بررسی اندیشه‌های کلامی ابوالقاسم قشیری

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 2، شماره 5، اسفند 1389، صفحه 1-22   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

جمال احمدی^*

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

ابوالقاسم قشیری(465- 376هـ) یکی از بزرگ­ترین عارفانان و عالمان قرن پنجم هجری قمری است. او در میدانهای علم و معرفت روزگار خود، سرآمد اقران بود. آثار فراوانی که از او برجای مانده گواه این است که نه تنها در سلوک عرفانی و حکمت عملی، بلکه در حدیث و تفسیر و فقه و کلام هم از توانمندی زایدالوصفی برخوردار بوده است. یکی از دغدغه­های قشیری بر اساس آنچه که از منابع مختلف گزارش شده، اندیشه­های کلامی است. به نظر می­رسد باورهای کلامی قشیری در بازخوانی اندیشه­های او، همخوانی و تطابق  بیشتری با کلام اشعری داشته باشد. این مسأله را می­توان در آثار او به وضوح مشاهده کرد. در رساله­ی قشیریه، تفسیر لطایف الاشارات، نامه­ی شکایت اهل سنت و قصیدة الصوفیهآشکارا منظومه­ی فکری قشیری آمده است.
نگارنده در این مقاله که به روش کتابخانه­ای صورت گرفته در پی آن است تا با مراجعه به آثار مذکور هر چه بیشتر به اندیشه­های قشیری وضوح ببخشد. نتیجه­ای ک از مقاله گرفته می­شود حاکی از آن است که آراء قشیری بجز مسأله­ی صفات خبریه و راه شناخت خداوند همان آراء ابوالحسن اشعری است.

کلیدواژه‌ها

قشیری؛ اشعری؛ ذات و صفات خدا؛ علم کلام؛ افعال الاهی

مراجع

قرآن کریم

2. ابن خلکان، محمد بن ابی بکر، وفیات الاعیان، (1968)، تصحیح: احسان عباس، بیروت، دارالثقافه.

3. احمدی، جمال، بررسی اندیشه­های کلامی در آثار سنایی، (1386) رساله­ی دکتری دفاع شده در دانشگاه یزد.

4. احمدی، جمال، بررسی تطبیقی ترجمه­ی رساله­ی قشیریه با متن عربی، (1389)، طرح پژوهشی خاتمه یافته در دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج.

5. امین، احمد، ضحی الاسلام، (2004)، بیروت، دارالکتب العلمیه.

6. اشعری، ابوالحسن، الابانه عن اصول الدیانه، (1990)، تصحیح: بشیر محمد عیون، دمشق، مکتبه دار البیان.

7. اشعری، ابوالحسن، اللمع فی الرد علی اهل الزیغ و البدع، (1955) تصحیح: حموده غرابه، مصر، مطبعه مصر.

8. ایجی، عضدالدین، کتاب المواقف، (1997)، تصحیح: عبدالرحمان عمیره، بیروت، دارالجیل.

9. باقلانی، ابوبکر، تمهید الاوائل و تلخیص الدلایل، (1987)، تصحیح: عماد الدین حیدر، بیروت، مؤسسه الکتب الثقافیه.

10. بسیونی، ابراهیم، الامام قشیری حیاته و تصوفه و ثقافته، (بی­تا)، قاهره، مکتبه الآداب.

11. تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، (1989)، بیروت، عالم الکتب.

12. جرجانی، میر سید شریف، تعریفات، (1377)، ترجمه: حسن سید عرب و سیما نوربخش، تهران، فرزان.

13. جمال الدین لطف الله بن ابو سعید، حالات و سخنان ابوسعید، (1376)، تصحیح: محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه.

14. دادبه، اصغر، فخر رازی، (1374)، تهران، طرح نو.

15. الذهبی، ابو عبدالله، سیر أعلام النبلاء، (2004)، تصحیح: حسان عبدالمنان، بیت الفکار الدولیه.

16. رضایتی، محرم، تحقیق در رساله قشیریه، (1384)، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

17. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، (1999)، بیروت، دار العلم للملایین.

18. السبکی، تاج الدین بن علی بن عبدالکافی، طبقات الشافیه الکبری، (1413)، تحقیق: محمود محمد الطناجی، بی­جا، دار النشر والتوزیع.

19. سروش، عبدالکریم، قبض و بسط تئوریک شریعت، (1377)، تهران، صراط.

20. السمعانی، عبدالکریم منصور التمیمی، الانساب، (1988)، تحقیق و تعلیق: عبدالله عمر البارودی، بیروت، دارالجنان.

21. عبدالجبار احمد همدانی، شرح اصول الخمسه، (بی­تا)، بیروت، داراحیا التراث العربی.

22. غزالی، امام محمد، احیاء علوم الدین، (1384)، ترجمه: مؤیدالدین خوارزمی، تصحیح: حسین خدیو جم، تهران، علمی و فرهنگی.

23. غزالی، امام محمد، اعترافات، (1349)، ترجمه: زین الدین کیایی نژاد، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطایی.

24. غزالی، امام محمد، الجام العوام عن علم الکلام، (1985)، بیروت، دارالکتب العلمیه.

25. غزالی، امام محمد، تهافت الفلاسفه، (1382)، ترجمه: علی اصغر حلبی، تهران، جامی.

26. قشیری، ابوالقاسم، الرساله القشیریه، (1998)، تصحیح: خلیل المنصور، بیروت، دارالکتب العلمیه.

27.قشیری، ابوالقاسم، رساله­ی قشیریه، (1374)، ترجمه: ؟، تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.

28. قشیری، ابوالقاسم، القصیدة الصوفیة، (1384)، مندرج در: تحقیق در رساله قشیریه، تهران، انجمن آثار و مفاخر، 304- 303.

29. قشیری، ابوالقاسم، تفسیر لطایف الاشارات، برگرفته از : www.altafsir.com.

30. کاشانی، محمود، مصباح الهدایه، (1369)، تصحیح: جلال الدین همایی، تهران، هما.

31. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، (1369)، تهران، صدرا.

32. منور، محمد، اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابوسعید، (13776)، تصحیح: محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه.