کاربرد و ویژگی های موسیقی در ذهن و زبان امیرخسرو دهلوی (بررسی و بسامد لغات و اصطلاحات موسیقی در دیوان اشعار امیرخسرو)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 3، شماره 6، خرداد 1390، صفحه 81-102   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

منصوره ثابت زاده^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

چکیده

این پژوهش تاثیر موسیقی در دیوان اشعار امیرخسرو دهلوی، شاعر مشهور پارسی گوی هند را بررسی می کند و در نظر دارد از طریق ارائه بسامد و کیفیت کاربرد لغات و اصطلاحات موسیقی و نقد و بررسی ارای موسیقایی در خصوص امیرخسرو جایگاه موسیقی در دیدگاه این شاعر را معلوم کند.  
 بسامد موسیقایی دیوان اشعار وی نشان می دهد که وی 129 لغت و اصطلاح موسیقی نظیر اصطلاحات خاص (رهاوی) لغات  عام (عشاق ) انواع سازها (بربط) را در 281 بیت به کار برده و آنها را در 421 بیت تکرار کرده است. شاعر در غزلیات با 245 بیت موسیقایی بیشترین بسامد را برای بیان مضامین ستایش، توصیف و بیان احوالات خود و حالات قلندری، رد زهد ریایی و دعوت به شادی و طرب  اختصاص داده است.
اگرچه شاعر با موسیقی هندی و موسیقی مقامات (سنتی) رایج در ایران آشنایی داشته، فقدان کاربرد اصطلاحات موسیقی هندی و حضور اندک اصطلاحات خاص موسیقی (موسیقی مقامات ایرانی)  بیانگر توجه شاعر به معنای کلام است. امیرخسرو موسیقی دان بوده و در شناسایی سنت های ادبی-موسیقایی ایرانی در محیط هنری هند سهم به سزایی داشته است. 

کلیدواژه‌ها

کاربرد موسیقی؛ اصطلاحات خاص؛ اصطلاحات عام؛ انواع سازها؛ ویژگی؛ بسامد

مراجع

انوشه، حسن. (1375) دانشنامه ادب فارسی (شبه قاره) سازمان چاپ و انتشارات .ج دوم.

بیهقی، ابوالفضل، (  13) تاریخ بیهقی، تصحیح خطیب رهبر، انتشارات

ثابت زاده.منصوره.(1389).موسیقی تاجیکستان.انتشارات زوار.

بیگدلی، لطفعلی بیگ آذر (1388)، آتشکده آذر، تصحیح میرهاشم محدث. انتشارات امیرکبیر.

جامی، عبدالرحمن. (1375) . نفحات الانس.تصحیح محمود عابدی. انتشارات اطلاعات.

-------------. (1369) بهارستان. به کوشش ی ـ ادیب. انتشارات صابر. ج اول.

ستایشگر، مهدی. (1375). واژه نامه موسیقی ایران زمین. انتشارات اطلاعات.

شبلی نعمانی.(1335).شعرالعجم.ترجمه سید محمد تقی فخرداعی گیلانی. ج دوم.انتشارات کتابفروشی ابن سینا ج2.

شریفی، محمد (1387) فرهنگ ادبیات فارسی، فرهنگ نشر نو. انتشارات معین.

دهخدا، علی اکبر. (1374). لغت نامه، انتشارات دانشگاه.

دولتشاه سمرقندی. (1329). تذکره الشعرا، انتشارات جاویدان،

دهلوی، امیرخسرو. (1361). دیوان اشعار، اهتمام م. درویش، سازمان انتشارات جاویدان/ چاپ دوم.

-------------. (1360).دیوان اشعار.تصحیح محمد روشن.انتشارات

شیرازی.فرصت الدوله.(1367).به اهتمام محمد قاسم صالح رامسری.انتشارات فروغی.

رازی. محمدامین.(1330). هفت اقلیم.تصحیح جوادفاضل.ج1. موسسه مطبوعاتی علمی

صفا، ذبیح الله. (1368). تاریخ ادبیات ایران (ج3)، انتشارات فردوس.

فخرالزمانی، عبدالنبی(1362) . تذکره میخانه، گلچین معانی، انتشارات اقبال

مراغی .عبدالقادر.(1356) .مقاصدالالحان.بنگاه نشروترجمه.چ دوم

مشحون، حسن. (1373). تاریخ موسیقی، انتشارات سیمرغ.

ملاح، حسینعلی. (1349). منوچهری و موسیقی، انتشارات فرهنگ و هنر.

ملاح، حسینعلی. (1367). پیوند شعر و موسیقی، انتشارات فضا.

معین، محمد. (1387). مجموعه مقالات، انتشارات شهاب و صدای معاصر، ج2.

وجدانی، بهروز. (1376). فرهنگ موسیقی ایران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی.