بررسی راز و رمز تشبیه در اشعار نادرپور

زیبایی‌شناسی ادبی

مقاله 7، دوره 8، شماره 31، فروردین 1396، صفحه 161-190   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رسول‏ علی پناهیان¹؛ محمدرضا قاری²

¹دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک. (نویسنده مسؤول)

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، پروه زبان و ادبیات فارسی، اراک، ایران.

چکیده

در مباحث بیانی «تشبیه» به عنوان اولین عامل تصویرآفرین مورد توجه قرار گرفته است، تشبیه یکی از ارکان بلاغی است که سایر صورت‏های بلاغی نظیر: استعاره، مجاز، تشخیص و کنایه از آن نشأت می­گیرند و می‏توان آن را ابتدایی‏ترین و ساده‏ترین نوع صور خیال شمرد. زیرا فهم آن برای ذهن از دیگر صور خیال راحت‏تر انجام می‏گیرد. نادرپور در مجموعه اشعارش به نحو مؤثر و کارآمدی از ابزارهای بلاغی بهره برده است. او به شیوه‏های گوناگون، با استفاده از تشبیه به ابلاغ پیام خود پرداخته و تشبیه را با تصاویر و هنرنمایی‌های ویژه‌ای همراه کرده است، در این پژوهش به منظور آشکار شدن اهمیت تشبیه و چگونگی کار برد این صنعت ادبی، به بررسی و تحلیل و تهیه آمار تقریبی انواع تشبیهات او پرداخته، تشبیهات شعری او را از رهگذر‏های مختلف از لحاظ طرفین حسی یا عقلی بودن، از نظر ارکان و... تقسیم‌بندی نموده، لطایف و ظرایف این تصویر هنری کاویده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

شعر نادرپور؛ صور خیال؛ تشبیه؛ شعر معاصر

اصل مقاله

بررسی راز و رمز تشبیه در اشعار نادرپور

رسول‏علی پناهیان^*[1]

دکتر محمدرضا قاری^***[2]

چکیده

 در مباحث بیانی «تشبیه» به عنوان اولین عامل تصویرآفرین مورد توجه قرار گرفته است، تشبیه یکی از ارکان بلاغی است که سایر صورت‏های بلاغی نظیر: استعاره، مجاز، تشخیص و کنایه از آن نشأت می­گیرند و می‏توان آن را ابتدایی‏ترین و ساده‏ترین نوع صور خیال شمرد. زیرا فهم آن برای ذهن از دیگر صور خیال راحت‏تر انجام می‏گیرد. نادرپور در مجموعه اشعارش به نحو مؤثر و کارآمدی از ابزارهای بلاغی بهره برده است. او به شیوه‏های گوناگون، با استفاده از تشبیه به ابلاغ پیام خود پرداخته و تشبیه را با تصاویر و هنرنمایی‌های ویژه‌ای همراه کرده است، در این پژوهش به منظور آشکار شدن اهمیت تشبیه و چگونگی کار برد این صنعت ادبی، به بررسی و تحلیل و تهیه آمار تقریبی انواع تشبیهات او پرداخته، تشبیهات شعری او را از رهگذر‏های مختلف از لحاظ طرفین حسی یا عقلی بودن، از نظر ارکان و... تقسیم‌بندی نموده، لطایف و ظرایف این تصویر هنری کاویده می‌شود.

واژه‏های کلیدی

شعر نادرپور، صور خیال، تشبیه، شعر معاصر

 

مقدمه

نادر نادرپور از شاعران شناخته شدۀ معاصر است. او شعرش را «آیینه زلال» خوانده است البته او این تعریف را از عین القضات اخذ نموده آن جا که می‏گوید «جوانمرد ا این شعرها را چون آیینه دان.» (عید گاه طرقبه‏ای، 260: 1388). در میان صور خیال، تشبیه از زیباترین صورت‏های خیال است که بیش‌ترین تأثیر و ماندگاری را در ذهن مخاطب از خود به جا می‏گذارد، بزرگ‌ترین شاعران مانند خورشیدی از افق خیال، طلوع کرده‏اند و از عنصر خیال در سرودن اشعار خویش بهره برده‏اند. در واقع تمامی هنرمندان، برای به تصویر کشیدن اندیشه خویش، ناگزیر از کاربرد گونه‏های خیال می‏باشند و به مدد این نیرو است که دست به آفرینش جهانی، فرا واقع می‏زنند. بنا بر این «خیال شاعرانه، با یاری گرفتن از عنصر تصویر، بسیاری از امور ذهنی را دیداری می‌کند و تصورات خود را از این راه به تماشا می‏گذارد.» (حسن لی، 1383: 282) تشبیه بر جسته‏ترین صور خیال در شعر نادرپور است «به او منوچهری دیگر لقب داده‏اند.» (باقی نژاد، 1389: 337) اساتید علم بیان از دیر باز تا کنون بر نقش پراهمیت تشبیه در تصویر آفرینی‏های شاعران اتفاق نظر دارند و اعتقاد دارند که «تشبیه هسته اصلی و مرکزی اغلب خیال‏های شاعرانه است.» (پور نامداریان، 1381: 214) تشبیه نشان‌دهنده وسعت و زاویه دید شاعر است، بی‏جهت نیست که ارسطو می‏گوید. «مشاهده تصاویری که شبیه اصل باشند، موجب خوشایندی می‌شود زیرا ما از مشاهده این تصاویر اطلاع و معرفت به احوال اصل آن صورت‏ها پیدا می‏کنیم.» (ارسطو، 1369: 26)

 هدف این مقاله بیان جایگاه تشبیه در شعر نادرپور و کشف نگاه او به جهان هستی از رهگذر خیال و تشبیه است. گفتنی است که در بسیاری از موارد برای پرهیز از اطاله کلام که قطعاً در حوصله مقاله نمی‏گنجید به ناچار بسیاری از شواهد را حذف نموده‌ایم و در بعضی از موارد تنها به ذکر یک مثال اکتفا گردیده است.

2ـ پیشینه تحقیق

تشبیه از موضوعاتی است که اولین کتاب‌های بلاغی بدان پرداخته‏اند کتاب‏هایی مانند: اسرارالبلاغه، ترجمان البلاغه، المعجم و.... در زمینه شعر و اندیشه‏های نادرپور کتاب‌ها و مقالات زیادی نوشته شده است که از آن جمله کتاب‌های: «شعر زمان ما» از فیض شریفی (1391) «در آیینه» از یزدان سلحشور (1380) «خیره در تصویر خود» از عباس باقی­نژاد (1388)، «کهن دیارا» از وحید عیدگاه طرقبه‌ای (1388) و مقاله‌های «شعر و شاعری از دیدگاه نادر نادرپور» از عنایت‌الله شریف­پور و فریبا مدبری (1389) «موسیقی بیرونی در شعر نادرپور» از حبیب‌الله عباسی و حامد ذاکری «روانشناسی درد در شعر نادر نادرپور» از مهدی شریفیان (1389) اشاره کرد، اما مقاله حاضر صرفاً به مقوله تشبیه و انواع آن در اشعار نادرپور پرداخته و ایده‏های خاص خود را دارد و از این بابت اثری مستقل محسوب می‌شود.

3ـ تشبیه

تشبیه اولین و مهم‌ترین ابزار وصف و زیبایی کلام بوده است. «تمام تصاویر به نوعی با تشبیه مرتبط بوده و آشکارا یا نهان از آن مایه می‏گیرند.» (پورنامداریان، 1381: 118)

این شگرد بیانی نشان می‏دهد که شاعر چگونه توانسته میان اشیا و عناصر به ظاهر بی‏ارتباط و متنوع پیوند ایجاد کند ارتباطی که با هیچ دید و توانی جز دید و توان شاعر دریافت نمی‏شود و تشبیه «آن است که چیزی را به چیزی در صفتی مانند کنند. امر اول را مشبه و دوم را مشبه‏به و صفت مشترک ما بین آن‏ها را وجه شبه و کلمه­ای را که دلالت بر معنی تشبیه داشته باشد ادات تشبیه می‏گویند.» (همایی، 1370: 227)

3ـ1ـ انواع تشبیه از نظر ذکر یا حذف ارکان تشبیه

تشبیه در زبان فارسی گاه با ذکر هر یک از ادات و وجه شبه و گاه بدون ذکر هر یک از آن دو صورت می‏گیرد. اگر وجه شبه در تشبیه وجود داشته باشد آن تشبیه را مفصل و اگر وجود نداشته باشد آن را مجمل گویند. اگر ادات تشبیه در جمله وجود داشته باشد آن تشبیه را مرسل «صریح» و اگر وجود نداشته باشد آن را موکد گویند. بنا بر این دیدگاه، تشبیه به چهار دسته تقسیم می‏گردد:

1ـ مرسل مفصل 2ـ مرسل مجمل 3ـ موکد مفصل 4ـ موکد مجمل (بلیغ)

3ـ2ـ مرسل مفصل (چهار رکنی)

 «اگر وچه شبه در کلام ذکر بشود تشبیه را مفصّل می­گویند... و اگر ادات تشبیه ذکر شود تشبیه را مرسل یا صریح می­گویند.» (احمدنژاد، 1374: 87)

 ـ به رقص آرم چو موجی خرمن زرد / چو بادی خوشه‏ها گیرم در آغوش (نادرپور، 1382: 130)

مصراع اول مشبه: م (من) مشبه‏به: موج ادات: چو وجه شبه: به رقص در آوردن خرمن زرد.

مصراع دوم مشبه: م (من) مشبه‏به: باد ادات: چو وجه شبه: در آغوش گرفتن خوشه‌ها.

در این بیت علاوه بر تشبیه میان کلمات «خوشه» و «خرمن» از یک طرف و «موج» و «باد» از طرف دیگر تناسبی هنرمندانه ایجاد شده است.

3ـ3ـ سه رکنی با حضور وجه شبه (مؤکد مفصل)

تشبیهی است که ادات ندارد اما وجه شبه در آن ذکر می‌شود. «به تشبیهی گفته می‌شود که ادات تشبیه در آن حذف می‏-شود.» (رنجبر، 1385: 46)

1ـ دلی به ظلمت شب دارم/ غمی به وسعت ویرانی (نادرپور، 1382: 661)

مصرع اول: مشبه: دل مشبه‏به: شب وجه شبه: ظلمت ادات: ندارد.

مصرع دوم: مشبه: غم مشبه‏به: ویرانی وجه شبه: وسعت ادات: ندارد.

2ـ کلاف ابر پریشان بود... (همان: 608)

تحلیل: شاعر سردرگمی و آشفتگی ذهنی خود را که به سان کلافی درهم پیچیده است بیان می­دارد و ابر نیز همان کلاف از هم پاشیده با من درونی شاعر همزادپنداری می‌کند و او تلاش دارد که این آشفتگی را با عناصر طبیعت در میان گذارد. تا آنجا که در ادامه می­گوید: «به زیر پلک حریرین پرده­ای پوشاند و من، دو مردمکم را به اشک پوشاندم... کلاف ابر در اندیشة گسستن بود/ و آسمان خزان
بی­دریغ می‏بارید. (همان، 609) و اینجاست که شاعر اسرار درونی خود را ناخودآگاه آشکار کرده است. در کلاف ابر با درونی رازآلود و آمیخته با شور و هیجان و تخیّل مواجه هستیم. چنین خاصیّتی، کمِّت‏های عاطفی شعر نادرپور را توسعه داده، به نحوی که طراوت، تازگی و طنّازی در آن مشاهده می‌شود.

3ـ4ـ سه رکنی با حضور ادات (مرسل مجمل)

تشبیهی است شامل ادات که وجه شبه در آن ذکر نمی‏شود. «از نظر تئوری ادبیات تشبیه مجمل از مفصل بهتر است.» (شمیسا، 1386: 68)

به جهت اینکه در این نوع تشبیه وجه شبه ذکر نمی‏شود حس تخیل در خواننده برای درک وجه شبه قدرت بیشتری می‏گیرد و تشبیه رساتر و پرتأثیرتر است.

1ـ این پیرِ خردسال/ مویی به رنگ شیر و شکر دارد (نادرپور، 1382: 783)

مشبه: موی مشبه‏به: شیر و شکر ادات: به رنگ وجه شبه محذوف: سفید بودن

این بیت افزون بر تشبیه، دارای نغمه حروف «ر» می‏باشد و شاعر با به کار بردن ترکیب زیبای «پیرِخردسال» آرایه پارادوکس را هنرمندانه ابداع نموده است.

3ـ5ـ تشبیه موکد مجمل (بلیغ)

تشبیهی است که در آن ادات و وجه شبه هر دو حذف می‏شوند. علوی مقدم و اشرف‏زاده معتقدند: «اگر هم ادات تشبیه و هم وجه شبه حذف شود تشبیه بلیغ است که رساترین و زیباترین شکل تشبیه می‏باشد چرا که ادعای همانندی و اشتراک بین مشبه و مشبه‏به در این نوع تشبیه قوی‏تر است تا آنجا که برخی این نوع از تشبیه را استعاره دانسته‏اند و چنین استدلال کرده‏اند که در این‌گونه تشبیهات «ادعای یکسانی و یگانگی» مشبه و مشبه‏به مطرح است نه «ادعای همانندی و اشتراک بین مشبه و مشبه‏به در یک یا چند صفت.» (علوی مقدم و اشراف‌زاده، 1388: 88) تشبیه بلیغ خود بر دو نوع است:

3ـ5ـ1ـ بلیغ اضافی (اضافه‏تشبیهی)

تشبیهی است که در آن مشبه و مشبه‏به، به هم اضافه شده باشند و در این صورت ادات و وجه شبه محذوف است.

