تحلیل روان‌شناسی اسطوره قهرمان و رویین‌تنی در داستان رستم و اسفندیار بر اساس نظریه‌های آدلر و رادن

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 13، شماره 48، آذر 1396، صفحه 269-295   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

یدالله نصراللهی¹؛ عاطفه جنگلی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

علم روان‌شناسی و شاخه‌هایش ابزاری است که می‌توان با کمک آن بسیاری از رفتارهای انسان امروزی یا انسان در بستر تاریخ را بررسی کرد. با استمداد از این علم می‌توان به زوایای پیچیدة ذهن شخصیت‌های داستانی پی برد و دربارة روان‌شناسی فردی آنها به طرح نظریه پرداخت.
مقالة حاضر سعی دارد با کمک تحلیل روان‌شناسی، ظاهر و ژرفای روان دو پهلوان نامی شاهنامه (رستم و اسفندیار) را به صورت توصیفی و تحلیلی گزارش ‌کند. هر دو پهلوان، اسطوره قهرمانی هستند که برای ستیز با طبیعت و عوامل مختلف آن به کارکردهای خارق‌العاده مجهز می‌شوند. آدلر بر آن است ساخت و پرداخت این اسطوره قهرمان‌ها را می‌توان جبران نوعی حقارت بشر در مقابل جبر طبیعت و محیط دانست و عبور هر دو پهلوان از موانع دشوار محیطی و طبیعی را نیز به این مسئله مربوط کرد. رادن در تحول اسطورة قهرمان، 4 دوره را از هم متمایز می‌کند. طبق تحقیق او اسطورة رستم و اسفندیار را می‌توان تحول «دورة دوقلوها» نامید. بحث دیگر مربوط به اسطوره قهرمان اسفندیار و پایان غم‌بار اوست که به عقدة کمبود محبت اسفندیار مربوط می‌شود. با استناد به شاهنامه این مطلب اثبات شده است که بی‌بهرگی از محبت پدر و خویشاوندان اسفندیار او را به ورطة نیستی می‌کشاند.

کلیدواژه‌ها

رستم و اسفندیار؛ اسطوره‌ قهرمان؛ دورة دوقلوها؛ آدلر؛ رادن

مراجع

قرآن کریم.

اتونی، بهروز. 1391. «دبستان نقد اسطوره‌شناختی بر بنیاد کهن نمونه نرینه روان (آنیموس)». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س.8. ش6.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1390. داستان داستان‌ها. تهران: شرکت سهامی انتشار.

بهار، مهرداد. 1362. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس.

بهرامی، مهین. 1370. روان‌شناسی فردی آلفرد آدلر. ترجمة حسن زمانی شرفشاهی. تهران: تصویر.

بیدمشکی، مریم. 1386. «درنگی بر داستان رستم و اسفندیار در شاهنامه». رشد. ش84.

رضایی دشت ارژنه، محمود. 1388. «جابه‌جایی و دگرگونی اسطوره رستم در شاهنامه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش17.

شمیسا، سیروس. 1383. نقد ادبی. تهران: فردوس.

طوسی، محمدبن محمود. 1382. عجایب المخلوقات. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: علمی و فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم. 1384. شاهنامه (براساس نسخه چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فروید، زیگموند. 1368. مفهوم ساده روانکاوی. ترجمة فریده جواهر کلام. تهران: مروارید.

کزازی، میرجلال‌الدین. 1366. «نبرد ناسازها در داستان رستم و اسفندیار». چیستا. ش45 و 46.

کلاهچیان، فاطمه و لیلا پناهی. 1393. «روان‌شناسی شخصیت کاووس در شاهنامه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش27.

محمودی، خیر الله و مهرنوش دژم. 1390. «بررسی روان‌شناسانه رؤیاهای شاهنامه». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س7. ش24.

منصور، محمود. 1343. احساس کهتری. تهران: آسیا.

ناصری، ناصر. 1382. «بازتاب هفت‌خوان در ادبیات فارسی». نشریه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاداسلامی واحد خوی. ش1.

