بازتاب گیاهان دارویی در دیوان خاقانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 9، دوره 3، شماره 6، خرداد 1390، صفحه 207-226   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

فاطمه مدرّسی¹؛ فوزیه فتّاحی قاضی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

²دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

یکی از بارزترین ویژگی­های سبک آذربایجانی- که خاقانی از نامدارترین شعرای این سبک است – انعکاس معلومات و معارف گویندگان در آثار آنهاست. نمایندگان این سبک عموماً افرادی آگاه و مطلع از علوم و هنرهای متداول در روزگار خویش بوده اند و به نظر می­رسد خاقانی از این نظر سرآمد شاعران دیگر باشد. عشق و اشتیاقش به درج تمامی دانسته هایش در شعر خویش، دیوان او را به صورت دایره المعارفی از علوم و فنون گوناگون درآورده است. کمتر قطعه شعری از دیوان حجیم خاقانی می­توان یافت که از نام بیماری ها و گیاهان دارویی و شیوه های درمانی آن ها اعم از خرافی و یا علمی خالی باشد، چنان‌که اطلاعات خاقانی از مسایل پزشکی و درمانی روزگار خود بسیار بالاتر و وسیع تر از سایر شاعران بوده است. هدف از نگارش این مقاله آن است تا به این واقعیت پی ببریم که گذشتگان ما تا چه اندازه به طبیعت و درونمایه­ی آن که شامل درختان و گل­ها و گیاهان می‌شود توجه کرده­اند، و از آن بهره گرفته­اند و به این نتیجه برسیم که خاقانی نیز هم‌چون دیگر شعرای معاصر خود به علوم و فنون زمان خود وقوف کامل داشته و به راستی لقب حکیم برازندۀ اوست. این مقاله برآن است تا شمّه­ای از اطلاعات خاقانی را در مورد گیاهان دارویی برشمارد.

کلیدواژه‌ها

خاقانی؛ گیاهان دارویی؛ طب؛ درمان

مراجع

1. ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1387)، قانون، ترجمه عبدالرحمان شرفکندی (هه‌ژار) ،چ8، تهران، سروش.
2. افسر خیاوی، محمد علی، (1384)، دایره المعارف گیاهان داروئی ،چ 3،  تبریز ، زر قلم.
3. اودی،پنه لوپ، ( 1380 )، درمانگر سبز، ترجمه­ی احمد بردبار، تهران ، یاهو.
4. پوردرگاهی، ابراهیم، ( 1377 )، شهربندان بلا ( شرح ده قصیده از مراثی خاقانی )، تبریز ، آیدین.
5. خاقانی، افضل الدین بدیل، ( 1387) دیوان خاقانی،چ2 ، تهران ، مرکز.
6. خسروی، مهدی، ( 1383 )،گیاهان دارویی، چ 7، تهران ، محمد.
7. خضری، سید شهاب، ( 1387)، فرهنگ گیاهان دارویی ،چ 2 ، تهران، سیمرغ.
8. دریایی، محمد رسول، ( 1387 )، طب معجزه گیر گیاهی، تهران ، سفیراردهال.
9. رجحان، محمد صادق، ( 1359 )، شفا با گیاهان دارویی، تهران ، حیدری.
10. رحیمی­نیا، مصطفی، ( 1387 )، فرهنگ مصوّر گیاهان دارویی، تهران، اشکذر.
11. زرگری، علی، ( بی تا )، گیاهان داروئی، ج1، تهران ، دانشگاه تهران.
12. زمرّدی، حمیرا، ( 1387 )، نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، تهران ،زوّار.
13. سجادی، ضیاءالدین، (1387)، برگزیده اشعار خاقانی شروانی،چ2، تهران ، جامی.
14. کزازی، میرجلال الدین، ( 1388)، گزارش دشواری های دیوان خاقانی، چ 5 ، تهران ، مرکز.
15. کیانی، کاظم،(1386 )، اطلس مصوّر گیاهان دارویی،چ2، تبریز ،زرقلم.
16. معدن کن، معصومه، ( 1382) بزم دیرینه عروس ( شرح پانزده قصیده از دیوان خاقانی ) ، چ4 ، تهران ، مرکز.
17. معدن­کن، معصومه، ( 1375 )،نگاهی به دنیای خاقانی، تهران ، دانشگاهی.
18. میرحیدر، حسین، ( 1383) معارف گیاهی،چ 6 ، تهران ، فرهنگ اسلامی.
19. نظامی، الیاس بن یوسف،(1387)، کلیات خمسه حکیم نظامی گنجوی،چ 2 ، تهران ، صفی علیشاه.