1ـ پیراهنی که دوخته‌ای از حریر ابر/ چو آبشار نور فرو ریزد از برت (نادرپور، 1382: 109)

مشبه: حریر مشبه‏به: ابر مشبه: آبشار مشبه‏به: نور

شاعر مبتکرانه اغراق را به اوج خود رسانده و با کمترین الفاظ و ترکیبات، معانی ذهنی خود را با عاطفه‌ای شگرف به مخاطب القاء می‌کند آنجا که «پیراهن» را به «حریر» و «آبشار» همانند نموده و به شیوه «تشبیه در تشبیه» تصاویر زیبایی را در ذهن مجسم نموده است.

2ـ خواندم زدیدگان غم آلود اختران /از آخرین غروب نگاهت اشاره‏ها (همان: 121)

مشبه: نگاه مشبه‏به: غروب

در این بیت علاوه بر تشبیه بلیغ «غروب نگاه»، شاعر با ترکیب «دیدگان غم­آلود اختران» هنرمندانه از تشخیص بهره برده و زیبایی آن را مضاعف نموده است.

3ـ5ـ2ـ بلیغ غیر اضافی (اضافه اسنادی)

 در این تشبیه، مشبه و مشبه‏به، به هم اسناد داده می‏شوند و اغراق به اوج خود می‏رسد زیرا ادعای همانند بودن با اسناد قوت بیشتری می‏گیرد.

1ـ زین محبسی که زندگی‌اش خوانند /هرگز مرا توان رهایی نیست (نادرپور، 1382: 116)

مشبه: زندگی مشبه‏به: زندان

2ـ تو خورشید بیمار پیش از غروبی/ که بر خاطرم گرد اندوه پاشی (همان: 299)

مشبه: تو مشبه‏به: خورشید

شاعر محبوب را همانند خورشید بیماری می‏داند که انوار تابش او نه تنها باعث شادی و تلألو نور او نشده بلکه او را دچار غم و اندوه نموده است.

جدول و نمودار آماری تشبیه به اعتبار ادات و وجه شبه

نوع تشبیه	مرسل مفصل	موکد مفصل	مرسل مجمل	بلیغ اسنادی	بلیغ اضافی	مجموع
تعداد	92	50	40	30	62	274
درصد	67/33	30/18	6/14	11	6/22	100

 

تحلیل: به نظر می‏رسد با توجه به بسامد بالای تشبیهات مرسل؛ یعنی تشبیهاتی که در آن‏ها وجه شبه ذکر می‌شود، نادرپور از تشبیهات تازه استفاده کرده است (34درصد) چرا که یکی از دلایل ذکر وجه شبه تازه بودن تشبیه و مسبوق به سابقه نبودن آن است.

3ـ6ـ انواع تشبیه از نظر مفرد، مقید و مرکب بودن طرفین

 هر یک از طرفین تشبیه (مشبه، مشبه‏به) می‏تواند به صورت مفرد، مقید و یا مرکب در تشبیه به کار رود. با ذکر این مقدمه تشبیه در شعر نادرپور بدین اعتبار به چند دسته تقسیم می‌شود:

3ـ6ـ1ـ مفرد به مفرد

تشبیهی است که هم مشبه و هم مشبه‏به، هر دو مفردند و رنجبر می‏گویند: «ممکن است هر دو طرف تشبیه مفرد باشد.» (رنجبر، 1385: 34)

1ـ وزشکاف پلک‏های من/جویبار اشک می‏جوشید. (نادرپور، 1382: 291)

مشبه مفرد: اشک مشبه‏به مفرد: جویبار

در این بیت علاوه بر اضافه‏تشبیهی «جویبار اشک» میان کلمات «پلک» و «اشک» و «جویبار» و «جوشیدن» تناسب زیبایی به کار رفته و افزون بر آن اغراق «جویبار اشک جوشیدن» به نحو هنرمندانه‌ای به کار رفته است.

2ـ تو ابری، تو آن ابر اندوهگینی (همان: 299)

مشبه مفرد: تو مشبه‏به مفرد: ابری

شاعر علاوه بر اضافه‏تشبیهی اسنادی، هنرمندانه از آرایه تکرار در میان کلمات «تو» و «ابر» بهره برده است.

3ـ6ـ2ـ مفرد به مقید

به مفردی می‏گویند که همراه آن یک کلمه، صفت، مضاف الیه یا قیدی دیگر آمده باشند. «مشبه مفرد و مشبه‏به مقید.» (رنجبر، 1385: 34)

1ـ غباری چون بخار گرم آهک / و یا دودی که خیزداز شررها (نادرپور، 1382: 66)

مشبه مفرد: غبار مشبه‏به مقید: بخار گرم آهک

بیت مزبور علاوه بر تشبیه مفرد به مقید دارای تشبیه جمع هم می‏باشد، «غبار» را به «بخار گرم آهک» و «دود که از شررها بر می‏خیزد» تشبیه نموده و افزون بر این دارای واج‌آرایی «ا» و «ر» هم می‏باشد.

3ـ6ـ3ـ مفرد مقید به مفرد مقید

در این نوع تشبیه، مشبه و مشبه‏به هردو مقیدند. نادرپور در این‌گونه تشبیهات با مقید کردن طرفین تشبیه بر توصیفی و تخیلی و تصویری بودن تشبیهات می‏افزاید.

1ـ سایه‏های خفته چون دزدان رهزن (نادرپور، 1382: 97)

مشبه مفرد مقید: سایه‏های خفته مشبه‏به مفرد مقید: دزدان رهزن

شاعر علاوه بر تشبیه مفرد مقید به مفرد مقید، تشخیص زیبای «سایه‏های خفته» را هنرمندانه به کار برده است.

2ـ رشته‏های سیم چون برق مجسم (همان: 100)

مشبه مفرد مقید: رشته‏های سیم مشبه‏به مفرد مقید: برق مجسم

3ـ6ـ4ـ مفرد مقید به مفرد مجرد

در این تشبیه، مشبه مقید همراه مشبه‏به مفرد آورده می‌شود.

1ـ توده‏های سیاه درختان / ساکن اندر خموشی چو کوهند (نادرپور، 1382: 68)

مشبه مفرد مقید: توده‏های سیاه درختان مشبه مفرد مجرد: کوه

3ـ6ـ5ـ مرکب به مفرد

 «یعنی مشبه مرکب باشد و مشبه‏به مفرد که ممکن است مفرد مجرد یا مفرد مقید باشد.» (علوی مقدم و اشرف‏زاده، 1388: 104)

    1ـ رنگ‏ها در گوی چشمت نقش می‏بندد/ صبحگاهان، چون پر طاووس (نادرپور، 1382: 250)

مشبه مرکب: صبحگاهان رنگ‏ها در چشمت نقش می‏بندد مشبه‏به مفرد: پرطاووس (مفرد مقید)

تصویر پدید آمده در بیت به شیوه تشبیه در تشبیه به کار رفته: («گوی چشمت» به «پرطاووس») و همچنین اغراق مصرع اول دل انگیزی بهتری در شعر ایجاد نموده و مضاعف بر آن تناسب کلمات «رنگ» و «طاووس» آهنگ ویژه‏ای به شعر بخشیده است.

3ـ6ـ6ـ مفرد به مرکب

یعنی مشبه مفرد باشد و مشبه‏به مرکب باشد.

1ـ لرزم چو شاخ و برگ نهالان نیمه‌جان/ در زیر تازیانه باران شامگاه (نادرپور، 155: 1382)

مشبه مفرد: م (من) مشبه‏به مرکب: شاخ و برگ نهالان در زیر تازیانه باران.

3ـ6ـ7ـ مرکب به مرکب

گروهی یا هیأتی را به هیأت و گروه دیگری مانند می‏کنند.

1ـ چشمک‌زنان زپشت درختان ستاره‏ها / چون چشم دیوهای هراسان زآدمی (نادرپور، 56: 1382)

مصرع اول: مشبه مرکب مصرع دوم: مشبه‏به مرکب

جدول و نمودار آماری انواع تشبیه به اعتبار طرفین (مفرد، مقید، مرکب)

نوع تشبیه	مفرد به مفرد	مفرد به مقید	مفرد مقید به مفرد مقید	مفرد مقید به مفرد مجرد	مرکب به مفرد	مفرد به مرکب	مرکب به مرکب	مجموع
تعداد	47	55	45	18	5	9	50	229
درصد	5/20	24	60/19	8/7	2/2	4	8/21	100

 

 

تحلیل: تشبیهات مفرد به مقید نیز با بسامد بالا نسبت به انواع دیگر نشان می‏دهد که شاعر در پی تحدید و مشخص کردن وجه شبه است؛ یعنی می‏خواهد ذهن خواننده را هدایت کند به سمت تصویری که خود در ذهن دارد. (24درصد)

3ـ7ـ تشبیه به اعتبار طرفین (حسی و عقلی)

برای درک بهتر شعر شاعران از عناصر حسی و عقلی در ساخت مشبه و مشبه‏به استفاده می‏کنند. مراد از حس مواردی است که با حواس پنجگانه دریافت شود و منظور از عقلی هر چیزی است که با این حواس قابل درک نباشد تشبیه به اعتبار حسی و عقلی بودن مشبه و مشبه‏به چهار حالت دارد:

3ـ7ـ1ـ تشبیه حسی به حسی

تشبیهی است که طرفین تشبیه محسوس به محسوس هستند «هم مشبه و هم مشبه‏به از امور حسی باشند.» (علوی مقدم و اشرف‏زاده، 1388: 95) حجم زیادی از تشبیه‏های نادرپور از این الگو پیروی می‌کند.

1ـ چشم تو آن دریچه روشن بود/ کز آن رهی به زندگیم دادند (نادرپور، 1382: 181)

مشبه حسی: چشم مشبه‏به حسی: دریچه روشن

2ـ رشته طنابی ز نور غمزده ماه / روزنه را می‏گشود و سرزده می‏تافت (همان: 77)

مشبه حسی: نور ماه مشبه‏به حسی: رشته طنابی

اینک چند نمونه را برای مثال می‏آوریم:

باران به دم اسب (12/506) نمای قریه به کندو (2/65) پرنده به ماهی (5/85) ماه به جام (4/99) ابر به حریر (11/109) و...

3ـ7ـ2ـ تشبیه حسی به عقلی

در تشبیه محسوس به معقول هدف شاعر نوعی ارتقا بخشیدن به امور محسوس است چرا که در ویژگی مورد نظر او، آن محسوس با آن معقول رقابت می‌کند و یا ممکن است مشبه‏به عقلی برای مشبه حسی نوعی اغراق در بیان مقصود باشد و احمدنژاد معتقد است: «شاعر امور مادی و محسوس را به امور عقلانی و انتزاعی مانند می‌کند.» (احمدنژاد، 1374: 86)

1ـ شب‏ها گریختند و تو چون یادهای دور/ هر لحظه از گذشته من دورتر شدی (نادرپور، 1382: 155)

مشبه حسی: تو مشبه‏به عقلی: یادهای دور.

2ـ وقتی که آیات سیاه گیسوان تو/ بر سینه من نقش می‏بندد (همان: 743)

مشبه حسی: گیسوان سیاه مشبه‏به عقلی: آیات

چند نمونه دیگر: پیرمرد به روح (1/504) برف به زهد سپید (3/762) من به سکوت (17/622) و...

3ـ7ـ3ـ تشبیه عقلی به حسی

 «این‌گونه تشبیه با یکی از اصول مسلم تشبیه که مشبه‏به بایداجلی از مشبه باشد و برای تبیین و ایضاح امور عقلی آن‏ها را به امور حسی تشبیه می‏کنند سازگار است.» (بهمن مطلق، 1387: 143) و بندتو می‏گوید: «گفته‏اند که تصور آنگاه جنبه هنری پیدا می‌کند که معقولی را به محسوسی پیوند دهد.» (بندتو، 1344: 79)

ا ـ من بودم و سکوت شب و سیل خاطرات... (نادرپور، 1382: 58)

مشبه عقلی: خاطرات مشبه‏به حسی: سیل

2ـ جانم ز تاب آتش غم‏ها سوخت/ ای سینه گداخته، فریادی (همان: 118)

مشبه عقلی: غم مشبه‏به حسی: آتش

3ـ7ـ4ـ تشبیه عقلی به عقلی

در این تشبیه، شاعر عواملی را که در محدوده حس انسان قرار نمی‏گیرد را به کمک امور عقلی در ذهن بیان می‌کند و «آن است که دو امر معنوی و عقلی به همدیگر مانند شوند.» (تجلیل، 1376: 48)

این نوع تشبیه در شعر نادرپور بسیار اندک است زیرا از مشبه‏به عقلی وجه شبه روشن و صریحی اخذ نمی‏شود تا حال مشبه را به کمک آن دریابیم.

1ـ عمر من بود آنچه در زورق هنوز شعله می‏زد / چون امید واپسین (نادرپور، 1382: 925)

مشبه عقلی: عمر مشبه‏به عقلی: امید واپسین

2ـ آهنگی از نگاه تو می‏ایدم به گوش/ چون موج‏های خاطره غمگین و دلنواز (همان/109)

مشبه عقلی: آهنگی که از نگاه تو احساس می‌شود. مشبه‏به عقلی: موج‏های خاطره.

در این بیت علاوه بر تشبیه عقلی به عقلی و تشبیه عقلی به حسی «موج‏های خاطره»، آرایه حس­آمیزی «آهنگی از نگاه تو می‏آیدم به گوش» تصویر زیبایی را در شعر بالا خلق کرده و علاوه بر آن شاعر با گزینش صفت‏های «غمگین» و «دلنواز» آرایه تنسیق الصفات را هنرمندانه ایجاد نموده است.