نعمت زاده، محمد تقی. 1385. «دو هفت خان». رشد .ش 78.

وجدانی، فریده. 1384. «تأملی دیگر در رویین تنی اسفندیار». رشد. ش 73.

یونگ، کارل گوستاو. 1377. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. تهران: جامی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

References

Holy Qor’ān.

Bahār. Mehrdād. (1983/1362SH). Pažūhešī dar asātīr-e īrān. 5^th ed. Tehrān. Tūs.

Bahrāmī, Mahīn. (1991/1370SH). Ravān-šenāsī-ye fardī-ye alfred adler (Individualpsychologie in der schale). Tr. by Hasan Zamānī Šarafšāhī. Tehrān: Tasvīr.

Bīdmeškī, Maryam. (2007/1386SH). “Darangī bar dāstān-e rostam va esfandiyār dar šāhnāme”. Rošd. No. 84.

Eslāmī Nodūšan, Mohammad Alī. (2005/1390SH). Dāstān-e dāstān-hā. Tehrān: Sahāmī-ye Entešār.

Etūnī, Behrūz. (2012/1391SH). “Dabestān-e naqd-e ostūre-šenāxtī bar bonyād-e kohan nemūne-ye narīne-ye ravān (ānīmūs)”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 8. No. 6.

Ferdowsī, Abolqāsem. (2005/1384SH). Šāhnāme (Bar asās-e nosxe-ye čāpp-e moskow). With the Effort of Sa’īd Hamīdiyān. Tehrān: Qatre.   

Freud, Sigmund. (1989/1368SH). Mafhūm-e sāde-ye ravān-kāvī (The question of lay analysis). Tr. by Farīde Javāher kalām. Tehrān: Morvārīd.

Jung, Carl Gustav. (1998/1377SH). Ensān va Sambol-hā-yaš (Man and his symbols).Tr. by Mahmūd Soltānīye. Tehrān: Jāmī.

Kazzāzī, Mīr Jalālodīn. (1987/1366SH). “Nabard-e nāsāz-hā dar dāstān-e rostam va esfandiyār”. Čīstā. No. 45 & 46.

Kolāhčiyān, Fāteme & Leilā Panāhī. (2013/1393 SH). “Ravān-šenāsī-ye šaxsīyat-e kāvūs dar šāhnāme”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch.Year 10. No. 27.

Mahmūdī, Xeyrollāh & Mehrnūš Dožam. (2011/1390). “Barresī-ye  Ravān-šenāsāne-ye royā-hā-ye šāhnāme”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. ­ Year 7. No. 24.

Mansūr, Mahmūd. (1964/1343SH). Ehsās-e kehtarī. Tehrān: Āsiyā.

Nāserī, Nāser. (2003/1382SH). “Bāztāb-e haft-zān dar adabiyāt-e fārsī”. Našrīye Zabān va Adabiyāt-e Fārsī Dānešgāh-e Āzād Eslāmī Vahed-e Xoy. No. 1.

Ne’matzāde, Mohammad Taqī. (2006/1385SH). “Do haft xān”. Rošd. No. 78.

Rezāyī Dašt Aržane, Mahmūd. (2009/1388SH). “Jā-be-jā-ī va degargūnī-ye ostūre-ye rostam dar šāhnāme”. Quarterly Journal of Mytho-Mystic Literature. Islamic Azad University- South Tehran Branch. Year 5. No. 17.

Šamīsā, Sīrūs. (2004/1383SH). Naqd-e adabī. Tehrān: Ferdows.

Tūsī, Mohammad ibn-e Mahmūd. (2003/1382SH). Ajāyeb al-maxlūqāt. With the Effort of Manūčehr Sotūde. Tehrān: Elmī va Farhangī.

Vejdānī, Farīde. (2005/1384SH). “Ta’ammolī dīgar dar rū’īntanī-ye esfandiyār”.  Rošd. No. 73.