تفکر جادویی و تخیلِ علمی

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 6، دوره 6، شماره 14، دی 1396، صفحه 151-175   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی یعقوبی^{* 1}؛ مریم ضمیری بلسبنه²

¹استادیار دانشگاه گیلان

²کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه گیلان

چکیده

همة معرفت­های بشری به­تدریج روند تطورات تاریخی را سپری کرده و به مرحلة کنونی رسیده­اند. این مقاله با استفاده از روش اسنادی، به واکاوی نسبتِ بین جادو و علم می­پردازد. یکی از حوزه­های معرفتی، معرفت علمی است. بر مبنای پارادایم پوزیتیویستی، تفکر جادویی چون بدیل­های ناپخته و گمراه­کنندة تفکرِ علمی تلقی شده است. پوزیتیویست­ها در روش­شناسی بر مشاهده و تجربه تأکید زیادی می­کردند و امور غیرتجربی را مُحمل و بی­معنی می­دانستند. این خوانشِ رادیکالی توسط پوزیتیوست­های جدید اصلاح و تعدیل یافت. برخی فیلسوفان و مردم­شناسان با رویکرد مردم­شناسانه از جادو اعادة حیثیت کردند. آن­ها تأکید می­کنند برهان قاطعی برای برتری علم بر انواع دیگرِ معرفت وجود ندارد. هر معرفتی دارای بازی­های زبانی گوناگون و مجموعه­ای از واژگان است که درک آن برای بیرون از آن حوزه مشکل است. برمبنای پارادایم مردم­شناختی نوین نیز تفکر علمی و تفکر اسطوره­ای ـ جادویی درآمیخته­اند و در جوامع گذشته و حال وجود داشته و از یکدیگر تغذیه کرده­اند.

کلیدواژه‌ها

جادو؛ کیمیاگری؛ تخیل؛ پزشکی؛ علم

مراجع

آرون، ریمون؛ (1364). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه­شناسی. ترجمه باقر پرهام، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

باربو، ایان؛ (1362). علم و دین. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

بایرناس، جان؛ (1348). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: پیروز و فرانکلین.

بلوکباشی، علی؛ (1359). دیدگاه­ها و نگرش­ها در مردم­شناسی: مکتب تکامل­گرایی. کتاب جمعه، س1، ش32، اردیبهشت ماه.

پوپر، کارل؛ (1368). حدس­ها و ابطال­ها، رشد شناخت علمى. ترجمه احمد آرام، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامى انتشار.

ترابی، علی اکبر؛ (1341). نظری در تاریخ ادیان. تهران: اقبال.

توسلی، غلام عباس؛ (1370). نظریه­های جامعه­شناسی. تهران: سمت.

توکل، محمد؛ (1389). جامعه­شناسی علم. تهران: جامعه­شناسان.

جاهودا، گوستاو؛ (1363). روان­شناسی خرافات. ترجمه محمد تقی براهنی، تهران: نشر نو.

چالمرز، آلن؛ (1382). چیستی علم. ترجمه سعید زیبا کلام، تهران: سمت.

دنیوی، محسن؛ مقدم حیدری، غلامحسین؛ (1395). تأثیر مردم­شناختی بر هستی­شناختی و روش­شناختی فایرابند. فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شماره اول، 55ـ39.

رنان، کالین؛ (1366). تاریخ علم کمبریج. ترجمه حسن افشار، تهران: مرکز.

سابوتسکی، اوژن؛ (1394). جادو و ذهن مروری بر سازوکارها و رشد تفکر و باورهای جادویی. ترجمه فرشید مرادیان و نگین ناصری تفتی، تهران: ارجمند.

سلیمی، فرشید؛ (1392). نگاهی به جوانه­های علم بومی در تاریخ: از وحدت علم تا علم بومی. مجله رشد آموزش علوم اجتماعی، دوره 16، شماره1، 27ـ26.

سیف بهزاد، فرخ؛ (1385). روان­کاوی و علوم غریبه. تهران: درسا.

عالم، عبدالرحمن؛ (1385). تاریخ فلسفه سیاسی غرب. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­الملل.

فروم، اریک؛ (1382). روان­کاوی و دین. ترجمه آرسن نظریان، تهران: مروارید.