جدول نمودار آماری انواع تشبیه حسی به عقلی

نوع تشبیه	حسی به حسی	حسی به عقلی	عقلی به حسی	عقلی به عقلی	مجموع
تعداد	23	12	36	6	77
درصد	30	6/15	8/46	8/7	100

 

 

تحلیل: نزدیک 47 درصد تشبیهات عقلی به حسی است. نشان می‏دهد ذهن شاعر کمتر به دنبال پیچیده کردن تصاویر و ابهام‌آفرینی است بلکه به عکس با این نوع تشبیهات می‏خواهد معقولات را محسوس کند که البته این امر اصلی‏ترین هدف تشبیه نیز هست.

3ـ8ـ تشبیه خیالی و وهمی

 «از فروع بحث تشبیهی که مشبه‏به آن عقلی است بحث تشبیه خیالی و وهمی است. یکی از امکاناتی که شاعر در آوردن مشبه‏به عقلی دارد این است که هیأت و ترکیبی ذهنی بسازد که اجزایآن یا یکی از اجزایآن حسی باشد.» (شمیسا، 1383: 39)

3ـ8ـ1ـ تشبیه خیالی

 تشبیهی است که اجزای مشبه‏به آن به تنهایی در عالم واقعی وجود داشته باشند ولی ترکیب آن‏ها در هستی موجود نباشد.

1ـ نور بتابد ز لای برگ درختان/ در دل امواج آب و چشمه مهتاب (نادرپور، 1382: 93)

 «چشمه» به تنهایی وجود دارد، «مهتاب» هم همین طور، اما ترکیب «چشمه مهتاب» وجود ندارد و خیالی است.

تشبیهات خیالی نادرپور در حدود 12 مورد است که بعضی از آن‏ها عبارتند از: زنبور آفتاب ـ ابریشم غبار (2/319) ـ برف قیرگون (3/931) ـ باروت شاخه‏ها (8/430)

3ـ8ـ2ـ تشبیه وهمی

 «تشبیهی است که مشبه‏به غیر موجود آن مرکب از دو جزء است که یکی از اجزایآن وجود خارجی ندارد.» (شمیسا، 1383: 39)

1ـ سیمرغ قله‏های کبودم که آفتاب/هر بامداد، بوسه نشاند به بال من (نادرپور، 1382: 279)

 «من» (مشبه) به «سیمرغ قله ها» (مشبه‏به) تشبیه شده که «سیمرغ» وجود خارجی ندارد.

جدول و نمونه آماری انواع تشبیه وهمی و خیالی

نوع تشبیه	تشبیه وهمی	تشبیه خیالی	مجموع
تعداد	8	15	23
درصد	72/34	1/65	100

 

 

3ـ9ـ تقسیمات تشبیه بر پایه وحدت و تعدد طرفین

شگرد‏های هنری نادرپور در تشبیه متنوع و گوناگون است، تشبیه در اشعار وی کاربرد وسیع و معناداری دارد و او از صورت‏های مختلف دیگری همچون جمع، تسویه، ملفوف و مفروق بهره برده است.

3ـ9ـ1ـ تشبیه جمع

تشبیهی است که برای یک مشبه چند مشبه‏به آورده شود.

1ـ چشمه می‏خندید و ذرات ستاره/ در دهانش همچو پولک‏های ماهی / یا چو دندان‏ها ز مروارید غلتان. (نادرپور، 98: 1382)

مشبه: ذرات ستاره مشبه‏به 1: پولک‏های ماهی مشبه‏به 2: دندان‏های زمروارید غلتان

2ـ لیک آهن و گیاه و سنگ نیستم / بی‏خبر زنام و ننگ نیستم (همان: 439)

مشبه: من مشبه‏به 1: آهن مشبه‏به 2: گیاه مشبه‏به 3: سنگ

3ـ9ـ2ـ تشبیه تسویه

برای چند مشبه یک مشبه‏به آورده شود و عکس تشبیه جمع است.

1ـ با شاخه نازک پاها و دست‏ها / ابریشم هوا را تا آسمان درید (نادرپور، 429: 1382)

پاها و دست دو چیز هستند به یک چیز یعنی «شاخه نازک» تشبیه شده است.

. 2ـروز‏ها و شب‏ها این سکه‏های قلب/در دست‏های چرکین ساییده می‏شوند. (همان: 447)

3ـ9ـ3ـ تشبیه ملفوف

 «تشبیهی است که در آن، شاعر چند مشبه با هم می‏آورد و چند مشبه‏به را نیز با هم می‏آورد که به طریق لف و نشر، هر مشبه‏بهی با مشبه خود ارتباط دارد.» (علوی مقدم و اشرف‏زاده، 1388: 105)

1ـ اینجا زمان و خاطره بیگانه از همند / وز یک‏دیگر بسان شب و روز می‏رمند (نادرپور، 941: 1382)

 «زمان» و «خاطره» مشبه است و «شب» و «روز» مشبه‏به آن‏ها می‌باشد.

2ـ اندیشه و تیشه‌ام مهیا بود/ چون لوح و قلم کنار یک‏دیگر (همان: 655)

 «اندیشه» و «تیشه» مشبه و «لوح» و «قلم» مشبه‏به می‏باشد.

3ـ9ـ4ـ تشبیه مفروق

 «تشبیهی است که در آن چند مشبه و مشبه‏به پیاپی آورده شود.» (احمدنژاد، 1374: 930)

1ـ سایه‏های خفته چون دزدان رهزن / تک درختان چون نگهبانان تنها (نادرپور، 1382: 97)

 «سایه‏های خفته» به «دزدان رهزن» و «تک درختان» به «نگهبانان تنها» مانند شده‏اند.

 2ـ آن شب اطاق من به مثل جام باده بود/نور چراغ من به مثل رنگ باده داشت (همان: 175)

تقسیمات تشبیه بر پایه وحدت و تعدد طرفین

نوع تشبیه	تشبیه جمع	تشبیه تسویه	تشبیه ملفوف	تشبیه مفروق	مجموع
تعداد	18	9	5	15	47
درصد	28/38	08/19	6/10	8/31	100

 

 

تحلیل: نزدیک 39 درصد از تشبیهات از نوع جمع هستند شاعر با این کار درصدد است نهایت روشنی و وضوح را به تصاویرش بدهد؛ یعنی دغدغه شاعر انتقال حداکثری مافی الضمیر می‏باشد.

