.

باغبان ماهر، سجاد و فاطمه امانی. 1391. «نگاره‌های معراج پیامبر (ص)». اطلاعات حکمت و معرفت. ش 75. صص 18- 23.

جعفری، طیبه. 1390. «تحلیل عناصر نمادین و کهن‌الگویی در معراج نامه‌های نظامی». فصلنامة ادب پژوهی. ش16. صص 123- 145. 

زاهد زاهدانی، سید سعید. 1389. «بررسی کنش‌های جمعی زنان ایرانی، مطالعة موردی زنان دورة قاجار». فصلنامة بانوان شیعه. س7. ش23. صص 57-94.

سگی، ماری رز. 1386. معراج‌نامه. ترجمة مهناز شایسته‌فر. تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی. سلاجقه، پروین. 1381. «سرگشتگی نمادهای اسطوره‌ای در اندیشة شاعرانه». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. ش 62. صص36-45.  

سیف. هادی و مهوش محجوب. 1376. نقاشی روی کاشی. تهران: سروش.

فریه، ر. دبلیو. 1374. هنرهای ایران. ترجمة پرویز مرزبان. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

نامور مطلق، بهمن. 1392. درآمدی بر اسطوره‌شناسی. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1390. درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.

ــــــــــــــــ . 1386. «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهشنامة علوم انسانی، ش 56. صص 83-98.

نجم آبادی، افسانه و غلامرضا سلامی. 1384. نهضت نسوان شرق. تهران: شیرازه.

 

English References

Farhad, massumeh & Serpil Bagci. 2010. Falname:The book of omen. London: Thames & Hudson.

       

 

 

References

Holy Qor’ān.

Ahmadī, Bābak. (1995/1374SH). Haqīqat va zībāyī, dars-hāyī dar falsafe-ye honar. Tehrān: Markaz.

Bāqbān māher, Sajjād & Fateme Amānī. (2012/1391SH). “Negāre-hā-ye me’rāj-e payāmbar”. Etelā’āt-e Hekmat va Ma’refat. No. 75. Pp18-23. 

Ferrier, Ronald W. (1995/1374SH). Honar-hā-ye īrān (The art of Persia). Tr. by Parvīz Marzbān. Tehrān: Našr va Pažūheš-e Farzān-e Rūz.

Jafarī, Tayebe. (2011/1390SH). “Tahlīl-e anāsor-e nomādīn va kohan-olgūyī dar me’rāj-nāme-hā-ye nezāmī”. Fasl-nāme-ye Adab-pažūhī. No. 16. Pp. 123-145.

Najmābādī, Afsāne & Qolām Rezā Salāmī. Nehzat-e nesvān-e šarq. Tehrān: Šīrāze.

Nāmvar-e Motlaq, Bahman. (2007/1386SH). “Tarāmatnīyat motāle’e-ye ravābet-e yek matn bā dīgar matn-hā”. Pažūheš-nāme-ye Olūm-e Ensānī. No. 56. Pp. 83-98.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2011/1390SH). Darāmadī bar beynāmatnīyat. Tehrān: Soxan.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2013/1392SH). Darāmadī bar ostūre-šenāsī. Tehrān: Soxan.

Saguy, Marie Rose. (2007/1386SH). Me’rāj-nāme. Tr. by Mahnāz Šāyestefar. Tehrān: Mo’assese-ye Motāle’āt-e Eslāmī.

Salājeqe, Parvīn. (2002/1381SH). “Sargaštegī-ye nomad-hā-ye ostūre’ī dar andīše-ye šā’erāne”. Ketāb-e Māh-e Adabiyāt va Falsafe. No. 62. Pp. 36-45.

Seyf, Hādī & Mahvaš Mahjūb. (1997/1376SH). Naqqāšī rūy-e kāšī. Tehrān: Sorūš.

Zāhed Zāhedāni, Seyyed Saied. (2011/1389SH). “Barrasī-ye koneš-hā-ye jam’ī-ye īrānī, motāle’e-ye moredī zanān-e dore-ye qājār”. Fasl-nāme-ye Bānovān-e Šī’e. Year 7. No. 23. Pp. 57-94.