کاربرد نمادین نام ها و باورهای آیینی - اسطوره‌ای در شعر سیاوش کسرایی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 7، شماره 22، خرداد 1394، صفحه 1-30   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

حسن حیدری^{* 1}؛ فاطمه فرزانه²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

با این­که ادبیات معاصر ایران، پا­به­پای تحولات اجتماعی به پیش رفته و مضمون بارز آن، پیش­آمدهای اجتماعی و سیاسی است؛ اما عده­ای از شاعران هم­عصر ما، باوجود هم­گامی با پدیده­های جامعه از میراث گران­سنگ پیشینیان، غافل نمانده­اند و در شعر خویش به گونه­های مختلف از آن بهره برده­اند. سیاوش کسرایی یکی از سخن­سرایان معاصر ماست که به ادبیات سنتی ایران، به ویژه شاهنامه­ی حکیم ابوالقاسم فردوسی، نظر داشته و همواره با دیدی احترام آمیز و درخور ستایش به این اثر جاودانه نگریسته و به آن، دل­بستگی خاصی داشته است. کسرایی در شعر خود به شکل بارزی از شخصیت­های اسطوره­ای و حماسی، استفاده کرده و در بیشتر موارد با توجه به پیشینه­ی داستان، به صورت نمادین، آن را جلوه­گر ساخته است. وی در چند اثر به بازآفرینی اسطوره­های کهن پرداخته که مهم­ترین آن منظومه ی "مهره­ی سرخ" است. این پژوهش، بازتاب نمادین شخصیت­های اسطوره­ای را در مجموعه­ی اشعار سیاوش کسرایی مورد بررسی قرار داده و می­خواهد به این پرسش­ها پاسخ بدهد که هدف کسرایی از بازآفرینی اسطوره­ها چه بوده است و دیگر این­که کدام یک از شخصیت­های حماسی در شعر وی، نمود بیشتری داشته و نماد و نماینده­ی چه کسانی است. نتیجه این­که: کسرایی با هدف بیان عقاید و مرام­های خود، به بازآفرینی اسطوره­های ملی پرداخته است. وی از میان همه­ی شخصیت­های اسطوره­ای، به "سیاوش" و "سهراب" توجه ویژه­ای داشته است و آنان را به صورت نمادی برای جوانان مبارز و رزمنده در نظر گرفته است.

کلیدواژه‌ها

شعر معاصر؛ سیاوش کسرایی؛ اسطوره؛ شاهنامه؛ نماد

مراجع

اسلامی­ندوشن، محمدعلی. (1388). چهار سخنگوی وجدان ایران، تهران: قطره، چاپ پنجم.

امین­پور، قیصر. (1368). تنفس صبح، تهران: سروش، چاپ اول.

بارانی، احمد. (1389). ریشه­شناسی نمادهای باستانی (رمزگشایی شعر شاعران پارسی: اخوان ثالث، ابتهاج و ...)، تهران: ترفند، چاپ اول.

حسن­پور آلاشتی، حسین و مراد اسماعیلی. (1388). ادب پژوهی، شماره 9، پاییز 1388، (صص89-106).

حسن­لی، کاووس. (1386). گونه­های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران: ثالث، چاپ دوم.

حسین­پور چافی، علی. (1383). جریان­های شعری معاصر از کودتا (1332) تا انقلاب (1357)، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.

حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید، چاپ دوم.

رشیدیان، بهزاد. (1370). بینش اساطیری در شعر معاصر فارسی، تهران: گستره، چاپ اول.

روزبه، محمدرضا. (1383). شرح، تحلیل و تفسیر شعر نو فارسی، تهران: حروفیه، چاپ اول.

زمرّدی، حمیرا. (1387). نمادها و رمزهای گیاهی در شعر فارسی، تهران: زوّار، چاپ اول.

رویانی، وحید و منصور حاتمی­نژاد. (1393). آرش سیاوش کسرایی و میدان ادبی ایران، فصلنامه تخصصی نقد ادبی، س.7. ش 26. تابستان 1393/ (صص67-93)

سنگری، محمدرضا. (1380). نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس ج اول، تهران: پالیزان، چاپ اول.

شریفی، محمد. (1388). فرهنگ ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ نشر نو، چاپ سوم.

شفیعی­کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن، چاپ اول.

شمس­لنگرودی، محمد. (1377). تاریخ تحلیلی شعر نو ج2، تهران: مرکز، چاپ اول.

صفا، ذبیح الله. (1369). حماسه­سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر، چاپ پنجم.

صهبا، فروغ. (1384). کهن­گرایی واژگانی در شعر اخوان، دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شماره پنجم، پاییز و زمستان 1384. صص64-41.

عابدی، کامیار. (1379). شبان بزرگ امید: بررسی زندگی و آثار سیاوش کسرایی، تهران: کتاب نادر.

عالی عباس آباد، یوسف. (1387). «شعر منوچهر آتشی و جایگاه اسطوره در آن» پژوهشنامه ی ادب غنائی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال ششم، شماره یازدهم، پاییز و زمستان ،1387،صص 131-152.

فردوسی، ابوالقاسم. (1385). شاهنامه، براساس نسخه ژول مُل، تهران: الهام، چاپ اول.

قریب، مهدی. (1369). بازخوانی شاهنامه (تأملی در زمان و اندیشه­ی فردوسی)، تهران: توس، چاپ اول.

کسرایی، سیاوش. (1387). مجموعه اشعار، تهران: نگاه، چاپ سوم.

مهرگان، حیدر. (1360). دیدار با آرش، انتشارات حزب توده ایران.

میمنت، میرصادقی. (1373). واژه­نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

نیما، یوشیج. (1371). مجموعه اشعار، تدوین سیروس طاهباز، تهران: نگاه، چاپ دوم.