3ـ10ـ وجه شبه

وجه شبه، شباهت ادعایی ایجادشده بین مشبه و مشبه‏به است که به طور حقیقی یا خیالی در آن اشتراک دارند «بحث وجه شبه مهم‌ترین بحث تشبیه است چون وجه شبه مبین جهان بینی و وسعت تخیل شاعر است و در نقد شعر بر مبنای وجه شبه است که متوجه نوآوری یا تقلید هنر مند می‏شویم.» (شمیسا، 98: 1386) قدما وجه شبه را به دو مورد تحقیقی و تخییلی تقسیم کرده‌اند:

3ـ10ـ1ـ وجه شبه تحقیقی

 «آن است که وجه شبه حقیقتا در طرفین تشبیه وجود داشته باشد.» (پرهیزی، 1385: 34)

1ـ دیدم پرنده بر خاک / جان می‌کند چو ماهی (نادرپور، 1382: 85)

مشبه: پرنده مشبه‏به: ماهی وجه شبه تحقیقی: جان کندن

2ـ من اکنون قطره‏های ریز باران را /که همچون بال زنبوران خواب‌آلوده می‌ریزد (همان: 415)

مشبه: قطره باران مشبه‏به: بال زنبوران وجه شبه تحقیقی: ریختن

3ـ10ـ2ـ وجه شبه تخیلی

 «وجه شبه در هر دو طرف تشبیه یا در یکی از طرفین، خیالی و ادعایی باشد.» (علوی مقدم و اشرف‏زاده، 1388: 94)

1ـ شوم مهتاب و پر گیرم شبانگاه/بر آن دریای ژرف آسمان رنگ (نادرپور، 1382: 130)

مشبه: من مشبه‏به: مهتاب وجه شبه: پر گرفتن و پرواز کردن

وجه شبه نسبت به مشبه: تخییلی

وجه شبه نسبت به مشبه‏به: تخییلی

2ـ شب‏ها گریختند و تو چون بادهای سرد / همراه با سیاهی شب‏ها گریختی (همان: 151)

مشبه: تو

 مشبه‏به: بادهای سرد وجه شبه: گریختن

وجه شبه نسبت به مشبه: تحقیق وجه شبه نسبت به مشبه‏به: تخییلی

جدول و نمودار آمار انواع وجه شبه به اعتبار (تحقیقی و تخییلی)

نوع وجه شبه	تحقیقی	تخییلی	مجموع
تعداد	10	12	22
درصد	5/45	5/54	100

 

 

3ـ11ـ وجه شبه به اعتبار مفرد، متعدد، مرکب، حسی و عقلی بودن

3ـ11ـ1ـ وجه شبه مفرد

وجه شبه وقتی مفرد است که از یکی بیشتر نباشد یعنی فقط یک مطلب است.

1ـ تا بوته گناه نروید ز باغ دل / بنیاد هر هوس را از سینه کنده‌ایم (نادرپور، 1382: 433)

مشبه 1: گناه مشبه‏به 1: بوته مشبه 2: دل مشبه‏به 2: باغ

وجه شبه مفرد: روییدن (برای هر دو مشبه)

شاعر در کنار تشبیه‏های موجود در این بیت با استفاده از «دل» و «سینه» از آرایه ارداف به نحو زیبایی استفاده کرده است.

2ـ بهار زندگی زودم خزان گشت / که عمرم چون نسیمی تیز پر بود (همان: 434)

مشبه: عمر مشبه‏به: نسیم وجه شبه مفرد: تیز پر بودن

3ـ11ـ2ـ وجه شبه مرکب

 «هنری‏ترین وجه شبه است و از مشبه‏به مرکب اخذ می‌شود هیأت حاصله از امور متعدد است و یا به اصطلاح منتزع از چند چیز است یعنی تابلو و تصویری است که از مجموعه جزئیات گوناگون حاصل می‌شود.» (شمیسا، 1386: 43)

1ـ دل خونین مرا بستر غم خوابگه است/ خال سرخی است که بر گونه زرد افتاده است (نادرپور، 1382: 296)

مشبه: مصرع اول مشبه‏به: مصرع دوم وجه شبه مرکب: قرار گرفتن سرخی در میان زردی.

2ـ در افق چون پنبه‏ها بر صورت شب / ابرها آغشته شد با روشنایی (همان: 101)

مشبه: ابرها مشبه‏به: پنبه‏ها بر صورت شب وجه شبه مرکب: آغشته شدن تیرگی با روشنایی.

3ـ11ـ3ـ وجه شبه متعدد

آن است که از یکی بیشتر باشد.

1ـ چشمه‌ساران خیره بر نقش جمالش / ماه چون آوارگان خاموش و تنها (نادرپور، 1382: 100)

مشبه: ماه مشبه‏به: آوارگان وجه شبه متعدد: خاموش و تنها بودن.

2ـ خشمی است که چون کیسه زهر از بن هر موی /می‌جوشد و می‏ریزد و سرچشمه‌اش آنجاست (همان: 222)

مشبه: خشم مشبه‏به: کیسه زهر وجه شبه متعدد: جوشیدن و ریختن

این بیت علاوه بر تشبیه، بخاطر کلمات «خشم» و «کیسه» در مصرع اول و «می جوشد» و «می ریزد» در مصرع دوم آرایه لف و نشر مرتب دارد و همچنین در مصرع اول بین «زهر» و «هر» جناس افزایش در حرف اول هنرمندانه به کار رفته است.

3ـ11ـ4ـ وجه شبه حسی

وجه شبه حسی باید از حواس پنج گانه اخذ شده باشد «یعنی وجه شبه از امور حسی (شنیدنی، دیدنی، چشیدنی، پسودنی یا بوییدنی) باشد.» (علوی مقدم و اشرف‏زاده، 1388: 92)

1ـ پیراهنش سپید چو مهتاب نیمه شب / در تیرگی به موج زدن در مسیر باد (نادرپور، 1382: 59)

مشبه: پیراهن مشبه‏به: مهتاب وجه مشبه حسی: سپیدی (دیدنی است)

2ـ اندام بیشه در شمدنرم ماهتاب / چون زخمیان پیر، به بستر لمیده بود (همان: 58)

مشبه: اندام بیشه مشبه‏به: زخمیان پیر وجه شبه حسی: لمیده بودن

3ـ11ـ5ـ وجه شبه عقلی

آن وقتی است که وجه شبه از کیفیات نفسانی و امور عقلانی است.