کوزر، لوئیس؛ (1380). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.

گل سرخی، ایرج؛ (1377). تاریخ جادوگری. تهران: علم.

لوی ـ برول، لوسین؛ (1389). کارکردهای ذهنی در جوامع عقب­مانده. ترجمه یدالله موقن، تهران: هرمس.

محسنی، منوچهر؛ (1372). مبانی جامعه­شناسی علم. تهران: طهوری.

مدنی، آزاده؛ (1386). کیمیاگری، مجله کتاب نقد، شماره 45، 326 – 289.

مطهری، مرتضی؛ (1370). علل گرایش به مادیگری. تهران: صدرا.

مظاهری، زهرا؛ علوی، سید کاظم؛ (1388). علم سنتی و علم مدرن. فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال ششم، شماره 21، 156ـ131.

معین، دکتر محمد؛ (1386). فرهنگ کامل فارسی. به اهتمام عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.

مقدم حیدری، غلامحسین؛ (1392). مبانی فلسفی مرد­م­شناسی علم. مجله روش­شناسی علوم انسانی، سال19، شماره 75ـ74، 27ـ7.

مقدم، سعید و خان­محمدی، کریم؛ (1390). نقد و بررسی زمینه­های معرفتی و وجودی نظریه کارکردگرایی دورکیم. معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره سوم، ص: 112 – 85 .

ملک راه، علی­رضا؛ (1385). آیین­های شفا. تهران: پژوهشکده مردم­شناسی.

موحد ابطحی، سید محمد تقی؛ (1381). تحلیل جامعه­شناسانه دین از منظر دورکیم. مجله علامه، دوره اول، شماره 3، ص : 254 – 192.

مورتون، ادم؛ (1382). فلسفه در عمل. ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: مازیار.

مورن، ادگار؛ (1391). روش شناخت شناخت. ترجمه علی اسدی، تهران: سروش.

میرعبدالله لواسانی، افشین؛ (1388). نگرشی بر جادو و جادوگری در مردم­شناسی. مجله گزارش، سال نوزدهم، شماره 216، 33ـ34 .

میری، سید جواد و علی اصغری صدری، علی؛ (1391). علی شریعتی و پوزیتیویسم، مجله فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، شماره دوم، 146ـ117.

وبر، ماکس؛ (1384). اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهری و سایرین، تهران: مولی.

وود، کالینگ؛ (1381). هنر به­مثابۀ جادو، ترجمه نغمه ثمینی، مجله هنر، شماره 54، 127ـ118.

همو؛ (1388). جامعه­شناسی پزشکی. تهران: طهوری.

همیلتون، ملکم؛ (1381). جامعه­شناسی دین. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: تبیان.

 

Beattie , J. (1978) Other cultures. London:Cohen and West.

Horton,R.(1970) Africa traditional thought and western science , in B.Wilson (ed.)Rationality .Oxford :Blackwell.

Kuhn,T.S.(1962) The structure of scientific revolutions, university of Chicago press, Chicago.

Malinowski Bronislaw (1948 ) Magic, science and religion and other essays , Selected and with an introduction, by Robert Redfield trade edition, Beacon press: Boston, Massachusetts, Text Edition,The Free Press: Glencoe, Ilunois.

Gould J , W. L. Kolb (1971) In comparative religion, tr. R.Sheed, London, ER; ERE ; Evans - Pritchard, E. E., »Sorcery.

Peltzer, K. (2003) Magical thinking and paranormal beliefs among secondary and university students in South Africa. Personality and Individual Differences, 35, 1419-1426.

Robinson , Guy (1996) Philosophy and mystification A reflection on nonsense and clarity , ISBN 0-203-98089-1 Master e-book ISBN .

Styers, Randall (2004) Making magic: religion, magic, and science in the modern world ,p. cm.—(Reflection and theory in the study of religion), Includes bibliographical references (p.) and index.

Taylor, C.( 1979) Hegel and modern society , Cambridge University Press.

Wittgenstein, L(1995) Remarks on Colour,ed.by G. E.M. Anscombe. Trans. By Lindal. Mc Alister and Margarete. Oxford: Blackwell.