بررسی مضمون آفرینی در غزلیات کلیم کاشانی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 4، شماره 13، اسفند 1391، صفحه 21-40   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

علی دهقان¹؛ حبیبه زاهدی‌کیا^{* 2}

¹عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

²دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

مضمون آفرینی، ایجاد و یا کشف رابطه و پیوند تازه میان امری ذهنی با عینی است که در ظاهر هیچ پیوندی میان آنها نیست. از این رو آن را نوعی تظاهر فرمیک ظرفیت‌های زبانی و نوعی موضع گیری خاص در قبال امکانات زبان شعر دانسته­اند. این هنر یکی از ویژگیهای سبک هندی است که غزل این سبک را کلاً از ابتذال نگاه داشته است، زیرا شاعر حق نداشته یک مضمون کهنه را تکرار کند. بدین ترتیب یکی از امتیازات عمده­ی شعر عصر صفوی به طور عام و سبک کلیم با دیگر شعرای قبل از او به طور اخص، تغییر جهت خلاقیت‌های ادبی از تصویرسازی به «مضمون آفرینی» است. کلیم با خلق مضامین تازه در قالب غزل، نقش بسزایی در ادب فارسی ایفا کرد. برای همین است که در دیوان او همه جا مضمون تازه می‌جوشد و تصاویری نو در موضوعاتی جزئی به چشم می‌خورد. در مقاله­ی حاضر سعی می­شود پس از تعریف «مضمون آفرینی»، روش کلیم کاشانی در این هنر بررسی شود.

کلیدواژه‌ها

مضمون آفرینی؛ کلیم کاشانی؛ اسلوب معادله؛ اغراق؛ تشبیه گسترده؛ موتیف

مراجع

1-     تجلیل، جلیل، (1385)، معانی و بیان، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

2-     حسن‌پورآلاشتی، حسین، (1384)، طرز تازه/سبک­شناسی غزل سبک هندی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سخن.

3-     حسینی، حسن، (1367)، بیدل، سپهری و سبک هندی، چاپ اوّل، تهران: سروش (انتشارات صداو سیما).

4-     خرمشاهی، بهاءالدین، (1373)، حافظ نامه(بخش 1)، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

5-   دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه (جلد 1، 3، 4، 5، 9، 11، 15)، زیرنظر محمّد معین و سیدجعفر شهیدی، چاپ دوّم، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

6-     سبحانی، توفیق، (1380)، تاریخ ادبیات (3)، چاپ یازدهم، دانشگاه پیام نور.

7-     شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1366)، صور خیال در شعر فارسی، چاپ سوّم، تهران : انتشارات آگاه.

8-     شمیسا، سیروس، (1362)، سیر غزل در شعر فارسی، چاپ اوّل، تهران: انتشارات فردوسی.

9-     ــــــــــــــــ، (1381)، سبک‌شناسی (1) نظم، چاپ دهم، تهران: دانشگاه پیام نور.

10-  ــــــــــــــــ، (1386)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ سوّم، تهران: انتشارات میترا.

11-  صفا، ذبیح‌الله، (1363)، تاریخ ادبیات در ایران(جلد 4، 5 (بخش1))، چاپ دوّم، تهران: انتشارات فردوسی.

12-  کلیم کاشانی، ابوطالب، (1375)، دیوان، به تصحیح محمد قهرمان، دیوان، چاپ دوّم، مشهد: آستان قدس رضوی.

13-  گلچین معانی، احمد، (1373)، فرهنگ اشعار صائب(جلد 2، 1)، چاپ دوّم، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.