1ـ آهنگی از نگاه تو می‏آیدم به گوش / چون موج‏های خاطره غمگین و دلنواز (نادرپور، 1382: 109)

مشبه: آهنگ مشبه‏به: موج‏های خاطره وجه شبه عقلی: غمگین و دلنواز بودن

2ـ مغرور‏تر زقله در ابر خفته‌ام / از پشت من نمی‏گذرد سیل بادها (همان: 280)

مشبه: من مشبه‏به: قله وجه مشبه عقلی: مغرور بودن

جدول و نمودار آماری انواع وجه شبه به اعتبار (مفرد، متعدد، مرکب، حسی، عقلی)

نوع وجه مشبه	مفرد	متعدد	مرکب	حسی	عقلی	مجموع
تعداد	47	36	42	29	16	170
درصد	26/27	88/20	36/24	82/16	28/9	100

 

 

3ـ12ـ گونه‏های تشبیه بر پایه وجه شبه

3ـ12ـ1ـ تشبیه تمثیل

 «در تشبیه تمثیل، مشبه‏به مرکب باید جنبه مثل یا حکایت داشته باشد. در این نوع تشبیه، مشبه امری معقول و مرکب است که برای تقریر و اثبات آن، مشبه‏بهی مرکب و محسوس ذکر می‌شود.» (شمیسا، 1383:

1ـ آرام و پر غرور، به سویش روان شدی / چون یونسی که در دل ماهی فرو خزید (نادرپور، 1382: 176)

مشبه: مصرع اول مشبه‏به: مصرع دوم که تمثیل مرکب و محسوس برای اثبات مشبه (مصرع اول) ادات: چو

3ـ12ـ2ـ تشبیه غریب و بعید

 «تشبیه غریب آن است که در انتقال از «مشبه» به «مشبه‏به» نیاز به فکر و دقت نظر بسیار است. چون وجه شبه در ابتدای امر مشخص نمی‏شود و آن به سبب خفا و عدم ظهور وجه شبه است.» (رنجبر، 1385: 44، 45)

1ـاز قاب تنگ پنجره، سنگ نگاه من / چون مرغ پر کشید (نادرپور، 1382: 413)

مشبه: نگاه مشبه‏به: سنگ وجه شبه: (وجه شبه غیر مشهور برای نگاه) بی‏تحرک بودن

شاعر با وجود بی‏تحرکی سنگ، نگاه را که همانند سنگ ثابت و مبهوت مانده، همانند پرنده‌ای به پرواز در آورده است.

2ـتا به زمین پاشد، آسمان نمک نور / برکشد از زخم شانه­هام، دماری. (همان، 231)

3ـچرا ز کوزة ماه امشب / نَمی، برون نتراویده ست؟ (همان، 241)

4ـ پیکرتراش پیرم و با تیشة خیال /یک شب تورا ز مرمر شعر آفریده‌ام. (همان، 257)

تحلیل: شاعر در این ابیات از تشبیهاتی نو و غریب بهره گرفته است. (کوزة ماه ـ  نمک نور-تیشة خیال ـ  مرمر شعر) در واقع ربط بین مشبه و مشبه‏به در این تشبیهات بسیار اندک و دور است. و این امر باعث شده است که درک و دریافت تشبیه با کمی تأمل و در ادامه، حیرت همراه باشد. شفیعی‏کدکنی می­گوید: «بدوی طبانه معتقد است که هرچه جهات اختلاف [بین مشبه و مشبه‏به] بیشتر باشد، تشبیه زیباتر است. زیرا این کار می­نماید که هنرمند نسبت به ارتباطات موجود میان عناصر طبیعت و اشیاءحسّاس‏تر است و حقایق نهفته را دقیق‏تر ادراک می‌کند.» (شفیعی‏کدکنی، 1391: 57)

جدول و نمودار آماری تشبیه بر پایه وجه شبه

نوع تشبیه	تشبیه مفصل	تشبیه مجمل	تشبیه تمثیل	تشبیه غیر تمثیل	تشبیه قریب	تشبیه بعید	مجموع
تعداد	40	28	25	18	50	20	181
درصد	22	4/15	75/13	9/9	5/27	11	100

 

3ـ13ـ راه‏های خروج تشبیه از ابتذال

ریچاردز در فلسفة بلاغت می‏گوید: «اگر شاعران نو، به خلق مجدد تداعی‏هایی که از هم پاشیده‏اند، اقدام نکنند، زبان کارایی خود را از دست می­دهد.» (ریچاردز، 1382: 101) به همین سبب شاعر نو پرداز ما که به این امر واقف است تلاش کرده است که با ترفندهای شاعرانه زبان شعرش را تازگی ببخشد و کاراتر کند. از جملة این شیوه­ها می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

3ـ13ـ1ـ تشبیه بلیغ

 «به تشبیهی گفته می‌شود که در آن، تنها طرفین تشبیه (مشبه و مشبه‏به) ذکر می‌شود.» (آشوری، 1366: 52)

1ـ چشمه آوازشان زحنجره جوشید / نغمه آن‏ها به بانگ باد در آمیخت (نادرپور، 1382: 109)

مشبه: آواز مشبه‏به: چشمه ادات و وجه شبه: محذوف.

3ـ13ـ2ـ تشبیه شرط

 «نوعی از تشبیه است که حرف شرط در آن به کار می‏رود و یکی از طرفین تشبیه را مشروط می‏سازد.» (سلاجقه، 1378: 134)

1ـ گر شعر من شراره آتش بود / اینک بغیر دود سیاهی نیست (نادرپور، 1382: 181)

3ـ13ـ3ـ تشبیه مضمر

 «چیزی را به چیزی تشبیه نمایند و چنان اظهار کند که مقصود او تشبیه نیست و در واقع مراداوتشبیه باشد.» (تقوی، 1363: 176)

1ـ به زیر ابر مسین خورشید / سر از ملال به بالین داشت / زنور مفرغی‌اش، آفاق / لعاب ظرف سفالین داشت (نادرپور، 1382: 253)

شاعر در محتوا «ابر» را به «بالین» و «نور» را به «لعاب» تشبیه نموده است.

3ـ13ـ4ـ تشبیه تفضیل

 «آن است که مشبه را ازمشبه‏به بالا‏تر تصور کنند و آن را (مشبه را) بر مشبه‏به برتری دهند.» (صفا، 1367: 42)

1ـ پاکیزه‏تر ز اشک زلال ستاره بود / بخشنده‏تر زابر سپیدبهاره بود (نادرپور، 1382: 293)

مشبه: محذوف مشبه‏به: اشک زلال، ابر سپید

شاعر «مشبه» را پاک تراز «اشک زلال» و بخشنده‏تر از «ابر بهاره» می‏داند.

3ـ13ـ5ـ تشبیه عکس

 «مشبه‏به باید کامل‏تر ومعروف‏تر از مشبه باشد. چرا که این مشبه است که باید از مشبه‏به، رنگ و روغن و جلا و کمال بگیرد گاهی به جهت مبالغه یا به سبب تناسی تشبیه، این اصل، معکوس می‌شود و مشبه‏به بر مشبه مانند می‌شود و بالنتیجه در تشبیه مقلوب یا معکوس، مشبه را مشبه‏به قرار می‏دهند به ادعای این که وجه شبه در آن نیرومند‏تر است.» (تجلیل، 5556: 1376)

1ـ تنم در کوره خورشید بگداز / مرا پاکیزه دل، پاکیزه جان کن (نادرپور، 113: 1382)

مشبه: خورشید مشبه‏به: کوره

شاعر در ادعایی مشبه «خورشید» را به مشبه‏به «کوره» مانند کرده است، حال آن که مشبه‏به باید از نظر عرف تشبیه از مشبه کامل‏تر باشد درحالی که شاعر «خورشید» را به «کوره» مانند کرده است و اصل تشبیه را معکوس نموده است.

