تحلیل گفتمان شعر ’پنجره‘ از فروغ فرخزاد از منظر زبانشناسی سیستمی ـ نقشگرا

مطالعات نقد ادبی

مقاله 1، دوره 11، شماره 44، بهمن 1395، صفحه 9-40   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

شروین خمسه^*

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

تحلیل گفتمان از مطالعات بین رشته ای محسوب می شود که به تجزیه و تحلیل کلام با توجه به بافت اجتماعی آن می پردازد. در این مقاله با رویکرد تحلیلی – توصیفی شعر ’پنجره‘ اثر فروغ فرّخزاد در این شیوه و براساس نظریه زبانشناسی سیستمی- نقش گرای مایکل هالیدی بررسی شده است تا لایه های زیرین و مخفی تر آن نمود یابد. برای دستیابی به این هدف پس از توضیح مفاهیم نظری زبانشناسی نقشگرا اعم از فراکارکردهای اندیشگانی، بینافردی و متنی ابتدا شعر به ۴ بخش تقسیم شد. سپس هر بخش از شعر با رسم جداول و بررسی میزان بسامد واژگان، مورد تحلیل دقیق قرار گرفت و در نهایت کل شعر به صورت متنی منسجم تفسیر شد.
یافته های پژوهش نشانگر آن است که شعر با نگاهی عینی و واقع گرایانه سروده شده و از تحرک و پویایی برخوردار است. همچنین با تمرکز بیشتر بر دو مشارک (من و تو) شعر اندکی فضای دوقطبی به خود گرفته است. کاربرد بالای وجه اخباری نشانگر قطعیت و اطمینان شاعر به سخنش و کاربرد بالای زمان حال در جهت تأثیر بیشتر بر مخاطب و همراهی و پذیرش او بوده است. شعر در تقابل با گفتمان مطرح آن دوره یعنی توجه صرف به پیشرفت تکنولوژی و پشت نمودن به معنویت سروده شده است.

کلیدواژه‌ها

شعر معاصر ایران؛ فروغ فرّخزاد؛ تحلیل گفتمان؛ زبانشناسی سیستمی ـ نقش گرا؛ مایکل هالیدی

مراجع

قرآن مجید

آقاگل زاده، فردوس و کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه و رضویان، حسین (۱۳۹۰) سبک شناسی داستان براساس فعل: رویکرد نقش گرا، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب) (صص۲۴۳ - ۲۵۴)، سال چهارم، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۱

همو، (۱۳۹۱) توصیف و تبیین ساخت های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی، فصلنامه پژوهش های زبان و ادبیات تطبیقی (جستارهای زبانی) (صص۱ - ۲۰)، دوره ۳، شماره ۲،شماره پیاپی ۱۰

انوری، حسن (۱۳۸۱) فرهنگ بزرگ سخن، ج ۵، تهران: سخن، چ اول

سعدی، (۱۳۶۸) گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی، چ اول

شوالیه، ژان و گربران، آلن (۱۳۸۴) فرهنگ نمادها، جلد دوم، ترجمه و پژوهش سودابه فضایلی، تهران: جیحون، چ دوم

صالحی نیا، مریم و روحی، زهرا (۱۳۹۰) بررسی انتقادی کاربرد نظریه سیستمی- نقش هالیدی در نقد شعر معاصر فارسی، نامه نقد، به کوشش محمود فتوحی، تهران: خانه کتاب، چ اول

ضیاءحسینی، محمّد (۱۳۹۱) سخن کاوی، تهران: رهنما، چ اول

عموزاده مهدیرجی، محمّد (۱۳۹۶) نقش زبان در بازنمود واقعیت ها، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی  (صص۱-۲۱) https://cgie.org.ir     

فرّخزاد، فروغ (۱۳۷۹) دیوان اشعار فروغ فرّخزاد، تهران: مروارید، چ هفتم

مهاجر، مهران و نبوی، محمّد (۱۳۹۳) به سوی زبان شناسی شعر، تهران: آگه، چ اول

Halliday, M.A.K. (1985) An Introduction to Functional Grammar, London: Edward Arnold

Halliday, M.A.K. & Matthiessen, Christian M.I.M. (2004) An Introduction to Functional Grammar, London: Hodder Arnold, Third Edition