بررسی انواع استعاره در غزلیّات حافظ شیرازی بر مبنای زبانشناسی شناختی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 7، شماره 22، خرداد 1394، صفحه 73-92   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

حسین صادقی^{* 1}؛ محمود عباسی²؛ جواد شیروانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

³دانشجوی دکتری زبانشناسی همگانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

در زبان­شناسی شناختی استعاره پدیده­ای شناختی و ذهنی است و آنچه در زبان ظاهر می­شود، صرفاً نمودی از این پدیده ذهنی است و در واقع، استعاره های ادبی و زیبایی­شناختی فقط زیرمجموعه­ای از استعاره­اند. در این پژوهش سعی بر آن بوده است که با استفاده از رویکرد زبان­شناسی شناختی به بررسی انواع استعاره در غزلیّات حافظ شیرازی پرداخته شود. بدین منظور پس از مطالعه غزلیات، موارد استعاره­های هستی شناسانه، ساختی و جهتی مشخص شدند و از نظر کمی و کیفی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که شاعر به ترتیب از این استعاره­ها با بسامد فراوانی 85/77%، 24/15% و 91/6% استفاده کرده است. مطالعات بیشتر نشان داد که وی از اسم نگاشت­های عاشقانه، عارفانه، رندانه، مدحی و فلسفی در بیان استعاره­های هستی شناسانه و از جهت­های راست، درون، بیرون، کنج، بلند، پیش، فراز، زیر، اوج، بن، سر و دور برای بیان مفاهیم استعاره­های جهتی استفاده کرده است.

کلیدواژه‌ها

زبانشناسی شناختی؛ استعاره هستی شناسانه؛ استعاره ساختی؛ استعاره جهتی؛ غزلیّات حافظ

مراجع

قرآن مجید (1387)، ترجمه:استاد ناصر مکارم شیرازی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اُسوه.

ثروتیان، بهروز. (1369). بیان در شعر فارسی، چاپ اول. تهران: انتشارات برگ.

حافظ، شمس­الدین محمد. (1383). دیوان حافظ شیرازی، نسخه علامه محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ چهاردهم. تهران: شقایق.

دولت آبادی، محمود (1374)، کلیدر، جلد اول، چاپ یازدهم، تهران: فرهنگ معاصر.

دشتی، علی (2537 شاهنشاهی)، کاخ ابداع اندیشههای گوناگون حافظ، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.

زاهدی، کیوان و دریکوند، عصمت. (1390). استعاره­های شناختی در نثر فارسی و انگلیسی. نقد زبان و ادبیات خارجی. دوره 3، شماره 6: 19-1.

زنجانی، برات. (1377). صور خیال در خمسه نظامی، چاپ اول. تهران: امیرکبیر.

شریفی، شهلا و حامدی شیروان، زهرا. (1389). بررسی استعاره در ادبیات کودک و نوجوان در چهارچوب زبان­شناسی شناختی. تفکر و کودک. سال1، شماره 2: 63-39.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس. (1373). بیان. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس. (1381). بیان و معانی. تهران: فردوس.

کزازی، جلال­الدین. (1375). بیان: زیبایی شناسی سخن پارسی. تهران: کتاب ماد، وابسته به نشر مرکز.

گلفام، ارسلان و یوسفی­راد، فاطمه. (1381). زبان­شناسی شناختی و استعاره. تازه­های علوم شناختی. سال 4، شمارۀ 3: 6-1.

گلفام، ارسلان، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و حسندخت فیروزی سیما. (1388). استعارة زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان شناسی شناختی. نقد ادبی. سال 2، شماره 7: 136-121.

همایی، جلال الدین. (1374). معانی و بیان، چاپ سوم. تهران: سنا.

یگانه، فاطمه و افراشی، آزیتا. (1393). استعاره­های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی. جستارهای زبانی.

یارمحمدی، لطف­اله. (1385). ارتباطات از منظر گفتمان­شناسی انتقادی. تهران: انتشارات هرمس.

 

Kövecses, Zoltán. (2010). Metaphor: A Practical introduction. New York: Oxford University Press.

 

Lakoff, George. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categorie Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.

 

Lakoff, George. (1992). The Contemporary Theory of Metaphor. In Andrew, Ortony (ed.), Metaphor and Thought (pp:202-251). Cambridge: Cambridge University Press.

 

Lakoff, George, and Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

 

Ortony, Andrew (1979). Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press.

 

Ortiz Díaz Guerra, María Jesús. (2009). La Metáfora Visual Incorporada: Aplicación de la Teoría Integrada de la Metáfora Primaria a un corpus audiovisual. Alicante: Universidad de Alicante, Departamento de Comunicación y Psicología Social.