جدول و نمودار آماری راه‏های خروج تشبیه از ابتذال

نوع تشبیه	تشبیه بلیغ	تشبیه شرط	تشبیه مضمر	تشبیه تفضیل	تشبیه عکس	مجموع
تعداد	85	3	10	25	9	132
درصد	75/63	25/2	5/7	75/18	75/6	100

 

 

تحلیل: ظاهراً شاعر ناخودآگاه به این موضوع واقف است که چون تشبیهاتش تازه و غریب‏اند پس از روش‏هایی معمول تازه کردن تشبیه کمتر استفاده کرده است.

ضمناً نادرپور با استفاده از تشبیهات بکر و ابتکاری، سعی کرده است به غنای تصویری زبان و شعر فارسی چیزی بیفزاید. ضمناً از امکانات زمان خود نیز همچون دیگر شاعران خلاق و نوجو، بهره می‏گیرد:

• با مشعل گداخته، پاییز در رسید/ گوگرد برگ­ها، باروت شاخه­ها/ از شعله‏های مشعل او سوخت ناگهان... خمپاره‏های گل به هوا رفت و بازگشت. (15، 8/430)
• هان ای ونیز من! ای دختر خیال (1/162)
• خورشیدِ سرخ‌پوست، به پیکان بدوزدش (6/494)

البته مانند هر شاعر دیگری، نادرپور نیز تحت تأثیر تصاویر تشبیهی شاعران گذشته است. فقط برای نمونه برخی از این تأثُر‏ها را بدون هیچ‌گونه تحلیلی می­آوریم:

چشمة مهتاب (6/93)، آتش غم (1/95)، کارگاه وجود (15/95)، آیینة دل (9/103)، بادة نگاه (5/110)، چراغ عمر (5/136)

نتیجه

تشبیه یکی از کار آمد‏ترین ابزار‏های بلاغی است که نادرپور به شیوه‏های مختلف برای بیان مقصود خود از آن بهره برده است و بسیاری از تشبیهاتی که در کلام خود به کار برده از نوع تشبیه بلیغ و در برخی موارد در قالب اضافه‏تشبیهی است و این‌گونه تصاویر در ایجاز و کوتاهی لفظ بی‏نظیر است. وی در تصویرپردازی‏هایش گاه متأثر از گذشته است و به این سبب که روحی غنایی داشته و عشق و عاشقی بر افکار او سیطره دارد و بعضی از این تصاویر تکراری و کلیشه‌ای و مربوط به حوزه تصاویر غنایی است، نادرپور شاعر زمان خود است و هیچگاه از امکانات زمان خود در تصویرپردازی غفلت نکرده و تصاویر زیبا و دلنشین با پدیده‏های نو ظهور و معاصر خلق کرده که بکر و نو هستند و در تصاویرش رنگ زمان دیده می‌شود و کثرت تشبیهات او ابداعی و زیباست و خلاقیت ذهنی او را به خوبی نشان می‏دهد، اندیشه‌هایش را به شیوه‌ای زیبا و ابتکاری در تشبیهات خود گنجانیده است و از این نظر سر آمد آن زمان است.

خصوصیت شعر او از نظر تشبیه این است که در بیان تجربه‏های ذهنی خویش از همه نوع تشبیه به اعتبار ادات و وجه شبه بهره برده، او با استفاده از اضافه‏تشبیهی در تصویر‏سازی دامنه تخیل و ابهام را توسعه داده است و همین ویژگی سبب دلنشینی سخن اوست.

 

---

* دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی اراک. (نویسنده مسؤول)

** استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، پروه زبان و ادبیات فارسی، اراک، ایران.

مراجع

منابع و مآخذ

1ـ آشوری، داریوش و همکاران. پیامی در راه. تهران: طهوری، چاپ سوم، 1366.

2ـ احمدنژاد، کامل. فنون ادبی. تهران: انتشارات پایا، چاپ دوم، 1374.

3ـ ارسطو. فن شعر. ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب. تهران: امیرکبیر، 1369.

4ـ باقی­نژاد، عباس. خیره در تصویر خود. ارومیه: ناشر دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، چاپ اول، 1388.

5ـ بهمن­مطلق، یدالله، «تشبیه در شعر سپهری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 62، سال 16، 1387، 162ـ132.

6ـ پرهیزی، عبدالخالق. بیان، تهران: نشر زمان، 1385.

7ـ پورنامداریان، تقی. سفر در مه. تهران: نگاه، چاپ اول، 1381.

8ـ ـــــــــــ ، ــ . نگاهی به تصویر آفرینی در مرزبان نامه، هشتمین کنگره ایرانی، تهران: فرهنگستان ادب و هنر، 1357.

9ـ تجلیل، جلیل. معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ پنجم، 1376.

10ـ تقوی، سیدنصرالله. هنجارگفتاردرفن معانی و بیان و بدیع. اصفهان: فرهنگ سرای اصفهان، 1363.

11ـ حسن­لی، کاووس. گونه‏های نو آوری در شعر معاصر ایران. تهران: ناشر نشر ثالث با همکاری انتشارات دبیرخانه شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی، چاپ اول، 1383.

12ـ رنجبر، احمد. بدیع. تهران: انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1385.

13ـ ریچاردز، آی. ا. فلسفة بلاغت. ترجمه دکتر علی محمدی آسیابادی. تهران: نشر قطره، چاپ اول، 1382.

14ـ سلاجقه، پروین. در آمدی بر زیبایی‏شناسی شعر (معانی و بیان). تهران: انتشارات چکاد، چاپ دوم، 1378.

15ـ شفیعی‏کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: نشر آگه، چاپ پانزدهم، 1391.

16ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: میتراف چاپ هشتم، 1386.

17ـ ـــــ ، ـــــــ . معانی و بیان. تهران: انتشارات فردوس، چاپ هشتم، 1383.

18ـ صادقیان، محمد علی. طراز سخن. تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، 1371.

19ـ صفا، ذبیح­الله. آئین سخن. تهران: انتشارات ققنوس، 1367.

20ـ علوی مقدم، محمد، اشرف‏زاده، رضا. معانی و بیان. تهران: انتشارات سمت، چاپ نهم، 1388.

21ـ عیدگاه طرقبه‏ای، وحید. کهن دیارا. تهران: انتشارات سخن، چاپ دوم، 1388.

22ـ کروچه، بندتو. کلیات زیبایی‏شناسی، ترجمه فواد روحانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.

23ـ نادرپور، نادر. مجموعه اشعار. تهران: انتشارات نگاه، چاپ دوم، 1382.

24ـ همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشر هما، چاپ هفتم، 1370.