نگاهی به ریشه های ادبیات مقاومت (مطالعه موردی شعر مقاومت در صدر اسلام)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 3، شماره 6، خرداد 1390، صفحه 159-178   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

هادی رضوان^*

استادیار زبان و ادبیات عرب دانشگاه کردستان

چکیده

ادبیات مقاومت در نیمه دوم قرن بیستم و به طور مشخص پس از جنگ های 1967 میان اعراب و اسرئیل شایع شد. شاعرانی چون محمود درویش، سمیح القاسم و دیگران به شاعران مقاومت مشهور شدند و این اصطلاح به دنیای اسلام وارد شد. اما ادبیات مقاومت که ترجمان خود آگاهی و هویت بوده و به دنبال آزادی می گردد به این مقطع منحصر نمی شود و ریشه در ادبیات گذشته دارد. قصیده میمیه زهیر بن ابی سلمی و نیز معلقه او از نمونه های بارز ادبیات مقاومت در میراث عرب به شمار می آیند. اما در صدر اسلام و در سایه‌ی تعالیم حیات بخش قرآن و رهنمودهای نورانی پیامبر عظیم الشأن این ادبیات در میان مسلمانان رنگ دیگری به خود گرفت. شاعران مسلمان در دفاع از ارزش های اسلامی و پیامبر اسلام (ص) در میدان جنگ حضور می یافتند و با سلاح زبان و به کارگیری ذوق و هنر شعری خود در کنار مجاهدان ادای تکلیف می کردند. شاعرانی چون حسان بن ثابت، کعب بن مالک و عبد الله بن رواحه را می توان از پیشتازان ادبیات مقاومت در دنیای اسلام دانست که البته از تأییدات قرآن کریم و توجیهات پیامبر اسلام نیز برخوردار بودند و این شاید از مهم‌ترین خصوصیات ادبیات مقاومت در این دوره به حساب می‌آید.
 نویسنده در این مقاله می کوشد که زوایای مختلف شعر مقاومت در صدر اسلام را مورد بررسی و پژوهش قرار دهد.  تأثیر قرآن کریم و سنّت نبوی در تقویت ادبیات مقاومت اسلامی، اثرگذارترین شاعران مقاومت در صدر اسلام و سبک شناسی ادبیات مقاومت در این دوره از مهم‌ترین مسائلی است که این پژوهش به آن پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات مقاومت؛ شعر صدر اسلام؛ قرآن؛ سنّت

مراجع

 

        1-        ابن اثیر، عز الدین،بی تا ، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، اسماعیلیان.

        2-        ابن حجر، شهاب الدین، بی تا ، الاصابه فی تمییز الصحابة، ط جدیدة بالأوقاف مکتبة المثنی،بغداد.

        3-        ابن عاشور ،محمد الطاهر،1984، تفسیر التحریر والتنویر، الدار التونسیة للنشر.

        4-        ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله،1336هـ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ط2،مطبعة دائرة المعارف النظامیة، هند، حیدر آباد.

        5-        ابن عبد ربه الأندلسی،1956، العقد الفرید، لجنة التألیف و الترجمة والنشر، القاهرة.

        6-        ابن هشام،بی تا ، السیرة النبویة، دار احیاء التراث العربی ، بیروت.

        7-        الاصفهانی،ابو الفرج، بی تا ، الأغانی، طبعة الساسی بالقاهرة.

        8-        البغدادی، عبداللطیف،1981، شرح بانت سعاد قصیدة الصحابی کعب بن زهیر، تحقیق هلال ناجی، مکتبة الفلاح، الکویت.

        9-        البیضاوی ، ناصر الدین ، بی تا ،أنوار التنزیل واسرار التأویل همراه حاشیة الشهاب، دار صادر،بیروت.

      10-      10-الجمحی، ابن سلام، 1974، طبقات الشعراء، تحقیق محمود محمد شاکر، مطبعة المدنی، القاهرة.

      11-      دیوان حسان بن ثابت، 1974، تحقیق د.حنفی حسین، القاهره.

      12-      دیوان کعب بن مالک الأنصاری، 1965، جمع و تحقیق سامی مکی العانی، مطبعة المعارف، بغداد.

      13-      الذهبی، شمس الدین، بی تا ، سیر الأعلام النبلاء، دار المعارف، مصر.

      14-      الزمخشری، محمود بن عمر،1998، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون التدویل فی وجوه التأویل، مکتبة العبیکان، الریاض.

      15-      السیوطی، عبدالرحمن،بی تا ، شرح شواهد المغنی ، الخانجی،مصر.

      16-      السیوطی، عبدالرحمن، بی تا ، صحیح الجامع الصغیر، منشورات المکتب الإسلامی،بیروت.

      17-      ضیف، شوقی،2002، تاریخ الادب العربی(العصر الاسلامی)دار المعارف،مصر.

      18-      الطبری،محمد بن جریر،بی تا ، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، دار هجر للطباعة و النشر.

      19-      العانی، سامی مکی،1996، الاسلام و الشعر، عالم المعرفة.

      20-      فروخ، عمر،1992، تاریخ الادب العربی، 5 مج ،ط6، دارالعلم للملایین،بیروت.

      21-      القرطبی، بی تا ، الجامع لأحکام القرآن، دارالکتب المصریة، القاهرة.

      22-      النووی، بی تا ، محی الدین بن شرف، تهذیب الاسماء و اللغات، بمساعدة ادارةالطباعة المنیریة.